Салгыы
Сэдэх экспонаттар. Дурба батас (ВИДЕО)

Сэдэх экспонаттар. Дурба батас (ВИДЕО)

09.10.2022, 16:35
Бөлөххө киир:

Дурба батас диэн тугуй? Бу батастан туох уратылааҕый? Дурба батастар өрөспүүбүлүкэҕэ ханнык түмэллэргэ баалларый? Ньурбаҕа К.Д.Уткин аатынан Норуоттар доҕордоһууларын түмэлигэр (дириэктэр Анна Туманова) бу дурба батас хаһан баар буолбутай?

Бүгүн биһиги хаһыаппыт ааҕааччыларыгар үһүйээҥҥэ киирбит улуу Омолдоон удьуордарыттан тиксибит дурба батас туһунан СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, түмэли 2003-2018 сылларга салайбыт, билигин түмэл билим-чинчийэр салаатын салайар Борис Борисов сэһэргиир.

—К.Д.Уткин аатынан норуоттар доҕордоһууларын түмэлигэр баар биир ураты экспонатынан дурба (улахан) батас буолар. Бу батас кээмэйинэн болҕомтону тардар, сөхтөрөр. Ол курдук, аҥаардас биитин уһуна 85 см курдук. Ыйааһына 5 киилэҕэ чугаһыыр. Маннык батас ханна да суох, быһыыта-таһаата ураты.

_________________________________________________________________________
Кыраайы үөрэтээччи Н.Н.Мартынов 2012 сыллаахха маннык бэлиэтээн суруйбут. «Ньурбаҕа норуоттар доҕордоһууларын түмэлигэр дьикти улахан батас баар. Устата – 1м 83,8 см.; ыйааһына – 4,6 кг.; биитин уһуна – 83,8 см.; биитин кэтитэ – 7,9 см.; ончоҕун халыҥа – 9 мм.; абырыын уһуна – 5,5 см.
Былыргы гуннары ойуулуулларыгар итиннэ маарынныыллар бааллар. Кытайдарга эмиэ баар эбит, ол гынан баран уһуга суох. Уһуна икки миэтэрэҕэ тиийэр диэн суруйаллар. Уонна нагината диэн саха батаһыгар майгынныыр дьоппуон омукка баар».

________________________________________________________________________________

Кэпсээтэххэ олус интэриэһинэй устуоруйалаах. Биһиэхэ Чаппанда оскуолатын учуутала, Хоҥхо Буоттатын уола Николай Мухоплев бэлэхтээбит. Бөдөҥсүтүү саҕана кинилэр алаастан көһөллөрүгэр, өбүгэлэриттэн хаалбыт малларын-салларын өтөхтөрүгэр күкүргэ кистээн барбыттар. Алта уонус сылларга оскуолаларга түмэллэри маассабайдык тэрийии буолбутугар, оҕолор экспонат көрдүү сылдьаннар, өтөхтөн булан оскуолаларын түмэлигэр аҕалбыттар. Оттон Ньурба түмэлэ тэриллэригэр, К.Д.Уткин (түмэлбит бастакы салайааччыта, академик, философия билимин дуоктара, история билимин хандьыдаата) ыҥырыы таһаарбытыгар, биһиэхэ тиксэрбиттэр. Николай Мухоплев бу дурба батаһы кэлэн көрөн баран, кинилэр маллара буоларын билбит уонна үүнэр көлүөнэ өбүгэтин малын-салын биллин диэн алҕаан, суруйан бэлэх быһыытынан хаалларбыт. Бу түмэлбит бастакы нүөмэрдээх экспоната буолар.
Бу батаска сыһыары тутан кэпсээтэххэ, Н.Мухоплев аҕата Алексей Мухоплев күүстээх киһи эбит. Аҕыс уончалаах сылдьан кутаҕа түспүт сүөһүнү өтүүнэн соһон таһаарбыта кэпсээҥҥэ киирбит. Буотта оҕонньор эһэни бултууругар бу батаһы илдьэ сылдьыбыта биллэр. Кэлин: «Киһи илдьэ сылдьыбат тэрилэ, ыарахана бэрт»,— диэбит. Буотта оҕонньор аҕата Хоҥхо Сүөдэр эмиэ кэпсээҥҥэ киирбит күүстээх киһи. Дьэ, онон итинник ураты дьонтон тиксибит дурба батас буолар, — диэн кэпсиир Борис Борисович.
Кини этэринэн, маннык дурба батас Дьокуускайга Ем.Ярославскай түмэлигэр баара биллэр.

Болҕомтону тардар экспонаттар

К.Д.Уткин аатынан Норуоттар доҕордоһууларын түмэлин пуондатыгар 11 тыһыынчаттан тахса экспонат хараллан сытар.


Манна киһи сөҕө көрөрө элбэх. Холобур, биир саамай былыргы малынан кельт диэн Тагар үйэтинээҕи (б.э.и. 8-3 үйэлэр) чаҥ сүгэ буолар.

Маны сэргэ, «Звериный стиль» диэн скифтэргэ киэҥник тарҕана сылдьыбыт курга иилиллэр киэргэл (көмүс ат).

Кытай солко халаата (ХVIII үйэ бастакы аҥаарынааҕы көмүүттэн көстүбүт, сабаҕалааһынынан 13-14 үйэ халаата буолуон сөп), орто үйэтээҕи кытай хобото, о.д.а.элбэх.

Бэлэмнээтилэр Борис Борисов,Сардаана Баснаева.
Видео түмэл исписэлииһэ Александра Иннокентьева устуута.
Хаартыскалар түмэл тиксэриилэрэ.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
Бары сонуннар
Салгыы
29 марта
  • -13°C
  • Ощущается: -20°Влажность: 43% Скорость ветра: 4 м/с

Сообщить об опечатке

Текст, который будет отправлен нашим редакторам: