Сэлии аан дойдутааҕы киинэ Табаҕа тумуһугар тутуллуо

Бүгүн Ил Түмэҥҥэ “Дьокуускайга аан дойдутааҕы сэлии киинин бырайыагын туһунан” төгүрүк остуол буолла.

Сэлии киинин тэрийии туһунан кэпсэтии саҕаламмыта ыраатта. Онтон бу кэлиҥҥи кэмҥэ дьэ олоххо киирэр оҥкула оҥоһуллан эрэр. 2027 сыл бүддьүөтүн ылыныыга бу Сэлии аан дойдутааҕы  киинин тутуу үбүлээһинэ көрүллүөхтээх.

Саха сирэ ирбэт тоҥҥо турар буолан, Арассыыйаҕа сиртэн хостонор сэлии фаунатын  90 бырыһыана биһиги эрэгийиэммитигэр баар, ресурсата 450520 тыһ. туоннанан ааҕыллар. Ил Дархан сорудаҕынан Киин саҥардыллыбыт кэнсиэпсийэтэ оҥоһуллубут, сөбүлэһии түһүмэҕэр кэлэн турар. Киин Өлүөнэ күргэтин таһынан Табаҕа тумуһун диэки тутуллуохтаах. Төгүрүк остуолга биологическай билим дуоктара Альберт Протопопов кэлиҥҥи генетическэй арыйыылары тустарынан иһитиннэрдэ:

“Бу үлэ 2006 сылтан саҕаламмыта. 2015 сылга Швецияттан сылдьар партнердарбыт сэлии ядернай геномун расшифровкалаабыттара. Ол гынан баран, бу үлэлэр Саха сириттэн булуллубут сэлиилэргэ оҥоһуллубатахтара. Арай 2018 сыллаахха Юка сэлии уҥуоҕуттан үллэһиллэр кыахтаах килиэккэлэри ылбыттара. Бу улахан сенсация этэ. 2024 сыллаахха хромосомалара ылыллыбыттара.  Сэлиини сөргүтүүнү японецтар саҕалаабыттара, онтон кореецтар, кэлин американецтар ылсан эрэллэр. Кэлиҥҥи арыйыылар бары Саха сиригэр булуллубут сэлиилэргэ оҥоһулуннулар. Онон Саха сиригэр Сэлии аан дойдутааҕы  киинэ тутуллара  оруннаах, бэйэбит исписэлиистэрбит үлэлиэхтэрин наада”.

Борис Борисов, Аан дойдутааҕы сэлии киинин тутарга бырайыактыыр офис салайааччыта:

“Күн бүгүн Арктика аан дойду болҕомтотун киинигэр киирэн, билим, технология, инвестиция күөн күрэстэһэр сирдэригэр кубулуйда. Ол иһин Арассыыйа Арктикаҕа аан дойду таһымнаах бэйэтин киинэ баар буоларыгар дьулуһар. Маннык бырайыагы палеонтология, генетика, Арктика биологията, экологическай кэтээн көрүү өттүнэн биһиги өрөспүүбүлүкэбит эрэ дьиҥнээхтик олоххо киллэрэр кыахтаах. Онон биһиги эрэгийиэннээҕи бырайыакпыт федеральнай соругу толорор. Бу билими, култуураны, туризмы, үөрэхтээһини, экологияны түмэр адьас саҥа тииптээх бырайыак. Киин саҥа билим хайысхаларын баар гыныаҕа, биһиги институттарбыт кыахтарын күүһүрдүөҕэ, саҥа үлэ миэстэлэрэ тахсыахтара. Бырайыак  СӨ бырабыыталыстыбатыгар хас да сүрүн көрүүнү ааһан, Ил Дархан, бырабыыталыстыба дьаһалтатын кытта түмүктүүр сөбүлэһиигэ сылдьар.

Сүрүн эбийиэктэр бырайыактыыр-симиэтэлиир докумуоннарын оҥоруу 2027 сыллаахтан саҕаланара былааннанар. 2027-2028 сылларга тутуу үбүлээһинэ чуолкайданыахтаах. Киин ядрота үс эбийиэктэн турар: криохранилище, билим-лабораторнай куорпус уонна түмэл. Салгыы билим кампуһа, чинчийэр полигон, туристар сылдьар эбийиэктэрэ баар буолуохтара.

2025 сыллаахха Илиҥҥи экэнэмиичэскэй пуорумҥа Киин бырайыагын билиһиннэрбиппит. Онно СӨ бырабыыталыстыбатын, Газпромбааны уонна Уһук Илини, Арктиканы сайыннарар корпорацияны кытта бииргэ үлэлэһиигэ сөбүлэһии түһэрсибиппит. Федеральнай координатор быһыытынан РФ Билимҥэ, үрдүк үөрэххэ министиэристибэтин өйөбүлүн ыллыбыт, бу федеральнай бырайыактарга киллэрэргэ көмөлөһүө”.