Сөпкө харайыаҥ – уһуннук кэтиэҥ

Халлаан сылыйда, этэрбэс уһулунна. Билигин кыһыҥҥы атах таҥаһын сааһылаан оннун булларар, сааскыны таһаарар кэм кэллэ. Атахпыт таҥаһа уһуннук сылдьарын туһугар хайдах сөпкө харайабыт?

Этэрбэс мыччыстыбатын туһугар

Сорохтор: “Кыһыҥҥы этэрбэспит биир-икки сыл кэппиппит кэннэ хормуоска курдук мыччыстан хаалар”, — дииллэр. Ол иһин чиккэччи тура сылдьарын туһугар дьиэҕэ кэлэн баран устаат да, этэрбэс иһигэр роса бытыылкатын угаллар. Оҕо сааспыттан туттар ньымабын үллэстиим — аан аттынааҕы истиэнэҕэ дуу, ыскаапка дуу, ким да ааһарыгар мэһэйдээбэт сиргэ, этэрбэһи уйар кыахтаах кыра тоһоҕото саай, этэрбэһиҥ ис өттүгэр быата тик уонна таһырдьаттан киирээт этэрбэстэргин бэйэ-бэйэлэригэр баайан баран тоһоҕоҕо ыйаан кэбис. Маннык ыйаатахха, этэрбэс хаһан даҕаны “хормуоска” буолуо суоҕа уонна кыра сииктээх буоллаҕына, дьиэ иһинээҕи салгын тардан ылыаҕа.

Сайынын этэрбэһи сөпкө харайыахха

Саҥа ылбыт этэрбэспитин сайынын хайдах харайабыт диэн элбэх киһи мунаарар. Билигин этэрбэс сыаната 60 тыһ. тиийэн турар, онон төһө кыалларынан өр кэтэр соруктаахтара, ол иһин сөпкө харайарга дьулуһаллара өйдөнөр. Биллэн турар, ким хайдах сатыырынан, табылларынан харайар. Урут саастаах дьон этэрбэһи сайын ампаарга таһаарыахтарын иннинэ күн устата салгыҥҥа сытыаран салгылаталлара, куурдаллара. Онтон таҥас мөһөөччүккэ суулаан баран хоппо иһигэр угаллара, быыһыгар хаппыт кытыаны уураллара. Арааһа, араас үөнтэн-көйүүртэн, ол иһигэр мольтан харыстыыр ньымалара быһыылааҕа. Итиэннэ сайынын биир куйаас күн мөһөөччүктэн ороон, ампаар иннигэр таһааран салгылаталлара, саҥа кытыаны угаллара.

Урут саастаах дьон этэрбэһи сайын ампаарга таһаарыахтарын иннинэ күн устата салгыҥҥа сытыаран салгылаталлара, куурдаллара. Онтон таҥас мөһөөччүккэ суулаан баран хоппо иһигэр угаллара, быыһыгар хаппыт кытыаны уураллара.

Ити ньыманы тыа сирин дьоно билигин даҕаны туһаналлар. Оттон кыбартыыраҕа олорор дьон хайдах харайабыт? Этэрбэһи сылаас күн болкуоҥҥа таһааран салгыҥҥа оҕустарабыт, куурдабыт. Этэрбэс сииктээх буоллаҕына хайаан да куурдар наада. Тоҕо диэтэххэ, сайын устата сытан уоттуйарын таһынан, түүнүгүрэн, туһаттан тахсыан сөп.

Этэрбэс иһигэр кураанах хаһыаты кумалаан баран маҕаһыыҥҥа атыыланар мольтан харыстыыр табылыаккалары эбэтэр сыттаах сашелары угабыт. Таҥас мөһөөччүккэ эбэтэр хас да сиринэн дьөлөҕөстөөх бакыакка суулуубут уонна хортуон хоруопка иһигэр сытыары дьаарыстаан, сайын устата турар сирин булларабыт. Кыбартыыраҕа моль эрэ баар дии санаамаҥ, тириини сөбүлүүр хомурдуостар эмиэ үөскүөхтэрин сөп. Онон мольтан харыстыыр анал эмп уонна сайын устата биирдэ арыйан, тэбээн көрөр, салгылатар хайаан да ирдэнэр.

Тирии атах таҥаһын харайыы

Аны уһун кыһын устата кэппэт тирии атахпыт таҥаһын хайдах сөпкө харайабыт?

• Атах таҥаһын уһун кэмҥэ ууруох иннинэ маҥнай кичэйэн ыраастыыр, сууйар, куурдар ирдэнэр.
• Ханнык баҕарар уһуннук кэтиллибэт тирии атах таҥаһа быһыытын сүтэрбэтин туһугар мас, быласымаас, пенопласт анал тэрили (формодержатель) угуҥ, суох түгэнигэр роса бытыылката, кумааҕы, хортуон да барсар.
• Атах таҥаһы үрдүн эрэ буолбакка, түгэҕин эмиэ анал кириэминэн сотуҥ, куурда түһүҥ.
• Салгын оонньуур кыахтаах чараас таҥас мөһөөччүккэ эбэтэр маҕаһыынтан атыылаһаргар угуллубут бэйэтин мөһөөччүгэр угуҥ эбэтэр хаһыатынан, таҥаһынан саба быраҕыҥ.
• Атах таҥаһын угарга быласымаас хоппотооҕор, хортуон ордук барсар дииллэр. Быласымаас хоппоҕо салгын оонньуурун туһугар икки өттүттэн дьөлөр ирдэнэр.
• Сыты тупсарар араас сашелары кыбытар өссө ордук.
• Атах таҥаһын күннээх, ардах хотор, сииктээх сиргэ ууруллубат.

ТУСКАР ТУҺАН

Күннээҕи сүбэлэр

1. Киэһэ кэллигит да атаххыт таҥаһын устан уураргытыгар маҥнай булгуччу ыраастааҥ, олус кирдээх түгэнигэр сииктээх тирээпкэнэн сотуҥ. Таһырдьа тахсыаххыт эрэ иннинэ соттоххутуна, кириэмнээтэххитинэ, баахсалаатаххытына, быылы, кири бэйэтигэр бэрт түргэнник иҥэриниэҕэ. Кэлин ону ыраастыыр уустуктардаах буолуоҕа.

2. Нэдиэлэҕэ биирдэ сууйар ордук. Сараҕыйа түспүтүн кэннэ кириэмнээҥ эбэтэр буосканан сотуҥ. Бу сириэстибэлэри нэдиэлэҕэ биирдэ туттар ордук. Атын күннэргэ быылы оборор губканан көннөрү сотон кэбиһиҥ.

3. Бу кэнниттэн килэритэр туһугар анал сириэстибэнэн ыстарыҥ эбэтэр анал салпыакканан, сымнаҕас суокканан сотуҥ.

4. Чалбахтаах кэмҥэ тирии атах таҥаһын кэтэ сатаамаҥ. Уу сиигирдэн, туус быһа сиэн, атаххыт таҥаһа кууран баран хайыта барыаҕа, бээтинэлэниэҕэ.

5. Хаардаах, ардахтаах күннэргэ кэтэр буоллаххытына, тахсыаххыт иннинэ ууну тэйитэр анал спрейинэн (водоотталкивающий спрей) ыстарыҥ. Ханнык баҕарар атах таҥаһын маҕаһыыныгар атыыланар.

6. Тирии атах таҥаһа сиигирдэ даҕаны тута куурдуҥ. Төһөнөн уһуннук сииктээх турар да, соччонон хаачыстыбата мөлтүүр.

7. Тирии атах таҥаһын хаһан даҕаны батарыайаҕа, күҥҥэ куурдумаҥ. Сылаас температура атах таҥаһын кэбирэтэр, килиэйин хоҥуннарар. Түргэнник куурдар туһугар анал сииги оборор тэрили, кумааҕыны кумалаан эбэтэр сииги түргэнник оборор салпыакканы угуҥ.

8. Атах таҥаһын үрүт-үрдүгэр уурумаҥ, чөмөхтөөмөҥ. Аҕыйах хонугунан быһыытын сүтэрэн эргэ көрүҥнэниэҕэ. Ол оннугар уһун-синньигэс долбуур оҥорон онно кэчигирэччи уурар табыгастаах диэн сүбэлииллэр.

9. Сарыы атах таҥаһын көрүүтэ тириитээҕэр уратылаах. Таһырдьаттан киирдигит да тута ыраас тирээпкэнэн олус аалбакка, сэрэнэн сотуҥ уонна сиигэ суох, салгыннаах сиргэ ууруҥ. Сарыы таҥаһы кураанахтыы анал суокканан эрэ ыраастаныллар.

ХААРТЫСКАЛАР: HTTPS://YAKUTIA-DAILY.RU/ УОННА ОҤОҺУУ ӨЙ ОҤОРДО