Сэрэх муҥутаан көрсүһүүнү тохтотто

Алтынньы 16 күнүгэр Владимир Путин уонна Дональд Трамп төлөпүөнүнэн кэпсэтэн, эбиитин Венгрияҕа сирэй сирэйгэ көрсүөх буоланнар, Европаҕа тигээйи уйатын тоҕо тартылар.

Саммиттара буолаары буолан, саамай өс тутар судаарыстыбаларыгар Венгрияҕа–Виктор Орбан дойдутугар буолара ордук кыһытта быһыылаах. Инньэ гынан икки лиидэр көрсүһүүтүн хайдах эрэ гынан сабатаастаан, онуоха-маныаха диэри бэбиэскэттэн уһултарарга кытаанах мөхсүү буолла.

Тигээйи уйата оргуйа түстэ

Инньэ гынан бэрт суһаллык “баҕалаахтар коалицияларын” хомуйа оҕустулар. Франция бэрэсидьиэнэ Макрон бэйэтэ да оргуйа турар дойдутун дьаһайбакка, Украинаҕа сэриилэрин ыытыах баҕалаах дойдулары ыҥырда. Ордук Лондон баарын биллэрэ сатыыр. Британия оборуонатын миниистирэ Джон Хили эппитинэн, Трамп уонна Путин сэриини тохтотор туһунан дуогабардастахтарына, Европа сэриилэрэ чугастааҕы нэдиэлэҕэ Украинаҕа “барарга бэлэмнэр”. Кинилэр туохха эмиэ туораттан олус ороостулар диэтэххэ, Арассыыйа хаста да НАТО сэриилэрэ Украинаҕа бааллара сатаммат — “кыһыл лииньийэ” диэн тоһоҕолоон этэн турар. Москва сымыйа “эйэни олохтооччулар” киирэллэригэр сөбүлэспэтин билэр буоланнар, ону туһанан эйэлэһиини кини тохпутун курдук соруйан оҥоро сатыыллар.

Ити да үллэҥнэстэллэр арҕаалар балаһыанньалара син саарбах. Брюсселга, Парижка, Берлиҥҥэ Арассыыйаны кытта сэрии буолар түгэнигэр Вашингтон бэйэтин эбэһээтилистибэтин толорорун саарбахтыыллар. Кинитэ суох стратегическай өттүнэн баһыйа тутабыт дииллэрэ “баҕа санаа” эрэ буоларыгар тиийэр. Ону Брюссель бэйэтэ да билинэр. “Бары өттүнэн сэриилэһэргэ бэлэм дьону хантан ылаллара быһаарыллыбакка турар”, — диэн РФ эрэспиэскэтин дириэктэрэ Сергей Нарышкин эппитин “Российская газета” суруйар.

Трамп сэрэхэчийдэ

Путин уонна Трамп төлөпүөнүнэн кэпсэтэллэрин кытта арҕааҥҥы пресса ый-хай бөҕөтүн таһаарда. Москвалаах Вашингтон билиҥҥи туруктарынан “олох ыраах-ыраах сылдьаллар”, будапештааҕы саммит “буолбат кутталлаах” эбэтэр олох да “тохтотуллубут” диэн түмүк оҥороллор. Таарыччы “кырдьаҕастарын” үтэн-анньан көрөллөр. Үрүҥ дьиэ хаһаайына бэйэтин үрдүктүк сананарын билэр буолан, ордук Эмиэрикэ прессата Вашингтон Москва этэринэн сылдьар диэн тиэрдэ сатыыр. Баҕар Дональд абаран ыһыытыы түһээт, барытын “ыһан” кэбиһиэ диэн санааттан.

РБК суруйарынан, Трамп саммиты ыһарын ыспата эрээри, Путины кытта Будапешка көрсүһүүтүн тохтоторун туһунан НАТО генсегэ Марк Рюттены кытта көрсүһүүтүгэр эттэ: “Путины кытта көрсүһүүбүтүн тохтоттубут. Тиийиэхтээх сирбитигэр тиийиэ суох курдукпут көһүннэ. Ол иһин тохтоттум. Ол гынан баран, кэлин син биир көрсүөхпүт”.

Трамп сэрэхэчийэрэ биир өттүнэн оруннаах. НАТО дойдулара Путин сөмөлүөтэ Будапешка ханан көтөн кэлэрин чопчу көрөн олороллор. Бэл, Польша тас дьыалаларга миниистирэ Радослав Сикорскай аһаҕастык саанан турар, Польша үрдүнэн РФ бэрэсидьиэнин сөмөлүөтэ куттала суох көтөн ааһарын хааччыйбаппыт диэн. Итинник тыллаһа олорор Европаҕа тиийэр чахчы да кутталлаах.

Европа тоҕо долгуйар?

Сорох эспиэрдэр Украина иирсээнин “сценарийын” Трамп кэлэн ыһан кэбистэ дииллэр. Кини сэриини Украинаны аҥаардаһыынан түмүктүөххэ диэн “көһүтүллүбэтэх” этиитэ Европаны ууга-уокка түһэрбитэ. Украинаны хайа тардыы устунан Европаны хайытыыга тиэрдиэхтээх. Европа, биллэн турар, оннукка сөбүлэспэт, ол Трампы олох долгуппат. Ол түмүгэр Трамптаах Путин кэпсэтиилэрэ улам-улам Украинаны утары буолбакка, Европаны утары майгыланан иһэллэр. Европа куттанар куттаныыта итиннэ сытар.

Великобритания Европаҕа “АХШ көтөр кынатын, тэбэр мохсоҕолун” быһыытынан иирсээн саҕаланыыта бас-көс балаһыанньалаах сылдьыбыта. Ол гынан баран, тыал үрэр хайысхата уларыйан эрэрин ким хайа иннинэ билэ охсон, Европа хайа тардыллар түгэнигэр кини туохха тииһиниэн сөбүн толкуйдуур. Ол иһин Великобритания премьер-миниистирэ Кир Стармер Трампка Украина дьылҕатын Гаазаҕа туттуллубут былаанынан ыытыахха диэн этии киллэрбитэ. Оннук гынан Вашингтону Москваҕа чугаһаппакка, АХШ Аан Илини муоһалыырыгар арабтары партнер оҥостубутун курдук бэйэтин уонна Евросойууһу партнер быһыытынан көрдөрө сатыыр.

Арассыыйа позицията

Кириэмил “сэрии дьураатынан уоту тохтотуу — ол кэнниттэн биирдэ кэпсэтиилэри ыытыы” формулаҕа киирэн биэрбэт. Москва туруорар усулуобуйата уларыйбат — бастатан туран иирсээн төрүөттэрин суох гыныы.

Ол курдук, Трамп тылыгар киһи итэҕэйбэт, сарсыныгар туох диэн туруо биллибэт. Кини кэнниттэн саҥа дьаһалта кэлэн барытын атыннык дьаһайан барыа. Эбиитин “дьураа” нөҥүө хаалбыт Украина буорахтаах буочукаҕа тэҥнээх. Ол иһин Арассыыйа Донбаһынан муҥурдаммакка, антах хаалбыт сири-уоту син биир кэтээн көрө олордоҕуна сатанар.

РФ тас дьыалаларга миниистирэ Сергей Лавров “Украинаҕа уоту сибилигин тохтотон кэбистэххэ, дойду улахан аҥаара нацистар былаастарыгар хаалар кутталлаах” диир. Зеленскэйи ытыстарын үрдүгэр түһэрэ сылдьар Европа бэлиитиктэрэ иирсээни төрдүттэн суох гыныыны уоту тохтотуунан эрэ уларытыахтарын баҕараллар. Бу Анкориджтааҕы көрсүһүүлэргэ Путин уонна Трамп биир тылга кэлбит дуогабардарыттан олох утары позиция. Лавров тоһоҕолоон эппитин курдук, Аляскаҕа икки бэрэсидьиэн “иирсээни төрдүттэн суох гынарга дуогабардаспыттара”.

Палестинаны үтэн-анньан көрөллөр

Эрэйдээх Палестина эйэлээх олоххо тиийиэ билигин да ыраах быһыылаах. Икки өттүттэн оччо баҕата суох дьону — ХАМАС хамсааһыны уонна Израилы күүстэринэн эйэлэһиннэрэ сатаабыттара син биир онон-манан көрдүгэннээн тахса турар. Ааспыт күннэргэ ЦАХАЛ дааннайынан Палестина боевиктара Рафах оройуонугар туннелынан тахсан, Израиль сэрииһиттэрин ытыалаабыттар. Ону эрэ кэтэһэ сылдьыбыт ЦАХАЛ саллааттара, Гааза саҥа секторын сөмөлүөтүнэн буомбалаабыттар, уруккута манна солуокка тутуллубут дьон баалларын быһыытынан тыыппаттар эбит. “ХАМАС уоту тохтотор сөбүлэһиини көрдөрөн туран кэстэ”, — диэн Израиль Аармыйатын пресс-сулууспата иһитиннэрэ охсубут. Премьер Нетаньяху сонно гуманитарнай көмө Гаазаҕа киирэр сирдэрин саптаран кэбиспит.

Аҕыйах хонуктааҕыта хас эмэ тыһыынчанан сылы быһа барбыт сэриини тохтоттубут диэн арбаммыт Холбоһуктаах Штаттар бу балаһыанньаны олох сөбүлээбэтилэр. АХШ бэрэсидьиэнин анал хорохоотторо Стив Уиткофф уонна Джаред Кушнер бэрт ыксалынан Израильга көппүттэрин Израиль Каn гостелерадиохампаанньата иһитиннэрэр.

Аны алтынньы 21 күнүгэр АХШ вице-бэрэсидьиэнэ Джей Ди Вэнс бэйэтинэн Израильга тиийдэ. Вэнс этэринэн, балаһыанньа кини күүппүтүнээҕэр үчүгэй эбит. Ол эрээри, союзниктар ХАМАС “наһаалаатаҕына” үөрэтэн биэрэр санааларын тута сылдьаллар. Ол курдук, Трамп Trutһ Social социальнай ситимигэр “уоту тохтотор усулуобуйаны тутуспатахтарына, ХАМАҺЫ кытта кылгас уонна ыарахан кэпсэтии буолуо”, — диэн сааммыт.

Алтынньы 22 күнүгэр Израиль парламена Иордан өрүс Арҕаа кытылын барытыгар Израиль бас билиитэ оҥоробут диэн сокуон бырайыагын бастакы ааҕыыга биһирээтилэр. Палестина Тас дьыалаларга министиэристибэтэ ити өтөн киириини булгуччу сөбүлээбэтин биллэрдэ. Онон балаһыанньа син биир тыҥааһыннаах.