Сергей Рыбальченко: «Саха сирэ уопсастыба көҕүлээһиннэрин үчүгэйдик ылынар»

Атырдьах ыйын 1-2 күннэригэр Дьокуускай куоракка ыытылла турар РФ Уопсастыбаннай балаататын «Сообщество» пуорумун  модератордарыттан  биирдэстэринэн РФ Уопсастыбаннай балаататын демография, дьиэ кэргэни, оҕону уонна дьиэ кэргэн үгэс буолбут сыаннастарын харыстабылын хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлэ Сергей Рыбальченко буолар.

Сергей Игоревич пуорумҥа «Уһук Илин демографияҕа урутаан сайдыыта» уонна «Дьиэ кэргэн үгэс буолбут сыаннастарын харыстааһын уонна көлүөнэлэр ситимнэрин бөҕөргөтүү» былаһааккалары салайан ыытта.

Сергей Рыбальченко:

«Саха сирин олохтооҕун ахсаанын биир мөлүйүөҥҥэ тириэрдибит кырачаан киһи кэлиитэ -– күүстээх стратегия уонна дьиэ кэргэн сыаннастарын өрө тутуу түмүгэ.
Уһук Илин демографияҕа бэлиитикэтин кэнсиэпсийэтин оҥорорго Саха сирэ биир мөлүйүөнтэн тахса ахсааннаах киһилээх РФ субъега буолар соругу туруоруммута. Мин бу түмүк ситиһиллибитинэн Саха сирин олохтоохторун ис сүрэхпиттэн эҕэрдэлиибин.

Саха сирэ — дьиэ кэргэн үгэс буолбут сыаннастарын харыстыырга уонна бөҕөргөтөргө хардарыта бииргэ үлэлиир туһунан сөбүлэһиини ылынарга быһаарыммыт Еврей автономнай уонна Подмосковье уобаластарын кэнниттэн үһүс эрэгийиэн.

Дьиэ кэргэн сыаннастара -– духуобунай-майгы-сигили сыаннастарын киинэ. Ол тустаах холобурунан «Көһө сылдьар дьиэ кэргэн» куонкурус буолар. Быйылгы куонкурус кыайыылаахтара Варвара уонна Дмитрий Стручковтар 1200 килэмиэтири табанан айаннаан кэлбиттэр. Бу – санаа күүһэ уонна төрүт үгэстэр. Сүрүнэ – төһөнөн элбэх маннык дьон уонна үгэстэр бааллар да, биһиги дойдубут бигэ тирэхтээх буолуоҕа.

Саха сирэ уопсастыба көҕүлээһиннэрин үчүгэйдик ылынар. Мин санаабар, өрөспүүбүлүкэҕэ икки ситиһиилээх холобур баар. Онтон биирдэстэрэ -– «территория трезвости». Ол аата өрөспүүбүлүкэ сокуонугар тирэҕирэн, нэһилиэккэ арыгылаах утаҕы атыылааһыны бобуу. Билигин эһиэхэ 203 оннук сэлиэнньэ баар. Маннык дьаһал көмөтүнэн эр киһи олоҕун уһатаҕыт. Мин санаабар, бу аан дойдуга муҥутуур ситиһии. Тоҕо диэтэххэ, Евразийскай эрэгийиэннэргэ маннык холобур баарын билбэппин. Статистика көрдөрөрүнэн, эһиэхэ  үлэлиир кыахтаах эр дьон өлүүтэ 60%-тан 45% диэри түстэ. Бу сөҕүмэр түмүк.

Иккис үтүө холобур, Арктика улуустарыгар  тиийэ үлэлиир көһө сылдьар мэдиссиинискэй биригээдэлэргит. 13 көһө сылдьар мэдиссиинискэй биригээдэ билигин Арктика улуустарыгар үлэлиир. Биһиги дьүүллэһэн баран, федеральнай таһымҥа өйөнөрүн курдук,  суол картатын оҥорор наадатын  быһаардыбыт. Бу бырайыак олох уһунун уһатарга уонна дойду экэниэмикэтигэр бэйэлэрин кылааттарын  киллэрэ сылдьар  олус элбэх дьон доруобуйатын харыстыырга, ону сэргэ доруобуйа харыстабылын өҥөлөрө толору табыгастаах буолалларыгар көмөлөһүө.