Сэрии кэмигэр “Кыым” тугу суруйбутай?: Куоппут киһи кэпсээнэ

Бу күннэргэ сэрии сылларыгар тахсыбыт “Кыым” хаһыат нүөмэрдэрин аахтым. Былыргы хаһыаттары ааҕыы бэрт элбэх санааны үөскэтэр. Суруйуу истиилэ, сахалыы сурук оччотооҕу кэмҥэ туруга, уонна сүрүнэ – оччотооҕу дьон олоҕо-дьаһаҕа, настарыанньата ырылхайдык бэриллэр. Сэрии саҕаламмыт 1941 сылыттан биэс сыл тухары хайдах курдук үлэлээн, толкуйдаан, сэрии көлүөнэтэ Кыайыыны уһансыбытын ааҕар долгутуулаах дьарык. 

Куоппут киһи кэпсээнэ

КАРЕЛЬСКАЙ ФРОНТ, тохсунньу 7 күнэ. (ССТА аналлаах коррес­пондена).

Мурманскай туһаайыыга сэриилэһэр биһиги подразделениеларбытыттан биирдэстэригэр көтөх,  сындалыйбьгт киһи кэлбитэ. Кини кыһыл армеецтарга винтовкатын биэртэ уонна эппитэ: «Түксү! Аны сэриилэ­һиэхпин баҕарбаппын. Бу кэннэ күүс суох». Бу германскай армия саллаата, 143-с хайа егерскэй полкатын иккис батальонун, 6-с ротатын ыстаарсай стрелога — пулеметчик Алоиз Матерсберг этэ. Кини сааһа 20, ол эрээри кини оҕонньор курдук көстөр. Матерсберг кирдээх сайыҥҥы таҥаһы таҥныбыт. Үлүйбүт атахтарыгар — куһаҕан баҕайы тирии бачыыҥка. Төбөтүн тирээпкэнэн кэлгиммит, ол үрдүнэн — сайыҥҥы пилотка. Пилотка анныттан дарбайа испит, үлүйбүт кулгаахтар даллаһан көстөллөр.

Куотан кэлбит киһи кэпсиир:

— Биһиги чаастарбыт улахан сүтүктэри ыллылар. Биһиги ротабытыгар баар 210 киһиттэн сэтинньи 20 күнүттэн ыла 120 киһи өллө. Итиниэхэ 40 үлүйбүт дьоннору ааҕыллыбат. Саллааттар физическэй туруктара быста дьүдэйдэ. Биһиги кыһыҥҥы тымныылартан бэрт улаханнык эрэйдэнэбит. Үлүйбүттэр атын да роталарга бэрт элбэхтэр. Кинилэри кэнники бириэмэҕэ диэри лазареттарга ыыппатахтара, оттон суукка биэртэлииллэрэ. Биһиэхэ  үлүйбүттэри «бэйэҕэ тиийиммиттэринэн» көрөн сууттууллар. Биһиги чаастарбытыгар киһи улаханнык тиийбэтэ биллэр. Ол иһин оннооҕор дьоннор ытыллар кутталынан инники позиция­ларга ыытыллаллар. Офицердар сал­лааттарга сидьиҥник сыһыаннаһаллар.

Мин шинелим биир тимэҕин ситэ тимэхтэммэтэҕим иһин, ол эрэ буруйбар, майор Рейтель миигин хаар устун 30 метрэ сиргэ сыылларбыта. Хас биирдии атака иннигэр офицердар сэрэтэллэр: «Кимэн киирии­гэ ким барбатах, сонно ытыллыаҕа», — диэн. Саллааттар Германия кыайыа диэн эрэммэттэр уонна бу туһунан бэйэлэрин икки ардыларьгар үгүстүк кэпсэтэллэр, советскай листовкалары ааҕаллар, ол эрээри кинилэри офицердартан кичэллээхтик кистииллэр. Дьиэбититтэн биһиги аймалҕаннаах суруктары ылабыт. Маҕаһыыннарга туох да суох. Гитлеровскай авантюра кинилэргэ ыарахан охсуулааҕын немецкэй народ өйдөөн эрэр.

В. Лизин

“Кыым”, тохсунньу 13 күнэ, 1942 сыл. № 11