Сэрии кэмин уус-уран летопиһа

Аҕа дойду Улуу сэриитигэр өрөгөйдөөх Кыайыы 80 сылын көрсүү чэрчитинэн,  бу күннэргэ “Айар” национальнай кыһаҕа филология  наукатын  дуоктара, бэрэпиэссэр, СӨ үөрэҕириитин  үтүөлээх үлэһитэ Зоя Константиновна Башарина “Саха литературата Аҕа Дойду Улуу сэриитин кэмигэр (1941-1945 сс.)” диэн кинигэтэ бэчээттэнэн таҕыста.

Кинигэҕэ учуонай ааптар историческай чахчыларга олоҕуран, сэрии кэминээҕи саха литературата, поэзияҕа, прозаҕа, драматургияҕа, литературнай чинчийиигэ сайдыытын, ол кэмнээҕи айымньылар дьон-сэргэ өйүгэр-санаатыгар, патриотизм тыыныгар иитиигэ суолталарын, алдьархайдаах сэрии аймалҕана бүрүүкээбитигэр алааһыттан сэриигэ аттаммыт саха саллаатын уйулҕатын хамсааһына, иэйиилэрэ айымньылар нөҥүө хайдах бэриллибитин ырытар.

“Кыайыы дириҥ суолтата ордук билигин байыаннай дьайыы буола турар кэмигэр арылхайдык көстөр. Онон ыччаты патриотическай тыыҥҥа иитиигэ сэрии кэминээҕи литература уһулуччу оруоллаах. Сэриигэ саха суруйааччыларыттан 20 киһи саа-саадах тутан, Аҕа дойдутун көмүскээбитэ. Кыргыһыы толоонугар Н.Седалищев-Дьүөгэ Ааныстыырап охтубута, атыттар бары тыыннаах төннүбүттэрэ. Ол гынан баран, билигин биһиги ортобутугар сэрии кыттыылааҕа суруйааччы суох. Кыргыс хонуутугар өлүү-тиллии суостаах күннэрин этинэн-хаанынан билбит дьон норуот өйүттэн-санаатыттан сүппэт айымньылары айбыттара”, —  диэн суруйар ааптар киирии тылыгар.

Ааптар сэрии кэминээҕи поэзия Аҕа дойду Улуу сэриитин летопиһынан буолбутун тоһоҕолоон бэлиэтиир. Саха бэйиэттэрэ историческай иэстэрин чиэстээхтик толорон, сэрии уоттаах хонуутугар киирэр саллаакка, хонууга, буолакка уйгуну оҥорор, кыайыыны уһансар  тыыл үлэһиттэрин сүрэхтэригэр тиийэр баһаам элбэх хоһооннору айбыттара, онтон сорохторо ырыа буолан, дьон сүргэтин көтөхпүтэ, өрөгөй санааларынан кынаттаабыта.

“Ытаама, мин хотун-доҕорум,

Оҕолорум барахсаттар, ытаһымаҥ,

Миигин сөрөөбөтө модун холорук,

Суолбун бүөлээбэтэ күдэн туман.

Мин бардым: бухатыыр эһэлэрим

Былыргы аартыктарын арыйан,

Күн дьонум дьоллоох көҥүллэрин

Хара күүстэртэн харыһыйа.

Ким эмэ : “ Аҕаҕыт, ханнаный” диир буоллар–

“Уокка кыттан–уот, этиҥҥэ эбиллэн–этиҥ.

Хотойдорго холбоһон– хотой буола

Тапталлаах аҕабыт барбыта” диэриҥ”

   Серафим Кулачиков-Эллэй 1942 сыллаахха сэриигэ бараары туран суруйбут, көлүөнэлэр алтыһыылара таарыйыллар хоһоонун тиэмэтэ, хомойуох иһин, билигин эмиэ дьону долгутар, уйулҕаны хамсатар.

Ааптар   саха литературатын устуоруйата (1941-1945 сс.) дириҥник, кырдьыктаахтык көрөн чинчийиини эрэйэрин, онно элбэх соруктар туралларын бэлиэтиир.

“Онон түмүктээн эттэххэ, Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии кэмэ саха литературатын биир чаҕылхай страницата. Кини билигин фашизмы көбүтэ сатыыр Украина уонна кинини өйүүр Арҕаа дойдулар политикаларын уодьуганныырга төһүү күүс буолар”. Дьэ оннук, сэрии кэминээҕи Аҕа дойдуну көмүскүүр саха литературатын норуоту түмэр, ыччаты патриотическай тыыҥҥа иитэр күүһэ күн бүгүн эмиэ ураты улахан суолталаах.

                                                     Галина ВАСИЛЬЕВА