Шахтаҕа үлэлииргэ болҕомтолоох буолуохтааххын

Күрэсчит (спорстмен), дьиэ кэргэн үтүөкэннээх аҕа баһылыга уонна Мииринэйдээҕи-Ньурбатааҕы ХБК туйгун үлэһитэ, “Интернациональнай” рудник проходчига Софрон Иванов сир анныгар үлэлиир хайдаҕын, дьоҥҥо сыһыанын уонна Мииринэйи хайдах таптаабытын туһунан кэпсиир.

– Софрон, кимтэн кииннээххин, хантан хааннааххын?

– Сунтаар улууһугар төрөөбүтүм эрээри, дьонум кыра эрдэхпинэ Мииринэйгэ Арыылаах диэн оройуон кииниттэн 30 килэмиэтирдээх бөһүөлэккэ көһөн кэлбиттэрэ. Онон, онно улааппытым. Аҕам Ньурбатааҕы ХБК-ҕа экскаваторщигынан, ийэм балыыһаҕа лабараанынан үлэлээбиттэрэ. Быраатым билигин АЛРОСА автобазатыгар мэхээнньиктиир. Ол иннинэ Накыыҥҥа үлэлии сылдьыбыта.

Оҕо эрдэхпиттэн саастыылаахтарым курдук күрэс оонньуулаах, төрүт көрүҥнэринэн (национальные виды спорта) уонна тустуунан дьарыктанабын. Ол эрээри, бырамыысыланнаска үлэлии киирэн баран, күрэспин тохтото сылдьыбытым. Онтон үлэлии сылдьан “мэлдьи эрчиллэ сылдьар эрэ киһи үчүгэйдик үлэлииһи” диэн, дьарыкпын сөргүппүтүм. Билигин күрэс саалатыгар мэлдьи сылдьабын, күүс күрэһинэн (пауэрлифтинг) дьарыктанабын, саҥа саҕалааччыларга көмөлөһөбүн. Былырыын ити көрүҥҥэ күрэс мургунугар хандьыдаат (КМС) буолбутум. Екатеринбурга ыытыллыбыт норуоттар икки ардыларынааҕы “Золотой тигр” күрэхтэһиигэ 67,5 кг диэри ыйааһыннаах күрэсчиттэргэ чохчойон олорон 165 кг, сытан эрэ 117,5 кг анньыбытым, туран эрэ 180 кг көтөхпүтүм уонна ол түмүгэр иккис миэстэ буолбутум.

Итини таһынан, билигин кроссфитынан, киирэ күрэһинэн, чэпчэки атлетиканан дьарыктанабын. Өссө уолбун кытта харбааһыҥҥа сылдьабын, Мииринэйгэ олус үчүгэй бассыайын баар.

– АЛРОСА-ҕа хайдах кэлбиккиний?

– Оскуобын бүтэрэн баран, М.К. Аммосов аат. ХИФУ Мииринэйдээҕи политехническай институтугар хайа инженерин идэтигэр “Подземная разработка полезных ископаемых” хайысхаҕа туттарсан киирбитим. Үөрэххэ туттарсыам иннинэ идэм туһунан улахан өйдөбүлүм суоҕа эрээри, үөрэхпин сөбүлээбитим, чэпчэкитин ылыммытым. “Интернациональнай” уонна “Мир” рудниктарга быраактыкаламмытым.

Университет кэнниттэн үлэ көрдөөбүтүм. Бэйэм Мииринэйгэ олоробун, аҕам алмаастаах хампаанньаҕа үлэлиир, онон мин курдук идэлээх киһи ханна барыахтааҕа онто да суох өйдөнөр курдуга. Ол эрээри, тута АЛРОСА-ҕа киирэр кыаллыбатаҕа. Үөрэҕим кэннэ сыл буолан эрэ баран “Мир” рудникка ылбыттара. Онно “Профалмаз” идэлээх сойууһун бэрэссэдээтэлэ Мотрена Скрябина көмөлөспүтэ, проходчик идэтигэр үөрэнэргэ этии киллэрбитэ. Кылгас кэмҥэ “Айхал” рудникка үлэлии сылдьыбытым эрээри, Мииринэйгэ төннөн кэлэн Мииринэйдээҕи-Ньурбатааҕы ХБК “Интернациональнай” руднигар көспүтүм.

– Үлэҥ күнэ хайдах ааһарын кэпсээ эрэ.

– Сарсыардам дьонтон уратыта суохтук ааһар. Арай эрдэ, биэс чааска, турабын, алта чааска оптуобуска олоробун уонна кэллиэгэлэрбин кытта үлэбэр барабын. Үлэбитигэр тиийэн булгуччу мэдиссиинэ көрүүтүн ааһабыт, аһыыбыт, ол кэннэ шахтаҕа киирэбит. Шахтаҕа түһээт, бастатан туран, үлэлиир сирбитин, тиэхиньикэбитин бэрэбиэркэлиибит, сурунаалларбытын, “путевой лиистэрбитин” толоробут уонна дьэ үлэҕэ ылсабыт.

Холобур, мин үлэҕэ киириэм иннинэ булгуччу буурдуур массыынабын көрөбүн-истэбин. Барыта үчүгэй буоллаҕына, үлэм саҕаланар.

– Шахтаҕа үлэлиир уустук дуо?

– Мин санаабар, хас биирдии үлэ бэйэтэ ымпыктаах-чымпыктаах, уустук өрүттээх. Саамай сүрүнэ – үлэһит идэтин дэгиттэр баһылаабыт буолуохтаах. Түмүк барыта онтон тутулуктаах. Шахтаҕа үлэлиир киһи мэлдьи олус болҕомтолоох буолуохтаах. Шахта диэн – өйдөһөр-өйөһөр биир иллээх кэлэктиип үлэлиир сирэ. Саҥа кэлбит киһиэхэ мэлдьи көмөлөһөллөр, сүбэлииллэр-амалыыллар, кэпсииллэр-быһаараллар.

– Тугун сөбүлээбэккин?

– “Сөбүлээбэппин” диэн буолбатах эрээри, оҥорон таһаарыы үлэтэ мэлдьи тыастаах-уустаах буолар. Аны туран, бүтэй сиргэ сылдьан үлэлиигин, күн суох, хараҥа. Онтун “сөбүлээбэппин” диэн буолбакка, уустук диэххэ сөбө буолуо.

– Туох үчүгэйдээҕий?

– Кэмигэр кэлэр үрдүк хамнастаах, үчүгэй социальнай бакыаттаах, иллээх кэлэктииптээх. Кэлэктииппит олох дьиэ кэргэн курдук. Ити тупсаран да, киэргэтэн да эппэппин. Баар чахчы. Тоҕо диэтэххэ, сир анныгар иллээх-эйэлээх, түмсүүлээх эрэ буоллаххына этэҥҥэ үлэлиигин. Бэйэ бэйэбитин тыл быһаҕаһыттан өйдөһөбүт.

– АЛРОСА өрөспүүбүлүкэ биир саамай көхтөөх идэлээх сойуустаах тэрилтэ. Ол үлэтигэр кыттаҕыҥ дуо?

– Мин күрэс бары кэриэтэ күрэхтэһиилэригэр кыттабын. Идэлээх сойуус ыытар тэрээһиннэригэр эрэ буолбакка, атыттарга эмиэ. Биллэн турар, күрэһи үлэбин кытта дьүөрэлиир уустук, элбэх бириэмэни эрэйэр. Ол да буоллар “бириэмэм суох” диэн быраҕан кэбиһиэхпин баҕарбаппын. Тоҕо диэтэххэ, күрэс олоҕум быстыбат сорҕото буолан хаалла. Аны туран, үлэбэр эмиэ туһалаах. Күрэһинэн дьарыктанар дьон, бэл, “хаамарбыт кытта чэпчээбиккэ дылы буолла” дииллэр. Сүһүөхтэрин, систэрин ыарыытын умналлар. Оттон биһиги чахчы элбэҕи хаамабыт.

Былырыын “АЛРОСА билиниитэ” диэн бириэмийэни ылбытым. Иллэрээ сыл эмиэ кыттан, финалга тахсыбытым. Мин санаабар, киһи саҕалаабытын бырахпатаҕына, дьаныардаахтык дьарыктаннаҕына, барытын кыайар. Ол иһин, бастатан туран, кэргэммэр махтанабын. Кини миэхэ мэлдьи көлөһөр, өйүүр.

– Дьиэ кэргэниҥ туһунан кэпсээ эрэ.

– Кэргэммин кытта өссө оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан көрсүбүтүм. Оскуолабытын бүтэрээт, ыал буолбуппут. 2009 сыллаахха кыыс, онтон 2016 сыллаахха уол оҕоломмуппут. Дьон сиэринэн олоробут. Өрөбүллэргэ оҕолорбутун кытта бассыайыҥҥа сылдьабыт, салгыҥҥа дьаарбайабыт. Кэлин Мииринэйгэ дьон сынньанар сирдэрин оҥордулар, иллэҥ кэми атаарарга табыгастаах түөлбэлэр баар буоллулар. Оттон уоппускабыт кэмигэр хайаан да урут сылдьа илик сирдэрбитигэр айанныыбыт.

– Оҕолоруҥ улааттахтарына, “АЛРОСА-ҕа үлэлии кэлиҥ” диэн сүбэлиэҥ дуо?

– “Улааттахтарына ханна, киминэн үлэлииллэрин бэйэлэрэ быһаарыахтара” дии саныыбын. Биллэн турар, биһиги этэрин этиэхпит эрээри, хайдах дьаһаналларын бэйэлэрэ билиэхтэрэ.

– Мииринэйи сөбүлүүгүн дуо?

– Мин Мииринэйгэ улааппытым, манна элбэх доҕордоохпун, билэр киһилээхпин. Куораппыт кыра, дьоҕус. Этэргэ дылы, барыларын билэбин. Дьоно-сэргэтэ элэккэй, үтүө санаалаах. Холобур, кими эрэ кытта түбэһэ түһэн кэпсэтэн бардаххына, ол киһини өрдөөҕүттэн билэр курдук буолан хаалаҕын.

– АЛРОСА-та суох Мииринэйи хараххар ойуулаан көрөҕүн дуо?

– АЛРОСА суоҕа эбитэ буоллар, куорат даҕаны суох буолуо этэ.

– Көһүөх санаалар киирбэттэр дуо?

– Биллэн турар, оннук санаалар киирэ сылдьыбыттара, ханна эрэ арыый сымнаҕас, сылаас айылҕалаах сиргэ көһүөхпүтүн саныы сылдьыбыппыт эрээри, кэлиилээх-барыылаах улахан куоракка уһуннук олорор сылаата бэрт курдук. Онон уоппуска бириэмэтигэр кылгастык ханна эрэ сылдьыахха, күүлэйдээн кэлиэххэ сөп эрээри, билиҥҥитэ көһөр былааммыт суох. Мииринэй дьоҕус, аныгы уонна төрөөбүт куораппыт буоллаҕа.

– Мииринэйгэ тугу тупсарыахха сөбүй?

– Мэдиссиинэни тупсарыахха, эбии чааһынай килииньикэлэри арыйыахха сөп.

Аны туран, кэлин Арассыыйа элбэх куоратыгар туспа бэлисипиэт суоллара диэн баар буоллулар. Биһиэхэ эмиэ улахан дьон да, оҕолор да харгыһа, куттала суох сылдьарын курдук, оннук суоллары оҥороллоро буоллар бэрт буолуо этэ.

– Оттон арай ааспыт олоххор тугу эрэ уларытар аптаах-алыптаах дьикти түгэн тосхойоро буоллар, тугу уларытыаҥ этэй?

– Ким билэр… Дьиҥэр, элбэҕи уларытыахха сөбө буолуо да, арааһа, мин тугу да уларыппатым буолуо.

– Ыра-баҕа санааларын толорортон толлор, бэрт кыраттан да иҥнэ сылдьар дьоҥҥо тугу этиэххин сөбүй?

– Киһи тугу эрэ сатаабатыттан, көрдөрөрүттэн толлоро-куттанара – баар суол. Ол эрээри, куттанымыахха, оҥорору оҥорон иһиэххэ, туох эрэ саҥаҕа дьулуһуохха, мэлдьи сайда сатыахха наада.

“Алмазный край” МК матырыйаалынан «Кыым» хаһыат саайтыттан