«Щелкунчик» балет саҥа тыыннанна

П.Чайковскай аатырбыт муусукатыгар «Щелкунчик» балеты дьиэ кэргэнинэн сөбүлээн көрөллөр. Оҕолор бу остуоруйа судургу сюжетын ордороллор.

Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырыгар «Щелкунчик» 1997 сылтан ситиһиилээхтик көрдөрүллэн кэллэ.

Муус устар 24–25 күннэригэр буолуохтаах «Щелкунчик» балет нуучча улуу композитора Петр Чайковскай төрөөбүтэ 185 сылыгар ананар.

«Щелкунчигы» көрөн улааппыппыт

«Щелкунчик» премьерата буолуон иннинэ Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырын сүрүн балетмейстера, РФ уонна СӨ үтүөлээх артыыһа, П. Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата Екатерина Тайшиналыын кэпсэттибит.

— Бу күннэргэ «Щелкунчик» балет саҥалыы туруоруллуутун көрдөрөөрү бэлэмнэнэ сылдьабыт.

«Щелкунчик» биһиги тыйаатырбытыгар өр сылларга көрдөрүлүннэ. Көрөөччү олус сөбүлүүр, ордук Саҥа дьыл бырааһынньыктарыгар күүтэр балета. Онон билигин көрөөччүлэрбитин саҥа туруоруунан үөрдүөхпүтүн баҕарабыт.

Саҥа туруоруу хореографиятыгар бэйэм толору үлэлээтим. Хореографията уустук, неоклассика (саҥа классика) элэмиэннэрдээх классическай испэктээк буолан таҕыста. Артыыстар бу сыллар тухары урут туруоруллубутунан оонньоон кэллилэр, онон саҥалыы көрүү бэйэбэр эрэ буолбакка, артыыстарга эмиэ интэриэһинэй буолуоҕа дии саныыбын. Онуоха, бастатан туран, артыыстарга улахан эппиэтинэс сүктэриллэр, тоҕо диэтэххэ, оҕо да, улахан да дьон «Щелкунчигы» бары сөбүлүүллэр. Мин бэйэм эмиэ олус сөбүлүүбүн, биһиги көлүөнэ «Щелкунчигы» көрөн улааппыппыт. Көрөөччүлэрбитин, артыыстары, бүтүн тыйаатыры түһэн биэриэхпитин баҕарбаппыт.

— Испэктээк декорацията, ол иһигэр харыйабыт, көстүүмнэр бары сабыс-саҥалар. Билигин декорациялары, реквизиттэри, көстүүмнэри ситэрии үлэлэрэ хааллылар. Ордук хаар кыырпаҕар болҕомтобутун уурабыт. Остуоруйа харыйатын худуоһунньуктарбыт тыйаатыр араас технологияларын туһанан оҥоро сылдьаллар.

— Ханнык баҕарар испэктээккэ үлэлиэх иннинэ атын тыйаатырдар туруорууларын көрөр туһалаах. Мин кими да үтүктүөхпүн, хатылыахпын баҕарбаппын. Ыарахана итиннэ сытар. Тоҕо диэтэххэ, «Щелкунчик» версията, вариацията наһаа элбэх. Аныгылыы туруоруулар эмиэ бааллар. Оттон мин олох аныгылыы туруоруохпун баҕарбатаҕым. Тоҕо диэтэххэ, «Щелкунчик» миэхэ уонна көрөөччүлэргэ, бастатан туран, үгэс буолбут классика.

— Уопсайынан, Опера уонна балет тыйаатырыгар 11–12 испэктээккэ балетмейстерынан үлэлээн кэллим. Тыйаатыр хас сезонун аайы иккилии испэктээги туруоруохтаахпыт. Быйыл ахсынньыга «Алиса в стране чудес» көрөөчччүлэргэ бэлэх ууммуппут.

— Сыанаҕа 17 сыл үҥкүүлээтим. Ол иһигэр үөрэммитим, оҕо төрөппүтүм. Санкт-Петербурга Н. Римскэй-Корсаков аатынан судаарыстыбаннай консерваторияҕа үлэлии-үлэлии кэтэхтэн үөрэммитим.

— «Щелкунчик» балекка сүрүн партияларга Сарыал Афанасьев, Анастасия Платонова уонна иккис састаапка Валерий Аргунов, Мария Кузьмина үҥкүүлүөхтэрэ.

Биһиэхэ биирдиилээн партиялар эмиэ элбэхтэр. Уопсайынан, элбэх артыыһы кытыннарарга кыһаллабын, ол эбэтэр наар биир дьон үҥкүүлээбэттэрин курдук, икки састаабы бэлэмниибин. Эдэрдэргэ эмиэ үҥкүүлүүр, үүнэр-сайдар кыаҕы биэрэбин. Ити кинилэр уопутуралларыгар, артыыс быһыытынан сайдалларыгар улахан суолталаах. Мин хас биирдии артыыһы арыйыахпын баҕарабын.

— Ханнык баҕарар айар киһи курдук, үлэм түмүгүттэн ситэри астыммат буолуохпун сөп. Оннук буолуохтаах даҕаны. Испэктээги бэлэмниир кэммэр туох эрэ сиппэтэх-хоппотох да буоллаҕына, үлэ хаамыытын кэмигэр хайаан да ону киллэрэн, эбэн-сабан биэрэбин. Ол аата премьера ааста да, үлэҥ онон бүтэр диэн сыыһа. Мин бэйэм да оннук киһибин: куруук үчүгэйтэн үчүгэйи баҕарабын.

Биһиги үлэлиир кыраапыкпыт ыгым уонна бириэмэбит тиийбэт. «Щелкунчигы» бэлэмнииргэ эмиэ кылгас бириэмэ бэриллибитэ. Тыйаатыр репертуарыгар баар испэктээктэр тиһигин быспакка көрдөрүллэллэр. Онуоха биир эрэ балет саалалаахпыт атахтыыр. Онон испэктээк иннинэ бэлэмнэнэргэ кылгас бириэмэ бэриллэр.

«Ирдэбил хайаан да наада»

— Биһиги артыыстарбыт эдэрдэр, талааннаахтар. Чуолаан сүрүн солистар, идэлээх артыыстар миигин кытары үлэлии үөрэммиттэр. Мин түргэммин-тарҕаммын. Артыыс оруолугар түргэнник киирэригэр кыһаллабын, ол олус уустук. Чуолаан неоклассиканы, аныгы элэмиэннэрдээх испэктээги түргэнник үөрэтэ охсор ыарахаттардаах буолар. Онон испэктээги тута өйдүүр, ылынан оонньуур артыыстарбар олус махтанабын. Миэхэ ыарахан хореографияны оҥорор кыах бэриллэр. Мин төһө баҕарар оҥорон көрүөхпүн (фантазиялыахпын) сөп, ыарахаттары кыайарбын, тэтимнээх туруорууну сөбүлүүбүн. Чэпчэки хореографияҕа хаһан да ылсыбатым кэриэтэ. Артыыстарым барытын кыайаллара олус үчүгэй.

— Үлэбэр ирдэбиллээхпин. Ону идэбит да эрэйэр. Билигин атын кэм. Урут биһиги бэйэбит эйгэбитинэн эрэ олорбуппут. Куйаар ситимэ суоҕа, учууталларбыт да үлэлииллэригэр ыарахаттардаах этэ. Кинилэр биһигини хаһан эрэ бэйэлэрэ үөрэммиттэринэн эрэ үөрэтэллэрэ. Улахан тыйаатырга сылдьар кыах эмиэ суоҕа. Ол оннугар кырдьаҕас көлүөнэ артыыстартан уһуйулларбыт. Учууталларбыт испэктээк уһуллубут видеокассеталарын аҕаллахтарына улахан үөрүү буолара. Биһиги сэбиэскэй иитиилээх, кытаанах дьиссипилиинэлээх этибит. Билигин даҕаны балет кэлэктиибигэр дьиссипилиинэ хайаан да наада.

Балет артыыһа элбэхтик үлэлиэхтээх, хамсаныылары эрэ оҥорбокко, артыыс быһыытынан арыллыахтаах. Бастатан туран, уустук тиэхиньиичэскэй элэмиэннэри чэпчэкитик толоруохтаах. Иккиһинэн, хамсаныынан сатаан кэпсиэхтээх, ону ис сүрэҕиттэн оҥоруохтаах. Артыыс тугу үҥкүүлүүрүн, тугу этиэн баҕарарын уонна испэктээк ис хоһоонун көрөөччү өйдүөхтээх. Биһиги идэбит ыарахана итиннэ сытар.

— Хас биирдии испэктээк кэнниттэн артыыстары кытары хайаан да дьүүллэһэбит, онто суох артыыс сайдыбат. Кинилэр атын харах хайдах көрөн сыаналыырын билиэхтэрин баҕараллар. Идэбитигэр сэмэтэ, үөрэтиитэ суох кыаллыбат.

Биһиги ускуустубаны таптааччылар саҥа көлүөнэлэрин иитэн таһаарыахтаахпыт.

— Ханнык баҕарар испэктээк көрөөччүгэ тахсыан иннинэ артыыстарым туһугар долгуйабын. Мин идэбин, үлэбин олус сөбүлүүбүн.

Айар кэлэктииппит Арассыыйа да, омук да дойдуларын тыйаатырдарыгар төһө баҕарар ситиһиилээхтик кыттар кыахтаах.