ШОС: лиидэрдэр биир санаалаахтарын аһаҕастык көрдөрдүлэр

Бу күннэргэ аан дойду болҕомтото Кытайга туһаайылынна. Манна атырдьах ыйын 31 — балаҕан ыйын 1 күннэригэр КНР Тяньцзинь куоратыгар ШОС (Шанхайская организация сотрудничества) бэһис саммита буолла. 20-тэн тахса дойду лиидэрдэрэ көрүстүлэр, ол иһигэр РФ бэрэсидьиэнэ Владимир Путин, Индия премьер-миниистирэ Нарендра Моди, Турция бэрэсидьиэнэ Реджеп Тайип Эрдоган, о.д.а.

Арҕааттан Илин диэки

ШОС атын холбоһуктартан туох уратылааҕый? НАТО-тан уонна “Улахан сэттэлэртэн” уратыта диэн, кини күрэстэһээччилэри да, биир санаалаахтары да барыларын түмэр. Уонна бары тэҥ бырааптаахтар, ким да күөнтээбэт. Манна ким баарынан түбэһиэх мустубаттар, төттөрүтүн хас биирдии эрэгийиэн интэриэһигэр эппиэти биэрэрдии, онно үөскүүр евразийскай кыһалҕалары учуоттаан, сөптөөх быһаарыыны ылыналлар.

ШОС Евразия сирин-уотун 60%-нын кэриҥин, аан дойду нэһилиэнньэтин 40%-тан тахсатын хабар. Манна Кытай, Индия, Арассыыйа, Пакистан уонна Киин Азия сүрүн судаарыстыбалара бааллар, ол иһин кэнникитин экэнэмиичэскэй өттүнэн үүнэр кыах баар, сүҥкэн энэргэтиичэскэй саппаас, историческай да, аныгы да атыы-эргиэн суола, баһаам байыаннай кыах мустан турар сирэ буолар. Монголия уонна Афганистан чилиэн буоларга дьулуһаллар. 6 дойду — Бангладеш, Вьетнам, Ирак, Израиль, Сирия, Украина кэтээн көрөөччү быһыытынан сылдьаллар.

Кэлин өссө Турция, Персидскэй хомо сүрүн судаарыстыбалара кыттар буоланнар, ШОС сабыдыалын эбии күүһүрдэн биэрдилэр. Билигин бу холбоһукка кэтээн көрөөччүнэн, кэпсэтиигэ кыттааччынан киллэриҥ диэн 10 дойдуттан сайаапка киирэ сытар.

Билигин Арҕаа өрүт глобальнай кыһалҕаларын быһаарарыгар Соҕуруу өрүт ырыынагар, сирин баайыгар тиийэ охсорго, сүрүн бииргэ үлэлэһээччи буола сатыыр. Уруккута холуонньа оҥостон олорбут дойдулара ону хайдах ылыналлара биллибэт. Уопсайынан, Арҕаа өрүт сабардаан олорбут кэмэ бүтэн, аан дойду үрдүнэн ким кимниин буоларын быһаарынар кэмэ кэлэн эрэр.

ШОС эппиэтэ

Саммикка Арассыыйа, Кытай, Индия лиидэрдэрэ биир санаалаахтарын аһаҕастык көрдөрүлэр. Ону аан дойду маассабай иһитиннэриилэриттэн да ылан көрүөххэ.

Tһe Wall Street Journal хаһыат суруйарынан, Трамп Пекини бохсор, РФ уонна Кытай ыккардыгар ытаһа охсор уонна Индияны Арассыыйа ньиэбин атыылаһыма диир кэмигэр Арассыыйа, Кытай, Индия лиидэрдэрэ куустуһан турар хаартыскалара Вашингтоҥҥа улахан сигнал быһыытынан барда. Дональд Трамп ыытар тас бэлиитикэтигэр “вызов” буолла диэн эттэ.

Global Times хаһыат Арҕаа өрүт бу үйэлэр тухары баһылаан-көһүлээн кэлбит эпохата бүтэн эрэр, экэнэмиичэскэй, бэлитиичэскэй уонна стратегическэй ыйааһын “орулуур ортото” Илин диэки сыҕарыйда, диэн суруйда.

Оттон РФ тас дьыалаларга миниистирэ Сергей Лавров, ШОС уонна ШОС+ көрсүһүүлэрин саамай сүрүн түмүктэрэ, бу дойдулар ХНТ Устаабынан уонна аан дойутааҕы быраабы туһанан бэйэлэрин сокуоннай интэриэстэрин туруулаһыылара буолар диэтэ.

Саммит түмүгүнэн Владимир Путин пресс-кэмпириэнсийэ оҥордо, онно ылыллыбыт докумуоннар кэскилгэ туһаайыылаахтарын бэлиэтээтэ. Ордук глобальнай салайыы туһунан Кытай көҕүлээһинин чорботто. “Бу олус сөптөөх быһаарыныы, саммикка мустубут дьон биир санаалаах буолуулара туруоруллубут сыалы ситиһэргэ эрэли үөскэтэр”, — диэтэ кини.

Аан дойду таһымнаах кэпсэтии кыттааччылара бары тэҥ бырааптаахтар, “однополярнай мир” эргэрбит систиэмэ быһыытынан тохтуохтаах, диэн тоһоҕолоон бэлиэтээтэ.

Украина иирсээнин туһунан этиитигэр урукку позициятыттан халбаҥнаабатын, “Зеленскэй кэпсэтиигэ бэлэм буолбут буоллаҕына, Москваҕа кэллин” диэн илдьиттээтэ.

ШОС Евразия сирин-уотун 60%-нын кэриҥин, аан дойду нэһилиэнньэтин 40%-тан тахсатын хабар. Манна Кытай, Индия, Арассыыйа, Пакистан уонна Киин Азия сүрүн судаарыстыбалара бааллар.

Европаҕа туспа хаарты оонньонор

Аан бастакытын Европа үс улахан судаарыстыбатыгар — Германияҕа, Францияҕа уонна Британияҕа саамай кытыы уҥа баартыйалар дьон сэҥээриитин ыллылар, диэн Tһe Wall Street Journal хаһыат суруйар.

Ол курдук, социологическай ыйытык түмүгүнэн, Британияҕа Найджел Фараж “Реформировать Соединенное Королевство” уҥа баартыйата быыбардааччы улахан аҥаарын ылан, Кир Стармер Лейбористскай баартыйатын иннигэр түстэ.

Францияҕа балаһыанньа өссө уустук. Марин Ле Пен “Национальное объединение” баартыйата былырыын парламент быыбарыгар куолаһын ахсаанынан кыайан турар эрээри, быыбардарын систиэмэтин уратытынан үһүс фракцияны эрэ ылан хаалбыта. Ол гынан баран сотору премьер-миниистир Франсуа Байруга “вотум недоверия” биллэриллээри турар, француз 72%-на парламены ыһан баран, быыбар саҥаттан ыытыллыан, Макрону болдьоҕун иннинэ француз 67%-на ууратыан баҕарар диэбит.

Манна даҕатан эттэххэ, балаҕан ыйын 6 күнүгэр Украинаҕа байыаннай көмөнү оҥорору утарар аахсыйа Парижка ыытыллыахтаах.

«Альтернатива для Германии» баартыйа эрэллээхтик канцлер Фридрих Мерц ХДС/ХСС консервативнай блогун кытары бастакы миэстэ иһин күөнтэһэр. “АдГ”-ны ньиэмэс быыбардааччыларын быһа холуйан 25–27%-ра өйүүр. Социологтар этэллэринэн, баартыйа бэйэтин сабыдыалын улаатыннарар кыаҕа баар.

Кытыы уҥа баартыйалар тахсан кэлбит сүрүн төрүөттэринэн миграцияны уонна экэнэмиичэскэй кириисиһи, ону кытта бырабыыталыстыбалар ону туоратар кыахтара суоҕун ааттыыллар. “Быыбардааччылар туох да көдьүүһэ суох элбэх хамсаныыны көрөллөр”, — диэн бэлиэтиир Forsa социологическай институт баһылыга Манфред Гюлльнер.

Мантан да көстөрүнэн, Европа дойдуларын бас-көс баартыйаларын эрэммэт буолуу улааппыт. Үгүстэр туох эмит көдьүүстээх дьыала оҥоһулларыгар эрэммэт да буоллаллар, үөрэнэн хаалбычча куоластыыллар.

Саагыбар дуо?

Пекиҥҥэ байыаннай параат буола турдаҕына, АХШ бэрэсидьиэнэ Дональд Трамп, бу Арассыыйа, Кытай уонна Хотугу Кэриэйэ Холбоһуктаах Штаттары утары бэлэмниир саагыбардара диэбитин, “Российская газета” суруйбут.

Ол курдук Trutһ Social социальнай ситимигэр Трамп Си Цзиньпиҥҥэ туһаайан, үчүгэйдик бырааһынньыктыырыгар баҕарбыт. “Владимир Путиҥҥа уонна Ким Чен Ыҥҥа мин саамай сылаас баҕа санааларбын тиэрдээр, АХШ-ы утары саагыбардаһар кэмҥитигэр”, — диэн эбэн биэрбит.

Ону таһынан, Кытай лиидэрэ Иккис аан дойду сэриитин кэмигэр Вашингтон өттүттэн көмө оҥоһуллубутун санаан ааһара дуу диэн мунаахсыйбыт. Үрүҥ дьиэ хаһаайына саныырынан, кини дойдута Пекиҥҥэ улахан көмөнү оҥорбут эбит.

Манна даҕатан эттэххэ, Си Цзиньпин Иккис аан дойду сэриитигэр кыайыылаах тахсыбыт дойдуларынан Кытай уонна Арассыыйа диэн этэн турар. Онон Трамп мунаахсыйара эмиэ да оруннаах курдук.

АХШ Венесуэланы тургутан көрөр

Венесуэла бэрэсидьиэнэ Николас Мадуро АХШ-ы саба түһэргэ бэлэмнэнэр диэн буруйдуур. Кини этэринэн, өрөспүүбүлүкэ кытылынан тыһыынчанан аракыаталаах 8 Эмиэрикэ байыаннай хараабыла уонна уу аннынан устар ааллара сылдьаллар.

Балаһыанньа тоҕо манныкка тиийдэ? Үрүҥ дьиэ Венесуэланы наркотик уйата диэн ааттаан, ханнык баҕарар сириэстибэни туттарга бэлэм, билиҥҥитэ эрэспиэскэлии сылдьар.

Мадуро маны сымыйа, наркокартеллары кытта охсуһуунан албаһырбыта буолан, былааһы суулларар санаалаахтар. Латинскай Эмиэрикэттэн киирэр кокаин 5%-на эрэ Венесуэланан ааһар, ол кэмҥэ наркотик 87%-на Колумбиянан уонна Боливиянан барар, диир.

Оттон сорох ырытааччылар этэллэринэн, Венесуэланы Холбоһуктаах Штаттар уруккуттан “нефтяной кубышка” курдук көрөн, араас хааччахтары оҥороллоро. Онон аан дойду ырыынагар углеводородтары үллэстии кэмигэр ону аһаары элиэтииллэр, дииллэр. Билиҥҥитэ информационнай сэрии буола турарын, РИА-Сонуннар суруйар.

ХААРТЫСКА: ТАСС