“Сибэкки биэрээри” киинэ туһунан санааларым

Төһө да бу киинэ премьерата көстүбүтэ ырааппытын иһин, санаабын бар дьоннуун үллэстиэхпин баҕарабын. Көрбүт дьон “арыгыһыттар тустарынан киинэ” диэбитин сөбүлүү истибэтэҕим, онон “Сибэкки биэрээри” киинэни анаан-минээн соҕотох көрө барбытым.

Хайдах бэйэлээх бэйэбит уолаттарбыт маннык киинэни устуохтарай?! Тоҕо сорох дьон итинник саныылларый?! Хайдах драматург Семен Ермолаев пьесата арыгылааһын эрэ кыһалҕатын көрдөрүөй?..

Киинэни аҕыйах киһи көрө кэлиэ дии санаабытым, элбэх киһи мустубут этэ. Эдэрдэр, орто саастаахтар, кырдьаҕастар, ыаллар киинэ көрө кэлбиттэр. Киинэ хара саҕаланыаҕыттан бүтүөр диэри, кырдьык, арыгылааһын сценалара балай да элбэхтик көһүннүлэр. Киинэ дьоруойдара оҕо саастарын доҕоро сыбаайбатыгар ыҥырбатаҕар хомойон, эргэ кулуупка мустан арыгылыыллар, сыбаайбаны “сууйаллар”.

Кинилэр көрсүһэр сирдэрэ – эргэ, сэбиэскэй кэминээҕи кулууп буолара дириҥ ис хоһоонноох символ. Урукку кэмнэргэ тыа кулууба дьон-сэргэ тоҕуоруһар, тыа олоҕун оргуйар киинэ буолара: манна дьон мунньахтыыр, быыбардыыр, араас кэнсиэртэри, киинэлэри көрөр, ыалдьыттары көрсөр, атаарар, сыбаайбалыыр, норуот бырааһынньыктарын бэлиэтиир, бэл, орто дойду олоҕуттан букатын барбыт киһини тиһэх суолугар атаарар сирдэрэ этэ. Бу киинэҕэ кулууп кураанахсыйбыт: билиҥҥи тыа дьоно дьиэттэн тахсыбакка тэлэбиисэр, суотабай төлөпүөн кулуттара буолбуттарын бэлиэтэ көстөр. Кулууп харабыла – уолаттар доҕордоро, бааһынай көрүҥнээх эр киһи. Кини эмиэ, биһиги дьоруойдарбыт курдук, соччото суох дьылҕалаах киһи диэн сэрэйиллэр. Кулууп сэбиэдиссэйинэн билиҥҥи олоххо былааска тардыһан тахсыбыт тойооску уобараһа ойууланар. Сыбаайбалаабыт табаарыстара, оҕо сааһын доҕотторун буолбакка, бу киһини  дьиэтигэр ыалдьыттата ыҥырбыта баай, былаастаах киһи билиҥҥи кэмҥэ өрө тутулларын көрдөрөр. Дьону сэниир, бэйэтин дьонтон уһулуччу үрдүктүк сананар тойон билиҥҥи да кэмҥэ баар аҕай  көстүү буоллаҕа.

Эргэ кулууп саалата биһиги дьоруойдарбытыгар тыа киһитин кыһалҕатын, сүрэхтэрин ыарыытын, ыра санааларын кэпсэтэр бүччүм миэстэтэ буолла диэн саныыбын. Бастакытынан,  аһыы утаҕы харах уулаах олорон иһии норуот инники кэскилин быһара көстөр. Бу уолаттарбыт оҕо саастарыттан арыгыны амсайбыт буоланнар, олохторо табыллыбатах, ускул-тэскил сылдьаллар, саҥа олоххо бэлэмэ суохтар. Иккиһинэн, элбэх ыччат ыал буолбатаҕыттан, ийэ-аҕа буолуу дьолун билбэтэхтэриттэн киһи хараастар.

Эдэр кыыс хаартыскалаах киһи уҥуоҕа таптал, ыра санаа туолбатаҕын бэлиэтэ буолар. Саха дьөһөгөйүн, сылгытын уобараһынан мин тыа сирин олоҕун билиҥҥитэ көстөр дии саныыбын. Тыа дьоно куоракка дураһыйбакка, өбүгэлэрин сирдэригэр хаалан, бу ыарахан кэмҥэ сыспай сиэллээҕи, хороҕор муостааҕы иитэн олорон, элбэх кыһалҕалары көрсөллөрүн бэлиэтэ буолар. Ыран-дьүдэйэн, иччитин сүтэрбит сылгы барахсан сэргэттэн ханна да барбакка турара киһини дьиксиннэрэр.

Саха киһитэ сэмэй, санаатын аһаҕастык этинэриттэн туттунар. Итинтэн сылтаан талааннаах элбэх саха ыччата ылланыахтаах ырыаларын иһитиннэрбэтэ, хоһооннорун дьонугар-сэргэтигэр таһаарбата. Бэйиэт уол сэргэҕэ бааллан турар сылгыны сүөрэн, босхо ыыта сатыыра кини ыра санаатын көрдөрөр дии саныыбын (мин санаабар, киинэ устааччылар Дьөһөгөй оҕотунан сирэйдээн – поэзия бэлиэтин – Пегаһы көрдөрбүттэр). Киинэҕэ ылланар ырыа киһи сүрэҕин кылын таарыйара киинэ саамай долгутуулаах түгэнинэн – кульминациятынан буолара саарбаҕа суох. Элбэх көрөөччү чугас талааннаах дьонун сүтэрбитин санаан кэлэн, уйадыйбыт буолуохтаах.

Бу киинэҕэ өндөл маҥан халлаан уолаттар дьылҕаларыттан хараастан “ытыыра” (ардыыра) ону туоһулуур. Уолаттар аттыларыгар сылдьар куруук итирик, баттаҕын тараҕайдыы кырыйтарбыт убайдара хаайыылааҕы санатар. Кини арыгы хаайыытыттан хайдах да төлөрүйэр кыаҕа суоҕун көрөбүт. Бу киһи таҥаһа-саба, тас көстүүтэ, соҕотохсуйуута – барыта уолаттар, олохторун уларыппат түбэлтэлэригэр, хайдах дьылҕа күүтэрин санатар.

Киинэ хас да эпизодтаах: уолаттар кулуупка кэпсэтиилэрэ, хас биирдии уол дьылҕата, уолаттар хаһан да туолбат ыра санаалара, атын дьоруойдар олохторо. Айар куттаах киһи кэргэнэ  таптыыр, өйдүүр, өйүүр буоллаҕына, сырдык иэйии киирэн,  айар, суруйар кыахтанар. Бу киинэҕэ бэйиэт уолу кэргэнэ быраҕан, билиҥҥи кэмҥэ ситиһиилээх курдук көстөр саҥа маҥан оҥоһуу тиистээх, голливудскай мичээрдээх уонна маҥан муодунай кроссовкалаах уолу ордорон барар. Бу фрагмент киһи дьиҥ майгытынан, талаанынан буолбакка, билиҥҥи кэм оҥоһуу тас көстүүтүнэн киһини  сыаналааһын бэлиэтэ буолбатах дуо?!

Уолаттар кулууп түннүгүн нөҥүө туран, кинилэр иннилэригэр олох устан баран иһэриттэн хаалбыттарын, бэйэлэрин булбаккалар, олох оҥостубакка муна-тэнэ сылдьалларын көрөбүт. Биһиги дьоруойдарбыт ааспыт олохторунан олороллор. Урукку олохторун саныыллар, эргэрбит кулуупка мусталлар, сылгы эргэ сэргэҕэ бааллан турар, эргэ кассетаҕа оҕо саастарын көрөллөр… киинэ бүтэһигэр эргэ матасыыкылынан куоракка айанныыллар. Манна эргэ матасыыкыл сэбиэскэй кэмҥэ иитиллэн тахсыбыт ыччат бэлиэтэ буолара сабаҕаланыллар.

Түмүктээн эттэххэ, көрөөччү иннигэр быыһык кэм ыччатын дьылҕата көстөр. Билиҥҥи көлүөнэ бу киинэни көрөн элбэҕи билиэ, толкуйдуо дии саныыбын. Киинэ режиссера Василий Слепцовка, Саха тыйаатырын артыыстара Павел Ченяновка, Альберт Алексеевка,  Жанна Ксенофонтоваҕа, Сандаара Федотоваҕа уонна Саха циркэтин артыыһа Дьулустан Софроновка улахан махтал! Маннык дириҥ ис хоһоонноох киинэни көрбөтөх ыраатта.

Айталина ТЕРЕХОВА, саха киинэтин сүгүрүйээччитэ.

Кэбээйи