Сиэр-майгы: Ханна, хайдах таҥныахха…

“Киһини таҥаһынан көрсөллөр, өйүнэн сыаналаан атаараллар” диэн этии хайа да кэмҥэ суолтатын сүтэрбэт.

Кырдьыга да, билбэт киһигэр хараҕыҥ аан бастаан кини таҥаһыгар-сабыгар, хайдах таҥна сылдьарыгар хатанар. Урукку кэмнэргэ таҥас кини быһыытыгар-таһаатыгар төһө сөп түбэһэрэ уонна сүрүнэ, төһө ырааһа, төһө чэнчистик таҥнара сыаналанара. Оттон кэм-кэрдии баран истэҕин аайы дьон өйө-санаата уларыйан, олох урукку сыанабыллара эмиэ арыый атын буоллулар. Аныгы дьон киһи таҥаһа муодаҕа төһө эппиэттиирин, төһө сыаналааҕын, таҥас-сап хаачыстыбатын, пиирмэтин уо. д. а. үрдүктүк тутар. Эбэтэр төһөнөн “марай-сарай” (биир истиилэ суох, онтон-мантан ылан иилиммит курдук эмиэ буолаллар) да, оччонон “крутой” аатырыан сөп. Холобур, эдэрдэр нарын-намчы чараас

дьууппаны дуу, былаачыйаны дуу кытта баллайбыт атах таҥаһын, кроссовканы кэтэллэрин сүөргүлүү көрөр кэмнэрбит эмиэ бааллара. Ол гынан баран, сотору кэминэн киһи хараҕа үөрэнэр эбэтэр муода ирдэбилигэр сөп түбэһии буоларын ылынарга күһэллэр.

Үөһээ эппит кынаттаах этиибитигэр төнүннэххэ, бастатан туран, киһи таҥаһын-сабын, баттаҕын быһыытын, атаҕын таҥаһын, туттарын-хаптарын көрөн-истэн, салгыы айах атан кэпсэтэн эбэтэр уопсастыбаҕа сыһыанын билэн баран, кини хайдах киһи буоларын, өйүн-санаатын, билиитин таһымын, олоҕу көрүүтүн сыаналыыгын. Этэргэ дылы, күлүмүрдүүр эрэ барыта күндү буолбатаҕын, тас дуй ардыгар албын буоларын итэҕэйэҕин.

Үчүгэйи үтүктүөххэ

Куйаар, социальнай ситим сайдыбыт кэмигэр атын дьон олоҕун-дьаһаҕын билэ-көрө сылдьаҕын. Үчүгэй устуулары, биэриилэри көрдөххүнэ, биллэн турар, санааҥ көнньүөрэр, олоххо тардыһыыҥ, тулалыыр эйгэҕин тупсара сатыыр баҕаҥ күүһүрэр. Үчүгэйи үтүктэ, батыһа сатааһын туох куһаҕаннаах буолуой?

Оттон ньүдү-балай, сыгынньах кэриэтэ аһаҕас таҥастаах-саптаах дьон араастаан туттан-хаптан, дьон болҕомтотун тарда сатыылларын сөбүлээбэтиҥ эмиэ ханна барыай? Хомойуох иһин, итинник көстүү аҕыйыахтааҕар, элбии турар курдук.

Ыраата барбакка эттэххэ, соторутааҕыта Билии күнүн бырааһынньыгар биир эдэркээн ийэ үөһээ өттө сыгынньах аҥаардаах хаартыскаҕа түспүтүн тарҕаттылар. Аттыгар оҕолоро, кэргэнэ тураллар… Бу ийэ маннык таҥаһынан сөтүөлүүр сиргэ дуу, түүҥҥү кулуупка дуу сылдьарын киһи улаханнык омнуолуо да суоҕа эбитэ буолуо. Ол гынан баран, Билии күнүгэр, билии храмыгар — оскуолаҕа, араас саастаах оҕолор ортолоругар кэлэн итинник “уруһуйданыы” соччо бэрдэ суох сыһыан!

Манна даҕатан эттэххэ, билигин тыйаатырдарга, култуура тэрээһиннэрэ ыытыллар сирдэригэр эдэрдэр успуортка кэтиллэр таҥаһынан эбэтэр муодаттан тахсыбат джинсы ыстаанынан, өҥө көстүбэт буолбут футболканан, быыла хаһан сотуллубута биллибэт кроссовканан кэлэллэр. Ону эн бэйэлэригэр тиийэн сэмэлиир, сиилиир да быраабыҥ суох (киһи быраабын күөмчүлээһин кэриэтэ), киһи ханна, тугу, хайдах таҥнарын бэйэтэ толкуйдуохтаах. Арай, тыйаатырдар бэйэлэрэ туох эрэ ирдэбили туруораллара, дресс-код курдугу киллэрэллэрэ буоллар, туох эрэ уларыйыы тахсыа эбитэ буолуо. Сыбаайбаларга, үбүлүөйдэргэ уонна да атын араас тиэмэлээх тэрээһиннэргэ дресс-коду ирдииллэр. Мин санаабар, көрөргө олус үчүгэй, кырасабыай, бэл, бэрээдэк биир көстүүтүн, ыалдьыттарга убаастабыллаах сыһыан курдук ылынаҕын.

Дьиҥэр, билиҥҥи үйэҕэ киһи бэйэтин таҥаһыгар төһө баҕарар болҕомто уурар кыахтаах. Баҕарыан уонна кыһаллыан эрэ наада (саатар “өйө суох эбит” эбэтэр “бэрээдэгэ суох” диэн сыанабылы туруорбаттарын туһугар).

Дьыалабыай таҥас

Үлэ ыйыталаһа салайааччыга киирэргэ, тэрилтэ мунньахтарыгар бу тэрилтэ ис быраабылатыгар эрэ буолбакка, дьыала этикетин эмиэ тутуһуллуохтаах.

Сөптөөхтүк, киһи хараҕар аһара быраҕыллыбат гына таҥнан тиийдэххинэ, салайааччы эн тускунан бастакы көрүүттэн сыанабыла сөптөөх буолар, эн дьоһуннаах уонна таһымнаах үлэһит буолуоххун сэрэйэр.

Онуоха сүбэлииллэринэн, эр дьон кылаассыка буолбут көстүүмү кэтэллэр. Кэрэ аҥаардар көстүүм, булууһа, харандаас-дьууппа кэтэллэрэ олус дьоһуннаахтык көстөр.

Билигин сорох улахан хампаанньалар офис истиилин тутуһууттан аккаастаммыт буолаллар, онон үлэ кэпсэтэ барыах иннинэ итини эрдэттэн чопчулаан баран тиийэр ордугун бэлиэтииллэр.

Тэрилтэҕэ аан бастаан барар киһи сүрүнэ баттаҕын быһыыта лоп-курдук, атаҕын таҥаһа ыраас уонна бэйэтигэр сөрү-сөп таҥастаах тиийэригэр сүбэлииллэр. Араас аксессуары атыҥырыы көрүөхтэрин эмиэ сөп.

Онон, көрсүһүү эбэтэр дьыалабыай кэпсэтии төһөнөн эппиэтинэстээх да, соччонон дресс-коду тутуһуу сүүйүүлээх буолар.

Арҕааҥҥы муоданы сырсыы, сонумсахтаныы?

Аны туран, соҕуруу дойдуларга, атын куораттарга сылдьан көрдөххө, үгүс киһи муоданы наһаа сырсыбакка, айаҥҥа, экскурсияларга сөп түбэһэрдии боростуойдук, сүрүнэ, бэйэ сылдьарыгар табыгастаах буоларыныы таҥнар. Ол эмиэ сөп буоллаҕа. Улахан чымыдааҥҥын сыһа-соһо сылдьан эбэтэр айылҕаҕа, тыаҕа бараргар дьон болҕомтотун тарда сатаан, кып-кылгас дьууппанан дуу, сөтүөлүү баран эрэр киһи курдук таҥныбаккын. Эбиитин улахан макияжтара да суох буолар, хайдах баалларынан эбэтэр биллэр-биллибэттик, киһи хараҕар хатамматтыы киэргэммит буолаллар. Ол оннугар баттахтара уонна атахтарын таҥаһа ыраас буолар!

Уопсайынан, биһиги муоданы, туох саҥаны барытын иилэ-хабан ыларбыт, сонумсахпыт кистэл буолбатах. Оттон эмиэ атын дойдулары кытары тэҥнээтэххэ, биһиги кыргыттарбыт, дьахталларбыт курдук, оҥоһуу уостаах, ууруу кыламаннаах, кырааскалаах тыҥырахтаах кэрэ аҥаардары хас хардыыҥ аайы көрбөккүн ээ. Ол үптэрэ-харчылара тиийбэтиттэн буолбатаҕа биллэр…

Бэйэ дьонун кытары итинник кэпсэттэххэ: “Саха сиригэр дьыл түөрт кэмигэр таҥаскын уларытыаххын наада. Онон саҥыйах, этэрбэс хайаан

да наада. Онтуҥ барыта муодаҕа эппиэттиир буолуохтаах. Соҕуруу дойдуга биир шортик, футболка эрэ наада…” — диэх курдук этэллэригэр сөбүлэһэргэр тиийэҕин.

Чэ, ол да буоллар, суруйуубун түмүктүүрбэр эттэхпинэ, саха сэмэй, толкуйдаах, мындыр. Ити үчүгэй хаачыстыбабытын таҥаспытыгар-саппытыгар, туттар-хаптар майгыбытыгар, тулалыыр эйгэҕэ сыһыаммытыгар сөптөөхтүк туһанарбыт буоллар, олус да үчүгэй буолуо этэ. Саха сахатынан кэрэ!

Сардаана НИКОЛАЕВА.