«Сильва». Дмитрий Кырдалы сүрүн оруолга көрүөхпүт

Өссө 1894 сыллаахха туруоруллубут «Сильва» опереттаны венскэй оперетта ситэри сыаналамматах жанрынан ааттыыллар. Ол да иһин, бу опереттаны хайаан да көрөргө сүбэлииллэр.

“Сильва” – аан дойду сүрүн тыйаатырдарын репертуардарыгар бастакы миэстэҕэ сылдьар, киэҥник биллэр оперетта.

Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатыра Имре Кальман “Сильва” аатырбыт опереттатын 2020 сылтан ыла репертуарыгар киллэрбитэ. Төһө да хамсык хааччахтааһыннара баалларын үрдүнэн, тыйаатыр кэлэктиипэ күүскэ ылсан, оперетта саха көрөөччүтүгэр тахсыбыта. “Сильва” сүрүн ситиһиитинэн композитор Имре Кальман муусуката, чаҕылхай декорациялар, дьоруойдар эҥин эгэлгэ кэпсэтиилэрэ, итэҕэтиилээх оонньуулара уо.д.а. буолаллар.
2020 сыллаахха опереттаны Опера уонна балет тыйаатырыгар туруорарга ыҥырыллан кэлбит хамаанда (режиссер-хореограф Татьяна Безменова (Москва), дирижер-туруорааччы Александр Знаменскай (Вена, Австрия), худуоһунньук- туруорааччы Ирэна Ярутис (Санкт-Петербург), уот-күөс худуоһунньуга, “Кыһыл көмүс мааска” тыйаатыр бириэмийэтин лауреата Евгений Козин (Пермь)) үлэлээбитэ. Көрөөччүлэр саха “Сильватыгар” опереттаны аныгылыы ааҕыы баарын биһирээбиттэрэ. Сүрүн партиялары толорооччулар, хор, балет артыыстара, мусукааннар, аркыастыр артыыстара, көрөөччүгэ көстүбэт үлэһиттэр биир хамаанда буолан үлэлээбиттэрин, бэйэ-бэйэлэрин ситэрсэн биэрбиттэрин түмүгэр испэктээк сыалын-соругун ситиспитин үөһээ этиллибит хамаанда астына бэлиэтээбитэ.

Киин куорат варьететын сулуһа Сильва Вареску эдэр аристократ Эдвины таптыыр. Ол эрээри, кинилэр социальнай өттүнэн тэҥэ суохтарынан, кэргэннии буолар кыахтара суох. Эбиитин, Эдвин бу иннинэ атын кыыһы кытары кэргэн кэпсэппит.

Кырдьыга да, “Сильва” опереттаны туруорарга артыыстарга ураты сорук турбута – артыыстар ыллыылларын уонна үҥкүүлүүллэрин сэргэ, каскаднай нүөмэрдэри баһылыахтаахтара. Опереттаҕа ыллааһын дыраама жанрыттан олох атын. Опереттаҕа бэлэмнэниигэ кыра-кыра бөлөхтөрүнэн үлэлээн баран, ону барытын холбооһун, ситимнээһин судургута суох үлэни эрэйэр.

Эдвин — Дмитрий Кырдал

Муус устар 10 күнүгэр Опера уонна балет тыйаатырыгар буолуохтаах “Сильва” опереттаҕа кинээс Эдвин оруолун эдэр артыыс Дмитрий Кырдал оонньоору бэлэмнэнэ сылдьар.
Дмитрийдиин кэпсэтэр кэммитигэр бу оруолга кинини анаабыттарын туһунан нэдиэлэ анараа өттүгэр эрэ билбитин, онон күүстээх эрэпэтииссэйэ, хамаанданан үлэ саҕаланыахтааҕын туһунан эппитэ.

Дмитрий Кырдал диэн кимий?

Дмитрий Мэҥэ Хаҥалас Табаҕатыттан төрүттээх. Төрөппүттэрэ, аймахтара кэпсииллэринэн, сахаттан бастакы Сэбиэскэй сойуус Дьоруойа Федор Попову, ааттаах бэйиэт Арбитаны, норуот ырыаһыта Анастасия Варламованы кытары ырааҕынан аймахтыылар. Дмитрий 2-с кылаастан Табаҕа мусукаалынай оскуолатыгар Павел Павлович Егоровка ырыаҕа дьарыктаммыта. Ансаамбылынан уонна соҕотохтуу ыллаан, элбэх куонкуруска кытталларыттан саамай улаханнарынан Саха сиригэр “Хотугу сулус”, Одессаҕа “Звездочка”, Кытайга “Созвездие талантов” куонкурустарга кыттан, лауреат үрдүк аатын ылбыттарын ааттыыр.
Дмитрий оскуолаҕа үөрэниэҕиттэн элбэх атын дьарыктааҕа (успуорт, спортивнай туризм) уонна Уһук Илиҥҥэ ориентированиеҕа маастар хандьытаатын көмүскээбитэ. Олоҕун ырыаҕа аныыр туһунан улаханнык толкуйдаабакка сылдьыбыта. 2014 сыллаахха М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университекка автодорожнай факультекка үөрэнэ сылдьан хаартыскаҕа түһэриинэн үлүһүйбүтэ. Хаартыскаҕа түһэриинэн дьарыктанарыгар кинини “Кырдал” диэн айар аатынан билэллэрэ. 2017 сыллаахха Слепцов диэн араспаанньатын Кырдал диэҥҥэ уларытан, олоҕун биир кэрдиис кэмигэр үктэммитэ.
Бу үлүһүйүүгэ ылларан, үөрэҕин тохтоппутун туһунан истээт, учуутала Павел Павлович түргэнник куоракка киирэн, Дмитрийи мусукаалынай кэллиэскэ аҕалбыта. Сотору кэминэн Дьокуускайдааҕы филармония хорун салайааччы, хормейстер Людмила Шумилова: “Эн биһиэхэ наадаҕын, биһиэхэ кэл”, – диэн толору ыстаапкаҕа үлэҕэ ыҥырбыта. Ити курдук, Дмитрий Кырдал үрдүк ускуустубаҕа аартыга арыллан барбыта. Култуура уонна ускуустуба Арктикатааҕы институтун быйыл үөрэнэн бүтэрээри сылдьар.
Кырдал Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырыгар үлэҕэ 2021 сыллаахха ылыллыбыта. Бастакы оруолунан “Бременскэй мусукааннар” мусукаалынай испэктээккэ Осел оруола буолбута.
2022 сыллаахха, САССР тэриллибитэ 100 сылыгар Опера уонна балет тыйаатыра Арассыыйа норуодунай артыыһа, РФ Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата, режиссер Андрей Борисов саҥалыы көрүүтүнэн икки оонньуулаах “Ньургун Боотур” опереттаны туруорбута. Дмитрий Москваҕа баран көрдөрүөхтэрин иннинэ оһуохайы таһаарааччы быһыытынан кыра эпизодка баара. Андрей Борисов тенор куоластаах уол оһуохайы таһаарарын истээт, чочумча саҥата суох турбута уонна бэлэмнэниини тохтотон Дмитрийи ыҥырбыта. Элбэх дьон ортотугар: «Үрүҥ Уолан буолаҕын. Билиҥҥи Үрүҥ Уолан кэннигэр сылдьаҥҥын үтүктэ, түһэрсэ сырыт», — диэн соһуппута. Онон эдэр артыыс «Ньургун Боотур» операҕа дублер буолара быһаарыллыбыта.
Дмитрий Кырдал:
«Онон элбэхтик дьарыктаммытым, бэлэмнэммитим. Ол кэнниттэн Москваҕа Улахан тыйаатырга туруорууга Үрүҥ Уолан эн буолаҕын диэн улаханнык соһуппуттара. Мин тылбыттан маппытым: хаһан да солистаабатах, хорга эрэ ыллаабыт киһи этим буоллаҕа. Тылбын эрэ умнубатарбын диэн санаалаах этим. Маннык улахан сыанаҕа аан бастаан тахсарбар долгуйуубун тылынан сатаан тириэрдибэппин… Биллэн турар, миэхэ саарбахтааччылар бааллара. Ол эрэн, итэҕэйээччилэр, өйөөччүлэр элбэх этилэр, кинилэр өйөбүллэринэн, үтүө тылларынан кынаттаммытым», -– диэн аан бастаан Улахан тыйаатыр сыанатыгар тахсыбыт дьоллоох түгэнин долгуйа кэпсиир.
«Онтон «Сильваҕа» эдэр кинээс Эдвин оруолун миэхэ биэриэхтэрэ дии санаабатаҕым. Сүрүн партияҕа оонньуур артыыстары хас сырыы аайы атын тыйаатыртан ыҥырбат курдук, бэйэбит тыйаатырбыт артыыстарын оонньоторго быһаарбыттар. Онон билигин персонажпын билсэ, үөрэтэ сылдьабын. Хас биирдии артыыс дьоруойун уобараһын атын атыннык, бэйэтин көрүүтүнэн арыйарга кыһаллар. Эдвин -– эдэр кинээс. Мин ылынарбынан, кини оннук кэнэн буолбатах, күүскэ таптыыр дьоҕурдаах. Тулалыыр дьоно ону өйдөөбөттөр.
Ханнык баҕарар оруолгар куруук долгуйаҕын. Испэктээк төһө да элбэхтик турбутун иһин, артыыс робот буолбатах, тылларгын бутуйуоххун эмиэ сөп. Аны ыллыыр эрэ буолбакка, тус иэйиигин көрөөччү итэҕэйэрин курдук тириэрдиэхтээххин. Туох да иэйиитэ суох, тыллары эрэ сааһылаан ыллыыр буоллаххына, көрөөччү өйдүө уонна ылыныа суоҕа. Артыыс сыанаҕа үлэтигэр сүрүнэ -– көрөөччүгэ тириэрдии.

Александр Емельянов Ферритэ -– эр киһи бастыҥ оруола

СӨ үтүөлээх уонна норуодунай артыыһа, П.А.Ойуунускай аатынан бириэмийэ лауреата, опера сыанатын маастара Александр Емельянов «Сильва» опереттаҕа Ферри уонна Леопольд оруолларын толорор.
Александр Емельянов 2021 сыллаахха кулун тутар 27 күнүгэр, Тыйаатыр аан дойдутааҕы күнүгэр «Хаарыан хампа кытылым» өрөспүүбүлүкэтээҕи тыйаатыр бэстибээлигэр «Эр киһи оруолун бастыҥ толоруу» диэн бириэмийэни Ферри оруолун чаҕылхайдык арыйыы иһин ылбыта.

Александр ЕМЕЛЬЯНОВ:
—Ферри партиятын сөбүлээн ыллыыбын, уобараһын арыйарбыттан астынабын. Кини иһиирэр ырыалаах, элбэхтик иһиирэ үөрэннэххэ, табыллар эбит. Ону сэргэ, аҕалара Леопольд оруолун эмиэ толоробун. Ырыата кыра, үксэ — тиэкис.
«Сильва» бастаан туруоруллуутугар биһиги тыйаатырбыт артыыстара: Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа Прасковья Герасимова, СӨ култууратын туйгуна Екатерина Захарова, аан дойдутааҕы куонкурустар лауреаттара Зинаида Колодезникова ыллаабыттара. Муус устар 10 күнүгэр буолар опереттаҕа Сильва оруолугар Анна Згонникованы көрүөххүт (бу иннинэ үбүлүөйдээх сылыгар толорбута).
Уопсайынан, опереттаны толорууга куолас өттүнэн балачча уратылаах, онон үлэлииргэ соччонон интэриэһинэй. Саҥарар тыла элбэх, хамсанан-имсэнэн оонньуохтааххын, үҥкүүлүү сылдьан ыллыахтааххын. Ону барытын көрөөччүгэ тириэрдэргэ, кини өйдүүрүгэр үчүгэй дикциялаах буолуохха наада.
«Сильва» дьоруойдарын арыйарга артыыстартан үчүгэй куолас, тиэкиһи өр тутар дьоҕур (память), сымса хамсаныы-имсэнии, артыыс сыанаҕа маастарыстыбата, вокалист бары хаачыстыбалара ирдэниллэр.

БЫҺААРЫЫ:
Киин куорат варьететын сулуһа Сильва Вареску эдэр аристократ Эдвины таптыыр. Ол эрээри, кинилэр социальнай өттүнэн тэҥэ суохтарынан, кэргэннии буолар кыахтара суох. Эбиитин, Эдвин бу иннинэ атын кыыһы кытары кэргэн кэпсэппит.

ХААРТЫСКА ДМИТРИЙ КЫРДАЛ ТУС АРХЫЫБЫТТАН