Соҕотох буолбатахпын

Күөл мэндээркэй ньуурун одуулуу биир аҕам саастаах киһи уһуннук олорбута. Сүрэҕин сүүдүтэр ыар санаа баттыга туохтан кэлбитэй? Ама дуу, олоҕун орто омурҕанын ааһаат барыта төттөрү үрэллэр буоллаҕа…

Бэҕэһээ кэргэнэ арахсабын диэн мас-таас курдук кытаа­нах кэпсэтиини саҕалаабыта. Икки улахан уола ийэлэрин диэки быһыылаахтар, үлэлэрин да быыһыгар аҕаларыгар эрийэ сылдьыбатылар. Хата, устудьуоҥка кыыһа, мааныта Маришата сарсыарда аҕатыгар эрийэн сураспыта эрээри… эмиэ харчы көрдөөн, наадатыгар эрэ буоллаҕа. Аҕамсыйбыт эр киһи олоҕун суола кэннигэр уһаан, иннигэр кылгаан эрэриттэн, бэҕэһээҥҥи соһуччу түгэнтэн өйө-санаата барыта ытыллыбыт курдуга. Урут бу эбэҕэ кини балыктыы, доҕотторун кытта үөрэ-көтө кэлэрэ.

Оҕолор тустара

Ыал буолуоҕуттан дьиэ кэргэнин иитэр, хааччыйар эрэ туһугар сүүрэн-көтөн, үс оҕону улаатыннаран, үөрэхтээн баран эмискэ чороҥ соҕотох хаалара сүрэ да бэрт курдук эбит. Чугас киһитэ, олоҕун аргыһа хаһааҥ­ҥыттан уларыйда этэй? Бу диэн кинилэр түптээн ис сүрэхтэриттэн кэпсэппэтэхтэрэ, бииргэ онно-манна сылдьыбатахтара ырааппытыын.

Акаары чаан, эн долгуйан, эдэр уол курдук сылдьыбыккын билэбин. Киһи ардыгар суоҕу баар курдук оҥорон көрөр. Аттыгар баар чугас киһини сыаналаабакка уонна харыстаабакка…

Киэһэ үлэ кэнниттэн суххай кэпсэтии, ол кэннэ ким хоско, ким саалаҕа тус-туспа киирэн төлөпүөннэрин үрдүгэр түһэр буолбуттара, омуна суох, уонча сыл буолбут. Оттон урут хайдах этэй? Киэһээҥҥи аһылык кэнниттэн уолаттар үөрэхтэрин, дьарыктарын, инники былааннарын кэпсэтэллэрэ. Кыра да кыһалҕаны быһааран, таһаҕас оҥостубат буоларга кыһаналлара. Оттон билигин барыта харчынан кээмэйдэнэр олох буолбут эбит. Ити Маришата харчыга наадыйдаҕына, аҕатыгар өрүү албыннаһар. Уолаттар улахан наадата суохха аҕаларыгар төрүт да эрийбэттэр. Кэргэнэ буоллаҕына, туспа дьарыга элбэҕиин. Ыллыыр, үҥкүүлүүр, оннооҕор хайалары дабайан сатыы хаамар туспа аргыстардаах буолбут эбит. Бочуоттаах сынньалаҥ сааһыгар чугаһаатахпытына дьэ, бэйэбит туспутугар олоруохпут диэбиттэрэ ханна баарый? Оттон бу олох үрэллибэккэ син дьаалатынан устан иһиэ эбит, ону баара биир, баара суоҕа биир кыра түгэн буолбута эбээт. Чугас доҕорун үбүлүөйүгэр сылдьан кинини көрсүбүтэ.

Саҥа иэйии

Ол киэһэ умна быһыытыйбыт истиҥ иэйииттэн сүрэҕэ долгуйбута. Доҕотторун кытта бырааһынньыктаан баран дьиэ­тигэр хоно кэлбэтэх буруйдаах. Эмискэ эрчимнээх эдэр сааһа эргиллибит курдук буол­бута. Кинини сэҥээрэр, интэриэһиргиир буолбуттарыттан санаата көтөҕүллүбүтэ. Кэргэнин, оҕолорун туһунан таһыччы умнан, биир киэһэ билсибит дьахтарыгар өйө-санаата буккуллубута сүрүүн. Кини кэргэнэ номнуо уруккутун курдук кыыһырбат, ханна сүтэ сылдьыбытын токкоолос­пот буолбут этэ. Сааһырыы буол­лаҕа дуу. Бэркэ уутун ханан турбут этэ. Сарсыарда кофе иһэ олордоҕуна аа-дьуо туран кофетын испитэ, биир саҥата суох оҥостон баран тахсан барбыта. Ити күнтэн чуумпу мучумаан саҕаламмыта. Биһиги киһибит икки сиринэн сүрэҕэ талаһара. Биир киэһэ билсибит эдэрчи дьахтар уонна үс оҕотун ийэтэ. Саҥа доҕорунуун төлөпүөнүнэн чаас ахсын кэпсэтэллэрэ, суруйсаллара. Лира биир кыыс оҕолоох. Онто номнуо оскуола киһитэ. Сэмэн бастакы уохха тута арахса охсон ыал да буоларга бэлэм курдук этэ.

Таҥнарыы

Кинини эдэригэр түһэрбит чугас киһитэ бастакы уохха наһаа чугас, истиҥ да курдук этэ. Эмиэ барыта албын эбит. Лира өйө-санаата муораҕа сынньаныы, киэргэнии, барыы-кэлии эрэ эбит этэ. Дьиҥ нал­лаан олорон олох-дьаһах туһунан кэпсэтии, бу санаатахха, суох эбит. Сэмэн Лира көрдөһүүтүгэр туохха эбит аккаастаата да, Лира эдэр кыыстыы кыыһыран мунньаҥныыр, кэпсэппэт буолан төлөпүөнүн араарар атаах майгыта эр киһини кылгас кэм иһигэр бэркэ сылаппыта. Оттон кэргэнэ бу сылдьан, доҕоро-атаһа элбээн, кинини кытта аны дьыбааҥҥа олорон төбөтүн өйөөбөт, аһыы олордоҕуна моойуттан кэлэн куус­пат буолбута эмиэ быданнаабыт. Олох диэн түргэн да тэтимнээх. Иккистээн судургутук олоҕун салгыахтаах этэ. Ол эрээри олох олоро иликтэриттэн ар-бур дэсиһэр дьон эмиэ арахсарга быһаарыммыттара. Эр киһи Лираҕа интэриэһэ сыыйа сүппүтэ. Онуоха кинилэр бүтэһик көрсүһүүлэрэ эр киһи сүрэҕэр оспот бааһы хаалларбыта.
– Семен, эйигинниин билсэн көрөн баран, эйигин наһаа саастаах уонна уустук майгы­лаах киһи дии санаатым. Хайдах кэргэниҥ эйигин тулу­йан олорбута буоллар,.. – диэн бүтэһик хомуруйар тыллара эр киһи сүрэҕэр быһаҕы аспыттыы кытаанахтык иҥмиттэрэ.
Бу кэнниттэн аны кимниин билсиэй, ол да иһин ис сүрэхтэн кинини ким таптыай? Ол ыар күн кини биир таһаҕаһы санныттан түһэрэн дьиэтигэр кэлбитэ.
Чуумпу киэһээҥҥи аһылык кэнниттэн кэргэнэ:
– Сема, биһиги тэҥҥэ сааһырдыбыт. Оҕолорбутун этэҥҥэ дьон оҥортоон эрэбит. Ол эрээри өйдөспөт буол­буппут ыраатта. Бэйэҥ да бэлиэтии көрөрүҥ буолуо… Онон эйэ-дэмнээхтик арахсыах. Мин, арааһа, наһаа истиҥ, чугас киһибин көрүстүм быһыылаах,.. – эр киһи били Лира хатыылаах тылларыттан хомойон кэлбит курдуга да, кэргэнин тыллара олоххо эрэлин тэпсибиттэрэ. Кыһалҕа барахсан кыһарыйдаҕына, биир да күн саба бүрүүкээн кэбиһэр кыахтаах эбит. Тоҕо баҕас хобдоҕой?
Эр киһи истибитин итэҕэйбэтэҕэ. Ол да иһин кэргэнэ кэлин бэркэ оҥостор, бэйэ­тин көрүнэр буолбут этэ. Сааһырыыны кытта тэҥҥэ истиҥ сыһыаннара тупсуон, улаатыан оннугар кинилэр тэйсэн барбыттар. Интэриэстэрэ да атына.
Икки төгүл таҥнарыыны көрсүү. Аны уон-сүүрбэ сылынан кини өссө сааһырыа. Били өйөһүөхтээх, биир олох устун аргыстаһыах буол­бут киһитэ суолтан халы­йан, саҥаттан саҕалыыр сорук­таах. Оттон кини? Биир киэһэ, биир түгэн киниэхэ саарбаҕы үөскэппит да буоллаҕына, кини дьиэ кэргэнин быраҕар, оҕолорун хааллартыыр санаата суоҕа эбээт.

Санаа күүһэ

Аа-дьуо суумкатыгар уктан кэлбит аһыы утаҕын хостоон ыймахтаабыта. Балааккатын туруоран манна хонордуу оҥос­тубута. Иһигэр араа­һы эргитэ санаабыта. Киһи бу олоххо соҕотох кэлэр. Аата, кинилэрэ да суох олороо инибин. Ытык иэспин төлөөн, үс оҕону улаатыннардым. Кэлин кыһаналлара дуу, кыһамматтара дуу бэйэлэрин кыһалҕалара. Эр киһи арыгы испиччэ, санаа­та күүһүрбүтэ. Балыктыыр тэрилин хостоон бэлэмнэммитэ. Бу сиргэ ардыгар си­­бээс хабар-хаппат идэлээх. Арай төлөпүөнэ өрө тирилии түспүтэ. Улахан уола Ньургун эрийэр эбит. Кинилэр аҕаларын сүтүктээн аймаммыттар. Мариша төһө да атаах буоллар, аҕатын кытта кэпсэтэригэр, чугас киһитин бүтэҥи, соҕотохсуйбут куолаһын ама өйдөөбөт бэйэлээх буолуо дуо? Оҕолоро сүтүктээн, аҕаларыгар бэркэ наадыйан эрийбиттэриттэн Сэмэн олус долгуйбута. Кэргэнэ арахсар да буоллаҕына, кини оҕолордоох. Лира кинини бырахпыт да буоллаҕына, быстах иэйии аайы санаар­ҕаан быһа сытыйдаҕай? Оҕолоро сүтүктээн ыксаабыт саҥаларын истэн, эр киһи көхсө кэҥээбитэ. Бу сир-дойду үрдүнэн соҕотох буолбатаҕын өйдөөбүтэ.

Дьол туохханый?

Сэмэн санаата көтөҕүллүбүччэ балыктаан, сынньанан баран нөҥүө сарсыарда куоракка айаннаабыта. Дьиэтигэр кэлбитэ кэргэнэ кыыһы­наан бааллар эбит. Мариша аҕатын көрөн олус үөрбүтэ. Олоҕун улахан аҥаарын бииргэ аргыс­таһан кэлбит кэргэнэ саҥата суох чэй тардан барбыта. Кыыстара чэйдэспитэ буолан баран наадаларыгар барбыта. Оттон Сэмэн кэргэнин кытта бииргэ холкутук чэй испэтэҕэ ырааппытыын. Куорат сүпсүлгэнэ, харчы эккирэтиһии, барыта түргэн да тэтимнээх этэ…
– Сема,.. – кэргэнэ кинини уруккуттан, 22 саастааҕыттан Сема диир. Билигин кинини дьон үксэ Сэмэн диэн ытык­таан, сааһыгар сөп түбэһиннэрэн ааттыыр.
– Сема, мин ааспыкка арахсыах диэбиппин өйдүүр инигин.
– Өйдөөн. Дьиҥэ оттон ону оҕолор суохтарына кэпсэтиэ этибит. Маришалыын бу дьиэ­ҕэ эһиги хааларгыт ордук… Мин анараа дьиэҕэ барыам, – куһаҕан кэпсэтиини түргэнник бүтэрэ охсоору, Сэмэн этэн-тыынан кэбиспитэ. Онуоха кэргэнэ саҥата суох чэйин сыпсырыйан иһэ олорбута уонна:
– Оччоҕо атын киһини бу дьиэҕэ киллэрдэхпинэ, баалаабаккын дуо?
– Оттон… Оттон оҕолор туох дииллэр? Ол киһиҥ дьиэтэ суох дуо? – диэн Сэмэн кэргэнин харахтарын утары көрбөккө олорон ыйыппыта, мух-мах барбыта.
– Сема, Сема, олох улары­йаахтаабатаххын,.. – дьахтар күлэн мүчүк гыммыта уонна:
– Акаарычаан, бу чанчыктарыҥ бэйэм курдук маҥхайбыттар. Өссө саҥаттан олоххун оҥостоору, ол-бу буолаҕын, – диэн хомуруйбут курдук туттубута. Сэмэн кэпсэтиини өйдөөбөккө, кэргэнин өрө көрбүтэ. Оттон кэргэнэ бэрт холкутук, уруккутун курдук көрөн олороро.
– Оччоҕо арахсыбаппыт дуо? Били киһиҥ… Саҥа доҕордоннум диэбитиҥ дии,.. – Сэмэн кэпсэтиини чопчулуурдуу ыйыппыта.
– Ханнык киһи? Акаары­чаан, эн долгуйан, эдэр уол курдук сылдьыбыккын билэбин да бырастыы гынабын, Сэмэн. Иккиэн да буруйдаахпыт. Киһи ардыгар суоҕу баар курдук оҥорон көрөр. Аттыгар баар чугас киһини сыаналаабакка уонна харыстаабакка…

Бу тыллар Сэмэн сааһырбыт сүрэҕин төһөлөөх уоскуппуттара буолуой? Кини кэргэнин туртайа маҥхайан эрэр чанчыктарын урут, эдэр сылдьан сыллыырын курдук сылаастык сыллаан ылбыта. Киһиэхэ кыра да наада эбээт. Кыра болҕомто, истиҥ сыһыан. Онтон атынын олох көрдөрөн иһэр буоллаҕа…

ХААРТЫСКАЛАР: HTTPS://PXHERE.COM/RU/PHOTO/700380.