Сомоҕо домохторун тутта үөрэниэххэ…

Арай үс оҕонньор оҥоһуу дүлүҥҥэ олорон кэпсэтэллэрин, аныгы оҕолор иһиллииллэр да, өйдөөбөттөр.

“Дедушки, вроде, говорят по якутски, но ничего не понятно” – дэһэллэр.

— Байбал эр бэрдэ, элик үтүөтэ, киһи киэнэ килбиэннээҕэ, ол кэмҥэ күөгэйэр күнэ буоллаҕа. Кус быһый, ат бөҕө муҥутаан, кими да иннигэр түһэрбэтэ. Тылбыйар кынаттааҕы үрдүнэн көтүппэт, күүдээҕи аннынан аһарбат хоһуун киһи этэ – биир оҕонньор саҕалыыр.

— Кини билэр күөлүм балыга. Бииргэ бултаан турардаахпыт. Балыктааҕар кэлэҕэй, сымыыттааҕар бүтэй,  ууну омурдубуттуу саҥата суоҕа. Харыйаны таҥнары соспут курдуга, онто мөкү этэ. Ууга тааһы бырахпыттыы сүтэн хаалар, онтон күөрэйэр.

Хаһан да хаарга халтай хаампат, сииккэ сиэлбэт мэлдьи өттүк харалаах илии тутуурдаах кэлэрэ. Баҕар, миигин борбуйун уйа илик диэн илдьэ барбата эбитэ дуу, тыатааҕыттан дьаарханан, уйулҕата хамсыа, атахха биллэриэ диирэ эбитэ дуу. Ол иһин үүтээн эргин чугас чээччэйэр этим. Тииҥнэри ичигэстиирим уонна кыайарым куобах буоллаҕа. Ол эрээри, арай биирдэ убайбар уохтаах утаҕы амсаппыппар, дьэ хоммут уоһун хоҥнорон, өрөөбүт уоһун өһүлэн кэпсээнэ элбэх этэ. Бөрөнү бөртөлөөҕүттэн сиэппитин, сыгынах муостааҕы сууһарбытын, кыптыый кынаттааҕы кыайбытын кэпсиирэ.

— Байбал, эн биирдэ эмэ кыыһы таптыы сылдьыбытыҥ дуо? — диэн бу бэдик эмискэ айахтатан ыйыппытым. Бадаҕа ыалдьар бааһын таарыйдым дуу, киһим бөтө бэрдэрэн арыгытын төттөрү тибиириэхтии, омурдун үллэ сылдьан баран, өрүсүһэн төттөрү эҕирийдэ. Хараҕын харсаары гыммыт оҕустуу күлтэччи көрдө.

Онтон сыыйа тарбаабыт ынахтыы арыый да сымнаан, саннын байаатыгар диэри үүммүт суһуоҕун, туора кэбиһээт  кэпсээн саҕалаата.

— Мин өр кэмҥэ хара тыаны харахтанан, биир үүтээҥҥэ бүгэн түһээтэхтээҕи киһи курдук бу дьүһүлэнэн да олордорбун, син ийэттэн төрөөн “чээн” дэтэн таптатан улааттаҕым дии. Эдэр-сэнэх эрдэххэ син ыалдьар эттээх, таптыыр сүрэхтээх этим буоллаҕа. Биир кыыһы аҥардастыы таптаан ыра санаа ымыыта оҥосторум. Ол кыыма саҕыллан, күөдьүйэн көмүлүөк уота буолан, ураа устун бур буруо таһааран, төрөтөр оҕону төлкөлөөн  ыал буолуохпун баҕарарым. Ол кэрэ куону харахпынан хайҕаан, сүрэхпинэн сөбүлээн, манньыйа таптыыр,  хоойго сытар холоонноох доҕор, кэккэлэһэ сытар кэргэн, сэргэстэһэ сылдьар сэгэрим буолуоҕун харахпар оҥорон көрөрүм, түүлбэр түһээн түҥкэлийэрим. Түүлүм сымыйа буолан сыттыкпын кымыстыырым.

Сылга биирдэ буолар ыһыахха сэгэрбин көрөөрү,  көстөөх сири аҕыйахта тэбэн тиийэрим. Ол кыыһы көрдүм да бэлэмнээбит тылларым симэлийэ сүтэллэрэ, эппэт кэлэҕэй буолан, кыбыстан сирэйим дьэс алтанныы наҕаран, тэйэ хаамарым. Кэннибиттэн кыыс кэрэ куолаһа күлэн лыҥкыната хаалара. Онтон кэнники син сыһыйан, чугаһыах курдук буолан испитэ. Эн да мин да диэн, элэ была тылбын эппэтэрбин да эймэнэ таптаабытым, кистээн килбигийэ сөбүлээбитим. Үөрүүбүттэн көтүөхпүн кынатым эрэ суоҕа.

Ол кэннэ  арыыга от үлэтигэр умса түһэ сылдьан, хойутаан тиийбитим. Алаастарыгар тиийэн аппын кистии баайбытым. Дьиэтигэр чугаһаан иһэн көрбүтүм, арай кыыһым атын уоллуун куустуһан турара. Көрбүппүн итэҕэйбэккэ кылатарбын сотто-сотто көрбүтүм. Ама дуу, түүл ини диэммин эппин кымаахтанан көрбүтүм ыалдьар этэ. Кырдьык эбит.

Сэгэрим оҕотун, сүрэҕим сорҕотун атын киһи кууһан турарын көрөн, ойбонтон уулаабыт сылгылыы тип-титирэс буолбутум, хабырынан хачыгыраппытым. Халлаан хайдарынан хаһыытаан баран бэдэр кыыллыы үрдүгэр ыстанан, хабырҕатын хайы тутуохпун баҕарбытым. Орулуу-орулуу ойоҕоһун ааҕыах, үөгүлүү-үөгүлүү үөрэҕэстиэх санаа кииртэлээбитэ. Тарбаҕым тыаһа лачыгыраан, сутурукпун суулуу туппутум, сымыһахпын хаан оҕуолуор диэри быһа ытырбытым. Ол эрээри аарыма тиит кэннигэр уоскуйа түһээри умса түһэн олоро түспүтүм. Ол киһи барарын күүппүтүм. Барбытын кэннэ көрсөн кэпсэппитим. “Мин атыны таптыыбын” – диэн эппит тыллара сүгэ-балта буолан ыарыылаахтык чээккэлиир курдуктара. Байбал ааспыт олоҕун санаан сүөм түһэн олордо. Көр, маннык аарыма боотур киһи, кыыс туһуттан оҕолуу ытыа эрэ дии санаабатаҕым. Таптал диэннэрэ кими баҕар кэрэгэй кэскиллиэн, боотуру да боҕутуннарыан сөптөөх эбит.

— Убаай, онтон кыыс эрэ кырыы кырыытынан дии, туох ааттаах ыарыылаахтык ылынныҥ, олоххун сарбынныҥ, дьаҕа баһын булан бүгүөххэр диэри. Дьарый диэтэххэ дьахтар аймах элбэх буоллаҕа.

— Ол эйиэхэ буоллаҕа, устар ууну сомоҕолоон, уһун дьууппалааҕы уҥа-хаҥас улдьаардар, имэҥинэн илгистэр, дьалыҥынан дьаҥсыйар  киһиэхэ. Мин дьэ ол таптал диэннэрин дириҥник ылынан, хайа охсубут аҥарбын хаалларан кэлбит курдугум. Кутум-сүрүм кураанахсыйан, тыаҕа соҕотох эрэ сырыттахпына уоскуйар курдугум.

— Убаай, билигин даҕаны сирэйиҥ-хараҕыҥ сэргэх, күнүҥ арҕаалыы илик. Биир кыыһы кырытыннарар кыахтаах курдуккун. Инниҥ кылгыы, кэнниҥ уһуу илигинэ кэргэн булуоххун син. Күн сарсын миигин кытта дьонноох сиргэ барыс! – диэн үүйэ-хаайа туппуппар киһим сэргэхсийэ быһыытыйда. Сарсыныгар арыгы испитэ ааһан, аматыйан, хоммут уоһун хоҥноруох быһыыта биллибэт  диэн кэпсиир.

Аныгы уолаттар оҕонньор кэпсиирин син өйдөөбүттэр. Байбалы аһыналлар.

“Оо, как Павла жалко”. Ну надо же… неужели так можно любить!” — диэн сөҕөллөр.

Родион Данилов-Ородьумаан.