Сонун сүүрээннэри тобулар Данил Кириллин

Горнай улууһугар кэлиҥҥи кэмҥэ ыччаттар бэйэ дьыалатын тэринэн, дьоҥҥо-сэргэҕэ олус туһалаах хайысхалары олоххо киллэрэн, күннээҕи түбүгү чэпчэтэллэр, кыһалҕалары быһаараллар.

Биир оннук сонун сүүрээннэри тобулан, бэйэ дьыалатын тэриммит киһинэн Горнай улууһун Бэрдьигэстээҕин төрүт олохтооҕо Данил Кириллин буолар. Кини дьиэ кэргэнин кытта төрөөбүт дойдутугар олохсуйар санаалаах 2023 сыллаахха көһөн кэлбит. Кэпсэтэн билсибитим, эдэр киһи биир сыл иһигэр үгүс үтүө дьыаланы оҥорбут эбит.

Төрөөбүт дойдуга төннүү

– Данил, эн, 30 саас­таах киһи, төрөөбүт дойдугар төннүөҥ иннинэ бэрт толкуйдаахтык олоххун оҥос­тубут эбиккин. Бу туһунан ааҕааччыларбытыгар билиһиннэрэриҥ буоллар.

– Идэбинэн хайа инженерэ үөрэхтээхпин. Үөрэхпин бүтэрээт, Уус Маайа уонна Усуйаана улуустарыгар сылдьан, идэбинэн баахтанан бырамыысыланнаска үлэлээбитим. Онтон куоракка олоро сылдьан баран, иллэрээ сыл икки оҕобун, кэргэммин кытта дойдубар кэлбитим. Бастаан кэлээт, кыракый ас маҕаһыынын аспыппыт. Сыыйа иһэр ууну тиэрдиинэн дьарыктаммыппыт. Былырыын итии тохтобулу тутан үлэҕэ киллэрбиппит.  Билигин үлэбитин үл­­лэстэн, кэргэним ууну тиэрдии­нэн дьарыктанар. Былырыын 6х8 кв м иэннээх дьиэбитин туттан киирбиппит. Бу иннинэ куортамнаһан олоро сылдьыбыппыт. Онон атахпытыгар туран, өссө да үгүс сонун сүүрээни олоххо киллэрэргэ үлэлэһэр соруктаахпыт.

Сайаапка үгүс

– Улуус киинигэр иһэр ууну тиэрдэр эбиккит. Бу хайысхаҕа үлэлиир урбаанньыт хаһый? Уугутун хантан ылаҕыт?

– Бэрдьигэстээххэ биһигини тэҥэ өссө биир тэрилтэ дьону иһэр уунан хааччы­йар. Ол эрээри аадырыстарынан тиэрдибэт, дьон тэрилтэттэн бэйэтэ кэлэн ылар. Биһиги сир анныттан кэлэр ууну ыраастаан, “сымнатан” тиэрдэбит. 2024 сыл­­лаахха иһэр ууну кутуунан дьарыктанарга анаан  7,5х8,5 анал сыах туттубуппут. Анал “емкос­тарга” уу баһар массыына уу кутар, ону ыраастыыр тэриллэрдээхпит. Онтон 19 лиитирэ­лээх бытыылкаларга кутан тарҕатабыт. Өҥөбүт сыаната 150 солкуобай. Сайаапка олус элбэх киирэр буолан, ардыгар тиийиммэт түгэммит эмиэ баар.

Сылаас тохтобул – баҕа санаа туолуута

– Аны куораттыы сылаас тохтобулу туппуккут эмиэ биир дойдулаахтаргытыгар социальнай өйөбүл биир көрүҥэ эбит. Хайдах маннык санаа киирбитэй?

– Бэрдьигэстээх нэһилиэгин баһылыга Алексей Аргунов ыҥыран ылан кэпсэтэн, дьон баҕа санаатын тиэрдибитэ. Ол кэмҥэ баһылык граныгар куонкурус биллэриллибит этэ. Мин баһылыгым этиитигэр сөбүлэһэн, саҥа дьыалаҕа ылсыбытым. Бырайыакпын дьаһалта салалтатын иннигэр көмүскээн, кыайан, былырыын атырдьах ыйыгар тутууну саҕалаабыппыт. Дьаһалта грана 2 мөл. 300 тыһ. солк. этэ, ол эбэтэр 70% үбүнэн өйөбүл. Биһиги 30%-нын уйуммуппут. Сылаас тохтобулу бары ирдэбили тутуһан тутан, 2024 сыл ахсынньы 24 күнүттэн үлэлэтэн барбыппыт. Сыыйа бу тохтобулга кофе, итии чэй оҥорор аппарааттары туруо­руохпут.

Урбаанньыттар – болҕомто киинигэр

– Данил, эн ол аата бэйэ дьыалатын тэринии­гэ эрдэттэн олохтоохтук толкуйдаммыт эбиккин: бастаан бырамыысыланнаска үлэлиигин, онтон төрөөбүт дойдугар үлэ туһалаах көрүҥнэрин толкуйдаан, аныгы олох ирдэбилигэр сөп түбэһэн, олоххо киллэрэн иһэр эбиккин. Быһата, биир дойдулаахтаргар куорат олоҕуттан атына суох усулуобуйаны тэрийиигэ ылсыбыккын.

– Оннук. Маныаха олох­тоох дьаһалта салалтата ур­­баанньыттары кытта биир тылы булан, өрүү сүбэлэһэн үлэлиирэ улахан оруоллааҕын бэлиэтиэм этэ. Сүрүннээн бүгүҥҥү күҥҥэ дьон наады­йар өрүттэрин ыйан-кэрдэн биэрэр. Нэдиэлэ аайы “Сарсыардааҥҥы бииси­нэс аһылык” диэн тэрээһиҥҥэ нолуок үлэһиттэрэ туох уларыйыы киирбитин, кэккэ суолталаах боппуруоска ыйыы-кэрдии биэрэн, сүбэ-ама биэрэллэр. Тендергэ, аукционнарга, бырагыраамалара кыттыыга тустаах испи­сэлиистэр үөрэтэллэр-такайаллар. Хонтуруоллуур уорганнар ирдэбиллэрин билиһиннэрэллэр. Онон өйөбүллээх курдук сананан, урбаанньыттар өрүү болҕомто киинигэр сылдьар буолан, дьон бэйэ дьылатын хото тэринэллэр. Ол да иһин Горнай улууһа бары хайысхаларга инники күөҥҥэ сылдьар улууһунан буолар.

Бэйэм төрөөбүт дойдубунан олус киэн туттабын уонна Бэрдьигэстээҕим кэскиллээхтик сайдарын туһугар өссө да сонун сүүрээннэри олоххо киллэрэр соруктаахпын.

Ксения Васильева, Горнай улууһун Бэрдьигэстээх сэлиэн­ньэтин баһылыгын солбуйааччы:

– Кэлиҥҥи сылларга бэйэбит ыччаттарбыт төрөөбүт Бэрдьигэстээхтэригэр төннөн кэлэн,  сайдыы саҕахтарын салайсаллар, бэйэлэрин кыахтарынан сонун толкуйдарын олоххо киллэрэллэр. Дойду араас куораттарынан, улуус­тарынан сылдьан, туох кэрэхсэбиллээҕи сөбүлүү көрбүттэрин саҥардан, тупсаран биэрэн, ураты көстүүлээх бырайыактары олоххо киллэрэллэрин бэлиэтиибит.  Кинилэр бэйэ дьыалатын  тэринэн, урбаан араас хайысхатын сайыннараллар, тыа хаһаайыстыбатыгар аныгы технологиялары киллэрэн, анал бырагыраамаларга үлэлэһэллэр, култуурунай бырайыактары оҥороллор, туризм кэккэ көрүҥнэрин сайыннараллар. Данил  Кириллин  онуоха биир холобурга сылдьар бастыҥ ыччаппытынан буолар. Сылаас тохтобулу олохтоохтор туруорсубуттара ыраатта. Онон биир дойдулаахтарбыт кыһыҥҥы кэмҥэ нэһилиэктэргэ уонна Дьокуускай куоракка оптуобуһунан айанныылларыгар сөптөөх усулуобуйа тэрилиннэ. Быйыл Горнай улууһугар инфраструктураны сайыннарыы биллэриллибитэ. Онон итии оптуобус тохтобула тутуллан киириитэ – атын урбаанньыттарга үтүө холобурунан буолла. Кириллиннэр дьиэ кэргэн өссө да дойдуларын туһугар үгүс туһалаах бырайыактары толкуйдаан, төрөөбүт Горнайдарын улууһа сайдыытыгар сүҥкэн кылааттарын киллэрэллэригэр эрэллээхпит.