Стамбул-2025: кэпсэтиилэри сөргүтүү

Арассыыйа – Украина сыһыаннаһыыларыгар хамсааһын тахсыах курдук буолла. Икки өрүт Стамбулга көрсөн кэпсэтэллэрэ күүтүллэр. Арассыыйа дэлэгээссийэтин РФ Бэрэсидьиэнин көмөлөһөөччүтэ В.Р. Мединскэй салайар.  2022 с. кулун тутар 29 күнүгэр ыытыллыбыт бүтэһик кэпсэтиилэри эмиэ Мединскэй ыыппыта, онон оччотооҕу кэпсэтиилэр сөргүтүллэллэр.

Турция туоната тугу көрдөрөр?

Бу иннинэ Владимир Путин Улуу Кыайыы бырааһынньыгын кэмигэр киллэрбит үс күннээх эйэлэһиитин Украина өттүттэн ылымматахтара. Үс күн иһигэр уоту тохтотор эрэсиими 9318‑та кэспиттэрэ, ону таһынан, Курскай уонна Белгородскай уобаластар кыраныыссаларын түөртэ кэһэргэ соруммуттара.

Ыам ыйын 10 күнүгэр Киевкэ Франция, Германия, Великобритания, Польша лиидэрдэрэ кыттыылаах “баҕалаахтар коалициялара” көрсүбүттэрэ. Кинилэр туруорсуулара диэн, ыам ыйын 12 күнүттэн отут хонуктаах уоту тохтотуу, ол туолбат түгэнигэр эбии сааҥсыйаны киллэрии. Ол быыһыгар бу кэм устатыгар сэрии сэбин арҕаа дойдулартан киллэрбэккит диэн Арассыыйа туруорсуутун ылымматтар. Бу балаһыанньаҕа РФ Бэрэсидьиэнэ эрдэттэн туох да усулуобуйата суох 2022 сыллаахха тохтотуллубут быһаччы кэпсэтиилэрбитин сөргүтүөҕүҥ диэн ыҥырбыта, ол эбэтэр иирсээн үөскээбит төрүөтүн быһаарсан, төрдүттэн суох оҥоруоҕуҥ диэн. Трамп ону истэн үөгүлүү түһээт, Зеленскэйи кэпсэтиигэ бар диэн сорудахтаабыта. Бэйэтэ ол саҕана Аан Илиҥҥэ сылдьар кэмэ эбит, онон Стамбулга да тиийэн хаалыахпын сөп диэбитэ. Ол гынан баран кэлиҥҥи сонуннартан көрдөххө, кэлбэт буолбут.

Онон Bloomberg ааҕыныстыба иһитиннэрбитинэн, Арҕаа дойдулар сааҥсыйалара Стамбулга буолуохтаах кэпсэтиилэр кэннилэриттэн быһаарыллар буоллулар. Ыам ыйын 8 күнүгэр Трамп анал киһитэ Стив Уиткофф Breitbart порталга эппитинэн, Москвалаах Киев быһаччы кэпсэтииттэн аккаастанар буоллахтарына, Вашингтон бу дьыалаттан тахсан барар, ол бары өрүттэргэ “олох куһаҕан түмүктээх” буолуоҕа. АХШ дьаһалтата Владимир Путин сөбүлэҥэ суох ханнык да эйэлээх сөбүлэһии кыаллыбатын билэр.

Си Цзиньпин Кириэмилгэ сырыыта

Кыайыы күнүн бырааһынньыгар 27 дойду лиидэрдэрэ кэлэн ыалдьыттаатылар. Кинилэр ортолоругар, биллэн турар, бас-көс оруолу КНӨ лиидэрэ Си Цзиньпин ылла. 2006 сыллаахха ылыллыбыт бииргэ үлэлэһэр докумуон оннугар саҥа сөбүлэһиини түһэристилэр. РФ уонна КНӨ бэрэстэбиитэллэрэ бырабыыталыстыбалар уонна биэдэмистибэлэр ыккардыларынааҕы 10 докумуоҥҥа илии баттастылар. Саҥа сөбүлэһии үчүгэй дьыалабыай эйгэ үөскүүрүгэр уонна икки дойду хаһаайыстыбаннай корпорацияларын сайыннарыыга улахан үктэл буолуо диэтэ дойду бэрэсидьиэнэ. Экспорт, инвестиционнай бииргэ үлэлээһин өттүгэр 200 млрд. $-даах 80‑ча бырайыак олоххо киириэхтээх. Аан дойду экэниэмикэтэ Азияҕа салаллан иһэринэн, бу кэскиллээх дьыала оҥоһулунна.

Оттон бэлитиичэскэй өттүнэн КНӨ лиидэрэ Кыайыы күнүгэр кэлиитэ эмиэ улахан суолталанна. Кытай, атын да дойдулар биһигинниин бииргэлэр диэн АХШ, арҕаа дойдулар киэптии быһыытыйалларын тохтотор хардыы быһыытынан көһүннэ. Си Цзиньпин Украина боппуруоһугар икки өрүт кэпсэтиһэн, кырдьыктаах эйэ сөбүлэһиитин түһэрсэллэригэр эрэлин биллэрэр, диэн «Синьхуа» ааҕыныстыба иһитиннэрэр.

Бразилия бэрэсидьиэнэ

Украина иирсээнинэн дьарыктаныан баҕалаах кэлиҥҥи кэмҥэ үксээтэ. Бразилия бэрэсидьиэнэ Луис Инасиу Лула да Силва от ыйын 6–7 күннэригэр Рио-де-Жанейроҕа буолуохтаах БРИКС саммитыгар иирсээни хайдах муоһалыыры дьүүллэһиэхпит, диэбитин ТАСС суруйар.

Арассыыйаҕа сырыытын кэнниттэн Бразилия лиидэрэ Кытайга баран, Си Цзиньпинниин эмиэ бу боппуруоһу дьүүллэстилэр, ол кэннэ Москваҕа төннөн кэллэ да, аэропортан ырааппата. Лула да Силва өссө да Франция салалтатын кытта кэпсэтиилэри ыытар санаалаах.

Эргиэн сэриитин эридьиэстэрэ

Ыам ыйын 10–11 күннэригэр Женеваҕа АХШ уонна КНӨ дэлэгээссийэлэрэ эргиэн боппуруостарыгар кэпсэтиини ыыттылар. Кэпсэтии түмүгүнэн икки өттүттэн 90 хонук устатыгар 10%-ҥа диэри тарыыбы хардарыта түһэриэххэ уонна экэнэмиичэскэй-эргиэн сыһыаннаһыыны дьүүллэһэр мэхэньиисими оҥостуохха диэн дуогабардастылар. Ол туһунан АХШ үбүн миниистирэ Скотт Бессент уонна КНӨ эргиэҥҥэ миниистирэ Ли Ченьян иһитиннэрдилэр. Сөбүлэһии чэрчитинэн Вашингтон кытай табаарыгар түһээни 145‑тэн 30%-ҥа диэри, оттон Пекин Эмиэрикэ табаарыгар–125‑тэн 10%-ҥа диэри аччатыах буоллулар. Түһээн уларыйыыта ыам ыйын 14 күнүттэн күүһүгэр киирэр, диэн Үрүҥ Дьиэ иһитиннэрэр.

Аны сайын от ыйыгар Пекиҥҥэ ЕС-Кытай улахан саммита буолара күүтүллэр. Тэрээһин Брюссель уонна Кытай 50 сыллаах сыһыаннаһыыларыгар ананар. ЕС лиидэрдэрэ Пекиҥҥэ бэрт буола сатыыллара өйдөнөр, Трамп Европа табаарыгар киллэрбит нолуога балачча улахан доргутууну оҥордо быһыылаах. Эбиитин ыам ыйын 8 күнүгэр Евросойууһу көрө матарбытынан, АХШ Великобританияны кытта эргиэн хас да көрүҥэр сөбүлэһии түһэристилэр. Абаккаларыгар, кэпсэтиилэр этэҥҥэ барбатахтарына, Эмиэрикэ табаарыгар €95 млрд. суумалаах түһээни киллэриэхпит диэн, “кырдьаҕастарын” кырыы хараҕар эбии киирэн биэрдилэр. “Евросойуус үгүс өттүнэн Кытайдааҕар да куһаҕан”, — диэн Пекини кытта дуогабардаһаат да, Холбоһуктаах Штаттар Евросойууһу кириитикэлээтилэр диэн суруйар Politico.

Түөрт күннээх сэрии

Өмүрэх курдук саҕаламмыт Индия-Пакистан сэриитэ эмиэ оннук бэрт суһаллык түмүктэннэ. Икки өттүттэн ядернай сэрии сэптээх дойдулар иирсэн бачыгыратыһан турбуттарыттан, бүтүн аан дойду аймана сыста. Бэл, ким да өссө саҕалыы илик аныгы салгын сэриитин көрдөрдүлэр. Бэйэлэрин кыраныыссаларын туораабакка сөмөлүөтүнэн көтө сылдьан, чаастан ордук 160 км ыраах сиртэн аракыаталарынан ытыаластылар. Икки өттүттэн 125 сөмөлүөт кыттыбыта биллэр. Пакистан өстөөҕүн 5 сөмөлүөтүн сууллардым диэн бигэргэттэ итиэннэ “Синдуга” харда быһыытынан ыам ыйын 10 күнүгэр “Баньян уль-Марсус” байыаннай эпэрээссийэни саҕалаата. Бырта сыата буолбут Кашмир, Джамма, атын да чугастааҕы штаттар сирдэрэ-уоттарыгар баар байыаннай эбийиэктэри, авиабазалары, аракыатаны харайар сирдэри ытыалаатылар.

Тутулуга суох источниктар этэллэринэн, бу халлааҥҥа буолбут кыргыһыыга Индия үс бойобуой сөмөлүөтүн сүтэрбит, олортон саамай суолталаахтара — Dassault Rafale диэн французскай истребитель. Аны Пакистан өттүттэн биир да сөмөлүөт эмсэҕэлээбэтэх, бу Индия салгыннааҕы күүстэригэр улахан охсуунан буолла. һaqqin.az иһитиннэрэринэн, “салгын-салгын” кылаастаах 200–300 км ыраахха тэбэр кытай PL‑15 Е аракыататын туһанан, пакистанецтар баһыйбыттар. Бу манан Исламабад Кытайы кытта байыаннай-тиэхиньиичэскэй өттүнэн ыкса үлэлэһэрин көрдөрдө. Оттон индиецтэргэ баар Rafale истребительгэ туттуллар Meteor аракыата 200 км ыраахха эрэ тэбэр эбит. Дьэ онон Индостан халлааныгар кытай PL‑15 Е аракыатата дьиҥнээх сэриигэ боруобаланан, тэҥнээҕэ суоҕун биллэрдэ. Салгыннааҕы кыргыһыыны Тайбаантан бэрт кыраҕытык кэтээбиттэрэ биллэр.

Ыам ыйын 10 күнүгэр Пакистан көҕүлээһининэн өрүттэр уоту тохтотор туһунан дуогабар түһэристилэр. Ким да бэйэтин хотторбутунан ааҕыммата. Сүрүнэ, сэриини тохтоттохторо дии.