Судургуттан –туһалааҕы

Оҕуруот, даача кэмэ чугаһаабытынан оҕуруотчуттар түбүктэрэ үксээтэ. Манан сибээстээн, күннээҕи туттар, туһаттан тахсыбыт малтан туһалаах тэрили оҥорон таһаарыыга судургу сүбэлэри биэрэбит.

Массыына көлүөһэтиттэн бөх бааҕа

Кыра массыыналар эргэ көлүө­һэлэриттэн бөх бааҕын оҥоруохха сөп. Ол курдук, үс көлүөһэ ис өттүн ылан, ыраас­таан баран таһын хайдах баҕарар өҥүнэн кырааскаланар. Куурбутун кэннэ көлүөһэлэри үрүт үрдүгэр уурталаан баах курдук оҥоһуллар. Баҕалаах дьон ылтаһынынан, хаптаһынынан хаппахтыан сөп. Иһигэр маҕаһыыҥҥа атыыланар биирдэ туттуллар мөһөөччүктэри угуллар. Бөх бааҕа бэлэм. Аныгы кэмҥэ аара суолга бөх буола сытар көлүөһэ элбэх, маны ылан туһаҕа таһаарыҥ. Аны үрдүк буолан тохтубат, ыт-кус да тэпсибэт.

Кумааҕыттан быа

Дьон аҕыйах хонукка ханна эрэ бараары гыннаҕына, үүнээйигэ уу кутар киһи дэбигис көстөн биэрбэт. Маныаха кумааҕыттан соттору туһаныахха сөп. Хайдах бэлэмниибит? Уһун соҕус хаһыаттары бэйэ-бэйэтигэр тутан быа курдук хатан эрийиллэр. Биир уһугун иһиттээх ууга иккиһин үүнээйи буоругар угуллар. Кумааҕы сиигирэн, үүнээ­йигит кэлиэххитигэр диэри куруук сииктээх туруоҕа. Бу оннугар таҥас сыыһа эмиэ барсар эрээри, кумааҕыттан быа табыгастаах диэн сүбэлииллэр.

Скотч – тляны утары

Ханнык баҕарар хаһаайка оҕуруотун биирдэ эмэ тля буулаабыт буолуохтаах. Өскөтүн сири араас суурадаһыннарынан ыстарар эбит буоллахпытына, астаах үүнээйигэ араас састаап­тааҕы туһанар көҥүллэммэт. Тлялаах үүнээйи умнаһын маннык ыраастыахха сөп: хаһаайыстыбаҕа туттуллар ханнык баҕарар скотчу илиигэ эрийэн баран умнаска сыстыбыт тляны сыһыаран ылыллар. Икки өттүнэн сыстар малярнай скотч ордук табыгастаах. Манна даҕатан эттэххэ, тля кымырдаҕас баар сиригэр үөскүүр. Кымырдаҕас таһаарар сүмэһинин сөбүлээн сиир, ол иһин маҥнай кымырдаҕаһы бултаһар ордук.

Арассаада иһитэ

Сотору кэминэн улахан иһиккэ көһөрүллэр уонна бытааннык үүнэр үүнээйилэри, элбэх миэстэни ылбатын инниттэн кыра иһиттэргэ олордор табыгастаах. Маныаха уопут­таах хаһаайкалар араас ньыманы бары толкуйдууллар. Холобур, сымыыт хордуон иһиттэрин быһан иһит оннугар тутталлар. Эбэтэр бакыаттаах (пакетик) туһаныллыбыт чэйдэргэ олордоллор. Үчүгэйэ диэн, арассааданы орообокко бу иһиттэрин кытта буорга олордуохха сөп. Маны таһынан, сымыыт, апельсин хаҕын туһаналлар. Балар үүнээйигэ туох да куһаҕана суохтар, уоҕурдууланан өссө үчүгэйдик үүнэллэр дииллэр. Ол эрээри, буорга олордуох иннинэ иһиттэриттэн оруур ирдэнэр.

Былаастык бытыылкаттан ууну ыһар тэрил

Сайын кураан дьыл бааһынаҕа үүнэр оҕуруот аһыгар, холобур, хортуоппуйу, хатарбакка, кэмиттэн-кэмигэр ууну кутар ирдэнэр. Хас биирдии эрээтинэн кутуох диэтэххэ сылаалаах. Ол иһин дэлэй уулаах дьон мотуорунан оборторон ыстарар тэрили (разбрызгиватель) кэтэрдэн холбууллар. Ыстарар тэрили харчы бараабакка, киһи бэйэтэ бы­­лаастык бытыылкаттан быһан оҥоруон сөп. Биир ойоҕоһунан эбэтэр бытыылка аллараа өттүнэн хас да сиринэн дьөлүллэр, хаппаҕа эриллэн киирэр өттүн шлангаҕа холбонуллар. Бааһына ортотугар хас да сиринэн уурталаан баран мотуору холбоон кэбиһиллэр.

Кыраабылтан көхө

Ханнык баҕарар чааһынай дьиэлээх, даачалаах ыалга эргэ алдьаммыт кыраабыл баар буолар. Маны быраҕан кэбиспэккэ туһаҕа таһаарыахха сөп. Кыраабыл тимирин ардах хоппот, үстүрүмүөн уурар сиргэ, эркиҥҥэ тоһоҕонон туттарыллар уонна араас үстүрүмүөнү ыйыыр көхө быһыытынан туһаныллар.

Атах таҥаһын куурдар тэрил

Чааһынай дьиэлээх дьон ардахтаах кэмҥэ чугас эргин эрэһиинэ саппыкыны кэтэллэр. Аһаҕас сиргэ турдаҕына саппыкы иһигэр уу киирэн сиигирэр. Ол иһин атах таҥаһын таҥнары ыйыыр туһугар эркиҥҥэ тоһоҕолору саайталаан, мас чороохтору туруортаан атах таҥаһын уурар, куурдар тэрили оҥос­туохха сөп.

Силис тартарыы

Хаһаайкалар бары даҕаны сибэккибитин элбэтээри үүнээйибититтэн са­­лаатын тоһутан ылан ууга силис тартарар үгэстээхпит. Сорох сибэкки ууга балачча уһуннук турдаҕына силистэнэр. Маныаха умнаһа кураанах буоларын, ууга дагдайа сылдьарын туһугар кыра, түөрт муннуктаах пеноплаһы эбэтэр атын даҕаны дагдайар матырыйаалы дьөлөн, сибэккини онно уган, ууга төһө баҕарар уһуннук туруоруохпутун сөп.

Кирээдэҕэ олордуу

Арассааданы түөрүллүбүт буорга, кирээдэҕэ көнөтүк олордорго биир судургу тэрил баар. Мас кыраабыл оҥорон, аллараа өттүгэр үүнээйи олордуллар сөптөөх арытын саҕа чороҕор мастары саайыллар. Кыраабылы үөһэттэр буорга баттаатахха суола дьөлөҕөстөнөн бэлэм буолар. Арассааданы бу суолларынан  олордуллар.

Бахилаттан бүрүөһүн

Сорох арассааданы олордубут кэннэ, сылаас буоларын курдук үрдүнэн салаппаанынан бүрүйэр ирдэнэр. Сорохтор кыра өстүөкүлэни туһаналлар. Бу кыра оҕолоох дьоҥҥо кутталлаах. Саамай судургу ньыма баар – салапаан оннугар атахха кэтиллэр бахиланы туһаныахха сөп. Сыаната да чэпчэки, кэтэрдэргэ, ыларга да табыгастаах.

Былаастык турбаттан кыраабыл

Халлаан сылыйда, олбуор бөҕүн харбыыр кэм чугаһаата. Кыраабыла суох дьон маннык судургутук кыраабыл оҥос­туоххутун сөп: былаастык турбаны кыраабыл тимирин саҕа гына быһыллар. Кыратык атытыллар уонна биир өттүнэн кыраабыл тиистэрин быһыллар, иккис өттүн мас укка иилиллэр. Бүттэ, кыраабыл бэлэм.