Суол быһылааныгар ким буруйдааҕый?

Күһүн, саас суол быһылаана хаһааҥҥытааҕар да элбиир, дьыл кэмэ уларыйар кэмигэр  халтараантан, сир ирэ-ирэ тоҥоруттан. Бу күннэргэ ыраах айаҥҥа да, киин куоракка да элбэх саахаллар тахсыбыттарынан сылтаан, маны суруйарга, ырытарга сананным.

Суол быһылаана халтараантан эрэ буолбакка, суоппар арыгы иһэн баран уруулга олороруттан, аһары түргэнник сылдьыыттан уонна суол быраабылатын билбэттэн тахсар. Хас биирдии уруулга олорооччу киһи олоҕун иннигэр эппиэтинэһи сүгэрин өйдүөхтээх. Киһи эчэйиитигэр эбэтэр өлүүтүгэр буруйдаах буолууттан хас биирдии суоппар туохтааҕар да куттаныахтаах. Сыл ахсын дойду үрдүнэн суол быһылааныгар, статистика көрдөрөрүнэн, хас эмэ тыһыынча киһи олоҕо быстар.

Арыгы иһэн баран тутуллубуттар

Ааспыт сыл түмүгүнэн өрөспүүбүлүкэҕэ суол быһылаанын бырыһыана 26,6% үрдээбит. Суол саахалыгар дьон өлүүтүн ахсаана 160% үрдээбит. Оттон эчэйии 8,5% тэҥнэспит. Хомойуох иһин, суол саахалын улахан аҥаара Дьокуускай куоракка буолбут.

Суол быһылаана буолла да суоппар, харсыспыт массыыналар тустарынан саныыбыт. Ол эрээри туманнаах кыһыҥҥы күннэргэ ыксаан суолу туораары, кыһыл уокка тула өттүн көрүммэккэ сатыы дьон сүүрүүлэрэ иэдээҥҥэ тиэрдэрин умнабыт. Кулун тутар 23 күнүгэр өрөспүүбүлүкэҕэ 12 суол быһылаана тахсыбыт, түөрт киһи эмсэҕэлээбит. Биир киһи суорума суолламмыт. Сыл саҕаланыаҕыттан уопсайа 300 суол быһылаана тахсыбыт, кулун тутар биир нэдиэлэтигэр — 42, онно 17 киһи эмсэҕэлээбит. Биир нэдиэлэ иһигэр ГИБДД үлэһиттэрэ 1061 суол быраабылатын кэһиини бэлиэтээбиттэр. Арыгы иһэн баран, уруулга олорбут 25 суоппар тутуллубут, биэһэ — иккистээн.

Кулун тутар алдьархайа

Кулун тутар саҕаланыыта Дьокуускай киин уулуссатыгар аһары түргэнник испит Toyota Land Cruiser массыына хаҥас туораан эрэр Toyota Succeed массыынаҕа тиийэн түспүтэ. Ол түмүгэр үс киһи суорума суолламмыта. Кыра массыына охсуу күүһүттэн уот остуолбатыгар тиийэн түспүтэ, ити кэмҥэ суолу туораары турбут дьон ол остуолба мэһэйдээн тыыннаах хаалбыттара. Киһи өлүүлээх иэдээннэр аһары түргэнник сылдьар суоппардартан уонна кыл түгэн иһигэр ыксалтан тахсалларын ГИБДД үлэһиттэрэ бэлиэтииллэр.

Массыына туохтан умайарый?

Массыына умайыан сөптөөх сүрүн төрүөтүнэн уматык тохтуутун бэлиэтиэххэ сөп дииллэр уопуттаах суоппардар. Быыһааччылар этэллэринэн, аһаҕас уотунан умайда да үс мүнүүтэ иһигэр массыынаттан туох да ордумуон сөп. Ыстандаарка сөп түбэһэр огнетушители багаастан өй булан хостуохха диэри бириэмэ барыан сөп эбит. Массыына туохтан умайыан сөбүй? Ордук массыына капотун анныгар баар сылаангалар тэстиилэриттэн тахсыан сөп. Массыына собуоттанарыгар, айаннаан иһэн светофорга тохтоон туран аһары дьигиҥниириттэн, куһаҕан суолга, нэксиэҕэ охсуллууттан сылтаан сылаангалар сөллөн төлө барыахтарын сөп. Маны сэргэ суол саахалыгар массыына бааҕа хамсаан баран тэстибитэ биллибэккэ сылдьыан сөп.

Биир билэр киһим күһүн массыынатын бириһиэннээн баран айаннаан истэҕинэ, арай кэнниттэн иһэр массыына кинини тохтото сатаабыт. Бириһиэнэ умайан эрэр эбит. Кини дьолугар, ол массыынаттан хас да киһи тахсан хаарынан саба быраҕан умулларан, бириһиэни хастыы тардан өрүһүйбүттэр. Уолуйан хаалан уолаттарга махтаммакка да хаалбытын кэпсээбитэ.

Кыһын да сэрэхтээх

Ардыгар массыына сатаан собуоттамматаҕына, “прикуривание” өҥөтүн туһаналлар. Олус күүскэ иитиллииттэн сылтаан аккумулятор эстиэн сөбүн туһунан эспиэрдэр этэллэр. Маны сэргэ тиэхиньикэ иһигэр предохранитель умайар буоллаҕына, массыына электригар көрдөрөр наада. Ардыгар сайыҥҥы куйааска массыынаҕа хаалан хаалбыт зажигалка, салгыны тупсарар ыстарар тэрил умайыы төрүөтүнэн буолуон сөп. Итии салгын хаайтарыытыттан сытан эрэ эстиэн сөп. Маны сэргэ, сапыраапкалыыр ыстаансыйаҕа табахтааһынтан уонна массыына саахалыттан тиэхиньикэ үгүстүк умайар. Маны сэргэ, тыйыс тымныылаах кыһыҥҥа “Натааһа” суорҕаҥҥа кыстатар буоллахпытына, мотуорун капот аннынан эмиэ суорҕанныыр идэлээхпит. Баһаарынай өттүнэн маннык бүрүйэр олус сэрэхтээх. Суорҕан умайбат да таҥастан оҥоһуллубут буоллаҕына, мотуор үлэлээтэ да итийэн буруолаан тахсыан сөп. Онон кыһынын мотуорун буолбакка, капот хаппаҕын аннын бүрүйүөххэ сөп.

Гааһынан айанныыр барыстаах эрээри…

Уматык сыаната үрдүүр, онон улахан массыыналаахтар үксүн гаас уматыкка көһөллөр. Омос көрдөххө, барыстаах. Гааһынан сүүрдэр массыыналаах суоппардар тиэхиньикэлэрин хонтуруоллуу сылдьыахтаахтар.

Суолу туораан испит түөрт киһини түҥнэри көппүт

Олунньу саҥата Дьокуускай куоракка Ленин проспегын уонна Аммосов уулуссатын быһа охсуһууларыгар суолу туораан испит түөрт киһини 51 саастаах суоппар түҥнэри көппүтэ. ИДьМ пресс-сулууспатыгар иһитиннэрбиттэринэн, суоппар кыһыл уокка айаннаабыт. Ол түмүгэр күөх уот тыкпытыгар суолу туораан иһээччилэр эмсэҕэлээбиттэрэ.

Дьону таһар таксыылар эппиэтинэстэрэ өссө улаатыахтаах. Аҥаардас харчы эрэ туһугар харбыаласпакка, хас биирдии массыына харыстыыр курдаах, оҕоҕо анал кириэһилэлээх буолуохтаах. Ону сэргэ, уутун хаммакка сылдьан айанныыра дьон олоҕор кутталынан суоһуурун өйдүөхтээх. Ыраах айан суоппардара үксүн утуйан хаалан, суолтан туораан түҥнэстибит түгэннэрэ үгүс.

Матвей С., ыраах айан суоппара:

— Биири этиэм этэ, ыраах айанныах иннинэ тиэхиньикэни үчүгэйдик көрүнүөххэ наада. Билигин эдэр суоппардар харчы оҥорор туһуттан наһаа ыксыыллар, мээнэ көтүтэллэр. Мантан саас халтарааҥҥа, суол былдьаһыгар сэрэхтээх. Массыыналар туохтан умайалларын туһунан тугу этиэхпиний, төрүөтэ элбэх буолуон сөп. Этэҥҥэ эрэ сылдьыахха наада.

Петр К., суоппар, Бүлүү улууһа:

— Дьону тиэйэр таксыыс массыынатын аҕыйах сыл буола-буола уларытыан наада. Тиэхиньикэ аһары эргэрэрэ сэрэхтээх. Аара суолга алдьаныан-кээһэниэн да сөп.

Киһи өлүүлээх иэдээннэр…

Сыл саҕаланыыта Нам улууһугар суол быһылааныгар киһи олохтон туораабыта, түөрт киһи эмсэҕэлээбитэ. “Тойота Ипсум” массыына суоппара арыгы иһэн баран уруулга олорбут уонна айаннаан иһэн кыайан салайбакка, утары суолга киирэн, “Хонда Фреед” массыынаҕа сааллыбыта. Иккис киһи өлүүлээх иэдээн Уус Алдан улууһугар олунньуга буолбута. 66 саастаах суоппар улуус кииниттэн нэһилиэккэ айаннаан иһэн эдэр дьахтары түҥнэри көппүтэ. Дьахтар ылбыт эчэйиилэриттэн суорума суолламмыта. Маннык ынырык иэдээннэр хатыланаллар. Суоппардар аһары түргэнник сылдьалларыттан, арыгы иһэн баран уруулга олороллоруттан дьон олоҕо быстар…