Суол – олох төрдө, сайдыы сүрүн тирэҕэ

Суол – олох төрдө, хорук тымыра диэн мээнэҕэ эппэттэр. Саамай киэҥ-куоҥ сирдээх-уоттаах уонна тыйыс усулуобуйалаах Саха сирин нэһилиэктэрэ бэйэ-бэйэлэриттэн ыраах-ыраах сыталлар. Киһи дэбигис ылла да тиийбэт. Манна суол нэһилиэктэри, улуустары, өрөспүүбүлүкэни холбуур хорук тымырынан буолар.

Национальнай бырайыактар олоххо киириилэрэ Саха сиригэр суол тутуутун сайдыытыгар улахан төһүү буолаллар. Бу бырайыак чэрчитинэн элбэх саҥа суоллар тутуллаллар, эргэлэр саҥардыллаллар. Ол барыта дьон олоҕун хаачыстыбатын тупсарарга, аныгы үйэ ирдэбиллэригэр сөп түбэһиннэрэргэ туһуланар.

«Олох инфраструктурата» нацбырайыак

Саха сиригэр Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Владимир Путин көҕүлээбит «Олох инфраструктурата» национальнай бырайыагы киэҥ далааһыннаахтык олоххо киллэрии саҕаланна. Санатан эттэххэ, бу 2019–2024 сылларга «Куттала суох хаачыстыбалаах суоллар» национальнай бырайыак салгыыта буолар. Ааспыт сылларга национальнай бырайыагынан 1400‑тэн тахса км суол өрөмүөннэммитэ. Итинтэн 1200 км кэриҥэ эрэгийиэннээҕи суол, онтон 200 км кэриҥэ Дьокуускай уулуссатын ситимэ буолар. 2025 сылтан бу үлэни «Олох инфраструктурата» диэн саҥа национальнай бырайыак салҕыыр.

«Олох инфраструктурата» национальнай бырайыак Арассыыйаҕа дьон олоҕор табыгастаах уонна куттала суох эйгэни тэрийэр сыаллаах оҥоһуллар. Бу бырайыак саамай суолталаах өрүтүнэн тырааныспар инфраструктуратын сайыннарыы буолар. Бастатан туран, өрөспүүбүлүкэ уонна улуустар икки ардыларынааҕы суоллар тутуллаллар уонна саҥардыллаллар. Иккиһинэн, суолга куттал суох буолуутун хааччыйаллар. Үсүһүнэн, логистиканы уонна тырааныспар өҥөлөрүн сайыннарыы барар, ол өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтин сайдыытыгар тирэҕинэн буолар.

Саха сиригэр суол тутуута — бу олохтоох килиимэт усулуобуйатын учуоттааһыны ирдиир мэлдьи бара турар уонна киэҥ хабааннаах үлэ диэххэ сөп. Тыйыс кыһыннаах, кылгас сайыннаах Саха сирэ атын эрэгийиэннэртэн улахан уратылаах, онон дэбигис суолу оҥоруу кыаллыбат. Ол да буоллар, кэнники сылларга бу хайысхаҕа улахан үлэ барара бэлиэтэнэр.

«Олох инфраструктурата» бырайыак олоххо киириитэ — Саха сиригэр саҥа үлэ миэстэтин тэрийиигэ, нэһилиэнньэ олоҕун таһыма үрдүүрүгэр, инвестиция киириитигэр, дьоҕус уонна орто биисинэс, туризм сайдыытыгар, ону таһынан, экэниэмикэ үүнүүтүгэр көмөлөһөр аналлаах.

Суол оҥоһуллуо, муоста тутуллуо

2025 сылга национальнай бырайыак чэрчитинэн өрөспүүбүлүкэҕэ 144 км массыына суолун нуормаҕа эппиэттиир гына оҥоруохтара. Сүрүн үлэ эрэгийиэннээҕи суолу оҥорууга туһуланыа. 20 эбийиэги оҥоруу былааннанар, ол иһигэр «Умнас» айан суолун Владимировка — Табаҕа учаастагын саҥардыахтара, «Амма» айан суолун аспаллааһын салҕаныа, ону тэҥэ Улахан Харыйалаах, Улахан уонна Кыра Черепаниха, Дьорооху уонна Бүлүү өрүстэри туоруур муосталары өрөмүөннүөхтэрэ.

«Дьокуускай куорат» агломерациятын чэрчитинэн 14 км уулусса-суол ситимин нуормаҕа эппиэттиир гына оҥоруохтара. Бүгүҥҥү күҥҥэ 3 эбийиэккэ үлэ бүппүт, 5 эбийиэккэ тутар-таҥар үлэ салҕанан барар, 2025 сыл сэтинньи 30 күнүгэр диэри түмүктэниэхтээх диэн былаанныыллар.

2025 сылтан «Олох инфраструктурата» национальнай бырайыак өрөспүүбүлүкэ түөрт кыра куоратыгар бастакытын олоххо киириэҕэ — Алдаҥҥа, Ленскэйгэ, Мииринэйгэ уонна Нерюнгрига 12 км уулусса-суол ситимэ өрөмүөннэниэҕэ. Бырайыак 20 тыһыынчаттан элбэх киһилээх нэһилиэнньэлээх пууннарга уулусса-суол инфраструктуратын туругун тупсарыыга туһуланар.

«Умнас» айан суола саҥардыллар

«Умнас» айан суолугар 5 км кэриҥнээх учаастагы аспаалланыа — 46-с км-тэн 51‑с км-гэ диэри ыытыллар, үлэ түргэн тэтимнээхтик барар.

«Төхтүр» успуорт-аралдьытар комплекстан саҕалаан «Орто Дойду» туристическай комплекска диэри суол оҥоһуллуоҕа. Зоопаркаҕа киирэр суол эмиэ тупсарыллыаҕа.

Саха сирин суолларын салалтата соторутааҕыта иһитиннэрбитинэн, бэдэрээттэһэр «РИК Автодор» АУо тэрилтэтэ аспаал саҥа араҥатын уурууну түмүктээбит, суолу-ииһи чөлүгэр түһэрбит уонна ууну аһардар систиэмэни оҥорбут. Бары тэрээһиннэр болдьохтоох кэмнэригэр — балаҕан ыйыгар түмүктэниэхтэрэ диэн былаанныыллар.

«Мүрү» эрэгийиэннээҕи суол өрөмүөннэнэр

«Куттала суох хаачыстыбалаах суоллар» национальнай бырайыак чэрчитинэн 2024 сыл атырдьах ыйыгар Мэҥэ Хаҥалас улууһугар «Мүрү» айан суолун хапытаалынай өрөмүөннээһин үлэтэ саҕаламмыта. Бу бырайыак билигин «Олох инфраструктурата» саҥа национальнай бырайыак чэрчитинэн салҕанар.

Саха сирин суоллара салалта дааннайынан, 0–3 км (Майа сэл.) уонна 7,2–7,9 км (Бөкө сэл.) учаастактарын быйыл балаҕан ыйыгар үлэҕэ киллэрэр былааннаахтар. «Мэҥэ автомагистраллара» ХЭУо бэдэрээттэһэр тэрилтэтэ үлэни кыраапыктан урутаан толорор. Хапытаалынай өрөмүөн сүрүн түһүмэхтэрэ — гаас ситимин уларытан тутуу, буору чиҥэтии, сырыынньа сирдэри тэҥнээһин, оптуобус тохтобулугар туоруур сири кэҥэтии оҥоһуллубут уонна аспаал аллараа араҥата ууруллубут.

Быйыл күһүн суол 3,7 км уһуннаах икки араҥалаах аспаал ууруллуоҕа. Эбийиэк куттал суох буолуутун үрдэтэр инфраструктуранан хааччыллыа — сырдатыы, тротуар, хаххалыыр оҥоһуу, тыас-уус тохтотор балаһалар уонна оптуобус тохтобуллара оҥоһуллуохтара.

Тыа сирин суоллара

Өрөспүүбүлүкэтээҕи суол пуондатын үбүнэн Саха сирин суолларын саҥардыы үлэтэ салҕанар. Муниципалитеттарга суол оҥоруу үлэтэ күүскэ барар. Өрөспүүбүлүкэтээҕи суол пуондатыттан 805 мөлүйүөн солкуобайдаах үп көрүллүбүтүнэн, олохтоох суоллары саҥардыы үлэтэ ыытыллар. Кэлэр үс сылга 59 км кэриҥэ олохтоох суолу оҥорорго былаанныыллар.

Быйылгы сылга 6 муниципальнай тэриллиигэ 9 сиргэ
18 км кэриҥэ уулусса-суол ситимин өрөмүөннээһин барыахтаах. Бары сөбүлэһиилэр уонна муниципальнай дуогабардар түһэрсиллибиттэр.

Билиҥҥитэ, бэдэрээтчиттэр, хонтуруоллуур уонна былаас уорганнара көдьүүстээхтик бииргэ үлэлээннэр, өрөспүүбүлүкэ хас да нэһилиэнньэлээх пуунугар суол учаастактарын өрөмүөннээһин түмүктэнэн эрэр. Холобур, Сунтаар сэлиэнньэтигэр Владимир Павлов уулуссата, Бороҕон сэлиэнньэтигэр Ленин уулуссата, Аллараа Кураанах бөһүөлэгэр Старательскай уулусса итиэннэ Дражнай уулусса тохтобулуттан Лесной уулуссаҕа диэри суол оҥоһуллар. Итини таһынан, быйыл «Манчаары оонньууларын» көрсө Таатта улууһун Ытык Күөлүгэр Мординов уулуссата саҥардылынна уонна Таатта үрэҕи туоруур быстах кэмҥэ муоста тутулунна.

«Амма» суолга аспаал ууруллар

«Амма» айан суолун 138–148 км учаастагар «Олох инфраструктурата» национальнай бырайыак чэрчитинэн аспаал ууруллар.

«РИК Автодор» АУо бэлэмнэнии түһүмэҕин түмүктээтэ: эргийэр суоллар тутулуннулар, 12 ууну аһарар тимир гофрированнай турбалар туруорулуннулар, наадалаах тутуу матырыйааллара ылыллан, миэстэтигэр таһыллаллар. Исписэлиистэр аныгы технологиялары туһанан буор араҥатын, ону тэҥэ аспаал-бетонунан алын араҥатын сабан уураллар. Үлэни түмүктээһин уонна эбийиэк үлэҕэ киириитэ 2025 сыл алтынньытыгар былааннанар.

Санатан эттэххэ, Амма улууһугар 148‑тан 158 км-га диэри суол атын учаастагар бастакы аспаал-бетон араҥатын ууруу 2024 сыл атырдьах ыйыгар «Куттала суох хаачыстыбалаах суоллар» национальнай бырайыак чэрчитинэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Баһылыга Айсен Николаев сорудаҕынан саҕаламмыта.

Салгыы «Амма» айан суолун 90‑тан 138 км диэри учаастагын хапытаалынай өрөмүөннээһин ыытыллара былааннанар, бу өрөспүүбүлүкэҕэ айан сырыытын түргэтэтиэ уонна куттала суох буолуутун биллэрдик үрдэтиэ.