Суола чөмпүйүөн-бостууга, сылгыһыта Петр Сокольников

Тыа сиригэр сааскы түбүктэр саҕаланнылар. Сыспай сиэллээҕи, хороҕор муостааҕы иитэр дьоҥҥо эмиэ эппиэттээх кэмнэр тураллар. Кулун тутар 21-22 күннэригэр Мэҥэ Хаҥалас улууһун Хара нэһилиэгэр “Куоҥ Харах” ипподромугар  өрөспүүбүлүкэтээҕи “Сылгыһыт күнэ” ыытыллыаҕа.

Бу улууска Мэлдьэхси Суолатыгар тыа хаһаайыстыбатынан олохторун тухары илиилэрин араарбакка үлэлии-хамсыы сылдьааччылар элбэхтэр.

Онон “Сылгыһыт күнүн” көрсө Петр Сокольников туһунан кэпсиэхпит. Кини сопхуос эрдэхтэн диэххэ сөп, “Кыһыл Сулус” ОПХ-ҕа бостууктаабыта. Чөмпүйүөн-бостуук аатын ылбыт кэмнэрин туһунан билигин даҕаны мүчүк-мүчүк гына-гына бэркэ ахтан-санаан ааһар. “Ээ, оччолорго сүөһү-ас бөҕө буоллаҕа. 120 ынаҕы бостууктаан, үүрэн ыамҥа аҕаларым, мэччитэ илдьэрим”, — диир бу олох бэҕэһээҥҥи курдук санаан. Ол тухары Бүөккэ (кинини итинник ааттыыллар) сымнаҕас атын миинэн, ынахтарын «һайдаан» аҕай сырыттаҕа. Бэйэтэ этэринэн, олох оҕо эрдэҕиттэн ат көлөлөөх улааппыт буолан, миинэр миҥэтин — атын туохха да биэрбэт.

«Сылгы барахсаны иитии күнтэн-дьылтан олус тутулуктаах. Хаар наһаа халыҥа эбэтэр чарааһа эмиэ куһаҕан. Ача суох буоллаҕына, аһатарга ыарахан. Хайдаҕын да иһин, ахсынньыттан
син биир тымныы күннэргэ күүскэ аһатаҕын»

Онтон, дьэ, сопхуоһа эстээтин кытта 2013 сылтан сыспай сиэллээҕи көрөр-истэр. Бу үлэтин кини тыа сирин киһитин сиэринэн бэрт сэмэйдик: “Тыа сирин дьоно сылгыны иитиини бары да баһылаатылар”, — диир.

— Сылгы барахсаны иитии күнтэн-дьылтан олус тутулуктаах. Хаар наһаа халыҥа эбэтэр чарааһа эмиэ куһаҕан. Ача суох буоллаҕына, аһатарга ыарахан. Хайдаҕын да иһин, ахсынньыттан син биир тымныы күннэргэ күүскэ аһатаҕын. Мин сылгыларым баазата Суолаттан 12 км сиргэ баар. “Күөх оттоох” диэн, ааттыын даҕаны үчүгэй баҕайы сир. Билигин миэннэрэ (сылгыларын итинник ааттыыр) 50‑ча төбөлөөхпүн. Кыралыын-улаханныын итиччэ баара буолуо. Сылгыларбыт бары бэчээттээхтэр, дэриэбинэ иһигэр биирдэ эмэ сүтүк таҕыстаҕына, дьэ бэчээт абырыыр, доҕоор. Ол курдук, дэриэбинэ-дэриэбинэ сылгыта барыта туспа бэчээттээх буолар. Уолаттарым Андрей уонна Виталий көрөн, көмөлөһөн абырыыллар, — диир Петр Михайлович.

“Сылгыны дьиэ таһыттан тэйитиэххэ”

Ол эрээри Бүөтүр биир сөбүлээбэттээҕин олох хайдах-баарынан малтаччы эттэ:

— Санаан да көрдөххө, дэриэбинэ таһыгар сылдьар сылгы туох үчүгэйдээх буолуой? Мин хаһан даҕаны дьиэ таһыгар олох аҕалбаппын, чугаһаппаппын. Алаастарга эҥин аһатабын, — диир уопуттаах сылгыһыт.

Хата, Мэҥэ Хаҥалас улууһа бурдугунан хааччыйар эбит. Онтон атыылаһан, сылгыларыгар эбии сиэтэр. Оттуур сирим-уотум хаһаайыстыбам сылгыларыгар уонна сүөһүлэригэр тиийэр диэн үөрэр.

— Уолаттарбын кытта сайын аайы оттуубут. Кыстыыр оппутун булунарга үлэ бөҕө буоллаҕа. Тиэхиньикэнэн эҥин этэҥҥэ хааччынан олоробут, онон оттуурга билиҥҥитэ кыһалҕа суох курдук. Урулуоннуубут, — диир сайыҥҥы оттооһун үлэтин туһунан.

Кини — бэйэтэ бэтэринээр

Бүөккэ бостуук, сылгыһыт эрэ буолбатах эбит дии санаатым. Ол курдук, бэйэтэ бэтэринээр диэххэ сөп. Төһө да анал үөрэҕэ суох буоллар, олох уруккуттан бэйэтин сылгыларын бэркэ эмтиирин киһи сэргээн истэр. Ол курдук, укуолу эҥин биэрэргэ “маастар” буолбут. “Үөн да түһэрэр укуолу биэрэбин, битэмииннэри эҥин да туруорабын”, — диир бэрт холкутук уонна эрэллээх баҕайытык. “Хайа, бэйэҥ бэтэринээр эбиккин!” — диэтэххэ, “ээ, ол аайы эмиэ харчыны кутуллуо дуо?” диэн күлэн кэбиһэр.

Сокольниковтар сүөһүлэрэ уолларын Андрей Петрович аатыгар сылдьар. Андрей Петрович бааһынай хаһаайыстыбалаах. Кини бастакы сылыгар гранынан туһаммыт. Аҕата этэринэн, 1 мөлүйүөн солк. киирсибит. Уолун бу тыа хаһаайыстыбатын ыарахан үлэтигэр сыһыарбыт киһинэн туох да саарбаҕа суох Петр Михайлович буолар. Кыһын ынахтар уулуур күөллэригэр анаан сайын уу бырахтараллар эбит. Онно сүөһүлэрин уулатан абыраммыттар.

— Тыа сиригэр сүөһүтэ суох табыллыбаккын. Уонна үүт харчытын төлүүллэрэ эмиэ тыа сирин дьонугар туһалааҕа чахчы. Ыабыт үүппүтүн Мэҥэ Хаҥалас улууһугар хоту нэһилиэктэри хааччыйар “Хоту” астыыр-үөллүүр кэпэрэтиипкэ туттарабыт. Дэриэбинэ дьоно бары кэриэтэ. ”Хотулар” бэйэлэрэ кэлэн тиэйэн бараллар. Быйылгыттан тыа хаһаайыстыбатыгар боломуочуйалары улуустарга биэриинэн сибээстээн, үүтү туттарыы тумус тутуллар буолла быһыылаах. Онон Суола чааһынай ыаллара ИП-ларга холбоһон, туттараллар. Дьэ, көстөн иһиэ, төһө бэрт уонна туһалаах дьаһаныы буолбута. Ынахтарбыт төрөөн эрэллэр. Онон үүт-ас сыыйа дэлэйиэ буоллаҕа, барыта этэҥҥэ буоллаҕына. Биир нэдиэлэҕэ билигин сэнтиниэртэн тахсаны туттарабыт. Билигин үүт тиэйэр массыына нэдиэлэҕэ үстэ кэлэн ылар. Үүт туттарарбыт иһин ыйдааҕы, кыбаарталлааҕы, сыллааҕы анаалыһы туттарыыны төлүүбүт. Көрдөхпүнэ, тыа хаһаайыстыбатыгар сыһыаннаан араас ирдэбиллэр элбээн иһэллэрэ сороҕор сөхтөрөр, харчы да өттүнэн ыгым соҕус, — диэн санаатын үллэһиннэ.

Дэриэбинэҕэ осеменатордара уурайбыт. Бүөтүрдээххэ бэйэлэригэр атыыр оҕустара суох, ол эрээри дэриэбинэҕэ бааллар эбит.

Аҕаларын холобурунан

— “Кыһыл Сулус” ОПХ-ҕа үлэлииргэр, ити чөмпүйүөн-бостуук эҥин буолбут кэмнэргэр, бука, Бочуотунай грамоталары хомуйдаҕыҥ буолуо ээ?

— Ээ, ол кэмнэргэ хомуйан бөҕө буоллаҕа. Ол эрээри бу диэн ол Грамота суруктарбын олох муспатахпын, ыһыллан хаалаахтаатаҕа, сүтэн-оһон. Үлэ бэтэрээнэ буолбатаҕым ээ. Бэйэм да ирдэһэ, докумуон эккирэтиһэ сатаабатаҕым, — диэн син хомойор курдук этэр.

Суола биир бас-көс ыала Сокольниковтар биэс оҕолоохтор, аҕыс сиэннээхтэр. Кэргэнэ Лариса Дмитриевна — олохтоох уһуйааҥҥа иитээччи көмөлөһөөччүтэ. Аҕаларын курдук, уолаттара аны бэйэлэрин оҕолорун тыа сирин үлэтигэр, сылгыга, сүөһүгэ үөрэтэн, сыһыаран эрэллэриттэн сэмэйдик үөрэр. Хара үлэни өрө туппут, бэйэтин үлэҕэ холобурунан ииппит аҕа оҕолорун барыларын үөрэхтээбит. “Олоххо-дьаһахха наадалаах идэлэннилэр, кыыһым үрдүк үөрэхтээх”, — диэтэ кини.

Дьэ, бу курдук, Мэлдьэхси Суолатын олохтооҕо Петр Сокольников бэйэтин үтүө суобастаах үлэтинэн, көнө, холку майгытынан дьоҥҥо сирдэрбэт, холобур буолар.

Бүөтүр сүбэтэ

– Төрөөрү сылдьар сылгыны туспа тутар, аһатар үчүгэй. Онон хоруотуур кэмин мүччү туппаккын. Мин ити кэмигэр отунан аһатабын. Бурдугу оҕото иһигэр наһаа улаатыа диэн мээнэ сиэппэппин.

САНАА

Марьяна Иванова, нэһилиэк дьаһалтатын тыа хаһаайыстыбатыгар исписэлииһэ:

— Петр Михайлович — удьуор сылгыһыт. Аҕата Михаил Иванович улуус чөмпүйүөн сылгыһыта этэ. Кинини удьуордаан уолаттара Петр уонна Михаил (өлбүтэ) “Сайдыы” ТХПК-ҕа сылгыһыттаабыттара. Билигин Петр уолаттара Андрей, Виталий эмиэ сылгыга бэрт сыһыаннаах уолаттар. Андрей ИП-лаах. Аймахтарын киэнин кытта 60‑ча сылгылаах.

Петр эдэриттэн оччотооҕу “Кыһыл Сулус” ОПХ-ҕа ыанньык сүөһүгэ үлэлээбитэ, сүөһү көрөөччү, бостуук этэ. Онтон сылгыга “Сайдыы” кэпэрэтиипкэ үлэлээбитэ.

ХААРТЫСКАЛАР: Е.ПЛОТНИКОВА