Сурунар  киниискэттэн

Бүтүн олоҕун бэчээт эйгэтин кытта ситимнээбит, идэтийбит суруналыыс, хаһыатчыт,  Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэчээтин  туйгуна, А.Шувалов аатынан  бириэмийэ лауреата  Роман Попов  “Ахтылҕан сылааһынан илгийэн”  (2016 с.)  кинигэтиттэн  кылгас, сытыы  бэлиэтээһиннэри  сэргии ааҕаргытыгар бэчээттиибит.

*  *  *

Август Мураны кэнники кинигэтин аахпыттар: “Аһары киһиргээбит, бэйэтин үрдүктүк туттунар”, – дэһэллэрин хаста да иһиттим.

Онуоха “Я гениальный поэт, гениальный философ. Это признали все! Я – политолог. Я – блестящий пианист! Я –прекрасный спортсмен! Как говорят опять-таки все мои друзья, такие люди, как я, были в Европе только в эпоху Возрождения…” (А.Муран. Тайна тайн. “Кудук”. Якутск. 2002, 53 стр.) диэн суруйбутун холобур аҕалаллар. Оттон, мин санаабар, бэйиэт кимиэхэ да киһиргээбэт, киэбирбэт, бэйэтин арбаммат.

Кини биһиэхэ: “Эһиги миигиттэн туох итэҕэстээххитий, күҥҥүтүн-дьылгытын халтай ыыппакка, ийэ, буор куккутун сааһыланыҥ, сайыннарыҥ, билиигитин-көрүүгүтүн хаҥатыныҥ, эккитин-хааҥҥытын эрчийиҥ”, – диир. Кини холобурун батыһарга ыҥырар.

Хомойуох иһин, ону үгүстэр көнөтүнэн ылыналлар, муннук аайы мунньустан сиилээн хобугунаһаллар, сорох-сорохторо өһүргэнэн өттүктэрин тосту түһээри өрүкүнэһэллэр.

*  *  *

Кэм-кэрдии будулҕаныгар буола сылдьыбыт мөкү, куһаҕан сууралла сүтэр, умнуллар, оттон үчүгэй ахтылҕан дуйданан өссө сырдаан, кэрэтийэн көстөр буолар эбит.

*  *  *

П. кэпсээбиттээҕэ. Сэбиэс­кэй саҕана Покровскайга икки дьоппуон суруналыыһын ыалдьыттата таһаарбыттар. Оччолорго омук дьоно хам-түм, “хотугу ыаллар” кыраҕы кэтэбиллэринэн эрэ кэлэн бараллара.

Ол кэмҥэ улуус хаһыатын эрэдээктэрэ дуоһунастаах киһи, бэйэтин биир идэлээхтэрин арыаллаан тыа сирин олоҕун-дьаһаҕын, үлэтин-хамнаһын кытта билиһиннэрбит.

Ыраах сиртэн сылдьар күндү ыалдьыттары атаарар остуолга, бастакы үрүүмкэ кэнниттэн буолуо, арай, аҕам саастаах дьоппуон харахтара ууланан, иэдэһинэн ыраас таммахтар сүүрбүттэр. Уһун киэһээни быһа оннук тугу да саҥарбакка, хараҕын уутун соттубакка, аһаабыт дьон күйгүөрүн ортотугар кэтэҕэ чоно­йон баран олорбут.

Ону П. муодарҕыыра. Аһыы утахха умса түспүт, ыарахан олохтоох кыра норуоту аһынан сүрэҕэр ыттардаҕа буолуо диэн тойоннуура.

Ким билиэй, тоҕо дьоппуон суруналыыһа Покровскай далбар остуолугар олорон хараҕа уу-хаар баспытын…

*  *  *

Б. турулус-эрилис көрө-көрө кэпсиир. 60-с сылларга баартыйа райкомугар ыҥыран, Гаганова бачыымын өйөөн хоту улууска баран үлэлээ диэн ыкпыттар-түүрбүттэр. Тииҥ мэйииҥ баара, онно киирэн биэрбэтэх, батыммыт.

– Баартыйата суох буолан быыһаммытым, чилиэн эбитим буоллар, бирикээстиэ этилэр да, бүтэ туруом этэ.

Дьиэбэр кэлэн оҥостон олорон остуолбун охсуо­лаан көрбүтүм да, кинилэр курдук тыастаахтык сатаан охсубатаҕым. Көр, ВПШ-ҕа ону эмиэ үөрэтэллэрэ буолуо дуо? – диэн мүчүҥнүүр.

*  *  *

Бу Орто дойдуга тоҕо дьол икки сор эҥэрдэһэ сылдьалларый? Алларааттан хараҥа, үөһээттэн сырдык күүстэр күөнтэһэр, кыргыһар толоон­норо онтон атын буолуон сатаммат.

*  *  *

Урут, биэнсийэни буос­таҕа биэрэр эрдэхтэринэ, 104 саастаах Уйбаныап оҕонньор “үөлээннээхтэрин” ортолоругар уочаратын кэтэһэн тайах маһыгар тэптэрэн нүксүллэн турарын үгүстүк көрөрүм. Биэнсийэ ылааччылартан, киниттэн 30-50 сыл балыс дьонтон, кимиэхэ даҕаны төбөтүгэр “бэйи, бу ытык кырдьаҕаһы быһа киллэ­риэххэ” диэн санаа охсуллан ааспат быһыы­лааҕа. Ол оннугар ыччат дьон кинилэргэ оптуобуска миэстэтин туран биэрбэтэҕинэ, өһүргэнэн хаһыат сирэйин барыахтара.

Кырдьыга, туох барыта тэҥнэбилгэ биллэр буоллаҕа.

*  *  *

Эдэрси эрээри өкөҥнөөбүт, муус чэгиэн эрээри атаҕын сыһан хаамар биир идэлээҕим ыстатыйатын ааҕа олорон хараҕым “… дьиэҕэ көтөн түстүм” диэн этиитигэр иҥнэ биэрдэ. Сонньуйдум. Оттон “…ойон тиийбиппэр” диэнигэр тиийэн тохтоон хааллым. Салгыы ааҕар санаам ханнан, кумааҕыбын туора уурдум.

*  *  *

TV “Непутевые заметки” биэриигэ Тунис туһунан кэп­­сииллэригэр: хантан кэлбитэ биллибэт дьахтар олохтоохтортон биир оҕус тириитэ иэннээх сирдэ анааҥ диэбит. Тириини ылан имитэн баран, синньигэс гына тыыран быа хатан уонна онон улахан сири эргитэн ылбыт. Ону өйүн сөҕөн баһылык оҥостубуттар.

Бу аан дойдуга тарҕаммыт үһүйээн быһыылаах. Онон нууччалар Тыгынтан эмиэ итинник ньыманан сир быстаран ылбыттара диэн кураанах үһүйээн, киэргэтэн оҥоруу буолуон сөп.

*  *  *

Хаандыга уола Степан Ноговицын, бары ааттыырбытынан, Өстүөпэ СГУ саха са­­лаатын төрдүс курсун бүтэрээри сылдьар. Улахан саҥата суох эрээри, үөһэ тэһиннэҕинэ куолуһут бэрдэ. Биирдэ табаҕын уматта туран:

– Испиискэ диир букатын сыыһа. Дорҕоон дьүөрэлэ­һиитинэн иппиискэ дэниллиэхтээх.

– Оччотугар эн Ыстапаан буолбакка, Ыттапаан диэн буоларыҥ дуу? – диэбиппэр күлэн харахтара оһо сүтэн хаалбыттара.

*  *  *

Урут балтым Сэбиэккэ үлэлиирэ. Биир күн бурайсан турбут кэргэнниилэр кэлэн: “Арахсабыт да сабаас!” — диэбиттэр. Онуоха отчуотун кыа­йан туттарбакка олорор сэбиэт­тэрэ: “Арахсымаҥ-хайаамаҥ! Өлөр да солом суох!” – төттөрү утаарбыт.

Ол дьоно билиҥҥэ диэри кимнээҕэр үчүгэйдик, быр-­бааччы олороллор үһү.

*  *  *

Юрист үөрэхтээх, оро­йуон судьуйата киһи ыйытыыбар хоруйдаан:

– ССРС-ка мафия диэн суох. Оттон “организованная преступность” диэн баар. “Правда” хаһыакка суруйбуттар, – диэн мөккүөргэ турбат гына быһа-бааччы эппиттээҕэ.

*  *  *

П. ахтар:

– Биэс уонус сылларга Дьокуускайга артыыстар уопсайдарыгар, Г.Г.Колесовка тиийэн хоммуттааҕым. Дьукаахтара – биллэр ырыаһыт Матвей Лобанов уонна мелодист Серафим Павлов.

Сарсыарда бастаан ис­­тиэнэ нөҥүө Лобанов куолаһын оҥос­тон көөҕүнүүрэ иһилиннэ. Ону саппай уопсан утары ис­­тиэнэттэн Павлов уһуктан ыллаан эйээрдэ. Онуоха Ганяҕа: “Оттон эн?” — диибин. Киһим:

– Кырдьык даҕаны! – диэт тэҥҥэ түһүспүтүнэн барда.

*  *  *

Бэйэтин улуус дьокутаатыгар хандьытаатынан туруо­руммут киһи эрэдээкси­йэҕэ киирэн сонун устан, сы­­лаарҕаабыттыы олоппоско тиэрэ түһэн үөһэ тыынар:

– Дьэ, санаабын ситэр буол­лум быһыылаах: биир эмээхсиҥҥэ кыстыыр оттук маһын киллэттэрдим, инбэлииттэр дьиэлэригэр тэлэбиисэр бэлэхтээтим!

УЙБААН СИЛИГИ БЭЛЭМНЭЭТЭ.