Светлана Диодорова: “Киһи кыһалҕаны бэйэтэ биллэҕинэ эрэ өйдүүр”

Ааспыт сыл сэтинньитигэр Арассыыйаҕа Аҕа дойду буойуннарын дьиэ кэргэттэрин кэмитиэтэ тэриллибитэ. Онтон быйыл кэмитиэт Саха сиринээҕи салаата тэриллэн, байыаннай дьайыылар кыттыылаахтарын уонна кинилэр дьиэ кэргэттэрин кыһалҕаларын туруорсар. Арассыыйаҕа Аҕа дойду буойуннарын дьиэ кэргэттэрин кэмитиэтин Саха сиринээҕи салаатын салайааччыта Светлана Диодорова-Лаврентьеваны кытары кэпсэттибит.

– Светлана Влади­мировна, кэми­тиэт салайааччыта буолбутуҥ мээнэҕэ буолбатах, байыаннай дьайыылар кыһалҕаларын хара ааныттан билбит киһигин…

– Бастаан туохтан саҕаламмытын кэпсиим. Арай биир күн уолум, аармыйаҕа биир сылга баран кэлиэм диэтэ. Кэргэннээх, оҕолоох, үлэлээх, үөрэхтээх киһи эмискэ итинник эппитигэр, соһуйан хаалбытым. Үөрэҕиттэн академ ылан, үлэтиттэн уурайан, аармыйаҕа барбыта.

Аармыйаҕа сырыттаҕына, кэпсээнин тамаҕыттан өйдөөтөхпүнэ, хантараак баттата сатыыллар эбит этэ. Ол кэмтэн байыаннай дьайыылар дьалхааннара биллэн барбыта. «Учебкалара» бүппүтүн, Подмосковьеҕа ыытан эрэллэрин туһунан эппитэ. 6 ый үөрэтэн баран, олохтоох чаастарыгар илдьибиттэр. Ити былырыын муус устар саҥата этэ. Ол Таманскай дивизияҕа. «Испииһэктээн баран, ханна эрэ ыыталаан иһэллэр. Ханна илдьэллэрин  ким да билбэт, биир уолбутун илтилэр», – диир. Дьэ, онно, хайдах баҕа­йыный диэн ыйыталаһан билбиппит, байыаннай дьайыыларга ыыталлар эбит.

Ыам ыйыгар Подмосковьеҕа көппүтүм, онно 30-н тахса саха оҕото баара. Уолаттар сорохторо байыаннай дьайыыларга киирэн тахсыбыттар этэ, көрөллөрө-истэллэрэ чыҥха атына биллэрэ.

Араас кыһалҕалар баалларын көрөн, уолаттарга бэйэм төһө кыайарбынан көмөлөһөн барбытым. Олох кыайбат боппуруоспар Егор Афанасьевич Борисовка сүүрбүтүм. Егор Афанасьевич сөбүлэһэн, уолаттары кытары көрсөн кэпсэтэн, кыһалҕаларын быһаарсыбыта. Онтон ыла күн бүгүнүгэр диэри уолаттар кыһалҕаларын кыһалҕа оҥостон, төһө кыа­йарбынан көмөлөһө сылдьабын.

– Туохтан көмөлөһөр санаа киирбитэй?

– Ол кэмҥэ дьон туох буола турарын өссө даҕаны билэ илигэ. «Срочник» уолаттар уот айаҕар киирэллэрин, эрэйдэ­нэллэрин билбэт этилэр. Биһиги оҕобут миэдик буолан, кинилэри эмиэ илдьибиттэрэ. Онно бэйэм баран таҥаһын-сабын, аптечкатын, туттар малын атыылаһан тэрийбитим. Ханна барарын билэр этим, туох буола турарын өйдүүрүм. Оҕом чэпчэкитик сырыттын диэммин, биллэрбэт буола сатаабытым, үөрэн-күлэн атаарбытым. Ол эрээри, ийэ киһи дууһам айманара ханна барыай? Оҕо сырыттахпына, убайбыт Чечня сэриититтэн «груз 200» буолан кэлбитэ, онно эһэм Мэхээччэ дэлби аймаммыта, ол миэхэ санаа баттыга, дууһа ыарыыта буолан сөҥөн хаалбыта.

Киһи бэйэтин чугас киһитэ манныкка түбэспит, эбэтэр сүтүктээх буоллаҕына эрэ өйдүүр. Уолаттар бары тыа сирин оҕолоро, тулаайах, соҕотох төрөппүттээх оҕолор эмиэ бааллара. Оҕом барахсан ардыгар: «Ийээ, туора-туспа баран кэпсэтэ түһүөххэ», – диирэ. Оннук сороҕор төрөппүт уолбар даҕаны бириэмэ тиийбэт кэмнэрэ бааллара.

Уолум бааһырбытыгар, ийэ быһыытынан, наһаа аймаммытым, уйа-хайа суох ытаабытым. Госпитальга киирбитигэр олус ыраахпыттан, оҕом туругун туһунан ким даҕаны чопчу эппэтиттэн, наадалаах малы-салы атыылаһар киһи суоҕуттан хомойорум уонна эмиэ даҕаны тыын­наах хаалбытыттан үөрэн ытыырым. Эмтээн баран, эпэрээссийэлэниэхтээх киһини төттөрү байыаннай дьайыылар буола турар сирдэригэр ыыппыттара. Кэргэммин кытары эр санааны ылынан, оҕо­бутун көрдүү байыаннай эрэсиим биллэриллэн турар сиригэр, снайпер үлэлиирин олох да билбэккэ, кыраныыссаҕа тиийбиппит. Уолбутун уонна кини саллаат доҕотторун булбуппут, итинник балаһыанньаҕа ийэни туох даҕаны тохтоппот эбит. Ыксаллаах уонна киһи дьылҕатын быһаарар күннэрбитигэр Москватааҕы Постпредство көмөлөспүтүгэр ис сүрэхтэн махтанабыт.

– Онтон атын ийэлэри кытары хайдах түмүстүгүт?

– Бастаан ыарахан баҕайы этэ. Ким да кими да билбэт, үгүстэр уолаттара ханна сылдьалларын да билбэттэрэ. Онтон Ньургуйаана Хоютанованы булан бараммын, бэйэм курдук кыһалҕалаах ийэ баар эбит диэн өйдөөбүтүм. Ааспыт сыл сааһыттан Саха сиринээҕи байыаннай хамы­һаар Александр Авдонин аанын саппакка, уолаттар кыһалҕаларын быһаарсабын. Биһиги уолаттарбыт Москваҕа сулуус­палыы сылдьан байыаннай дьайыыларга барбыт буоланнар, байаҥкамаакка ханнык даҕаны испииһэккэ суохтар. Билигин даҕаны кинилэр статустара биллибэт, байыаннай дьайыылар кыттыылаахтара буолбатахтар, ханнык даҕаны төлөбүрү ылбаттар, социальнай көмөҕө тиксибэттэр. Ол иһин бу эдэркээн уолаттарга сөптөөх көмө көрүллэрин туруорсабыт.

Бастаан Айсен Николаевы кытары төрөппүттэр көрсүһэрбитигэр, Москваҕа штаб наада диэн этии киллэрбитим. Ол иннинэ саас Москваҕа ба­­йыаннай чаастарга сылдьаммын, буряттар, тувиннар ийэлэрин кытары көрсүбүтүм, кинилэр онно номнуо ­штабтаах, байыаннай юрис­таах этилэр. Сотору кэминэн биһиги уолаттарбыт бааһыран, эчэ­йэн байыаннай дьайыылартан тахсар буол­буттара. Барахсаттар бары тыа сирин оҕолоро “Москваны билбэппит, баһаалыста, дойдубутугар барарбытыгар билиэт ылыаҥ дуо, көрсүөҥ дуо” диэн көрдөһөллөрө. Онно Постпредство үлэһитэ Алексей Филиппов улаханнык көмөлөспүтэ, киниэхэ төрөппүттэр махталбыт муҥура суох.

Күһүҥҥүттэн байыан­най госпиталларга эмтэнэ сытар байыастарга норуот көмөтүнэн 2 туоннаттан тахса аһы тастыбыт. Бырабыы­талыстыбабытыгар, “Якутия”, “Полярные авиалинии” авиа хампаанньаларга махтанабыт.

Уолбут Москваҕа ба­­йыаннай госпиталга кэлбитигэр, Туйаара Константинова эт миинэ буһаран аҕалбыта. Ону көрөн наһаа үөрбүтэ, ахтылҕаннаах миинин испитэ. Төһө даҕаны эти сиэн баҕардар, бааһырыыта улахан буолан, ыстыырыгар ыарырҕатар эбит этэ. Онон аны эриллибит эт наада эбит диэн, Тыа хаһаа­йыстыбатын министиэристибэтигэр эрийэн көрдөспүтүм. Министиэристибэ өйдөөн, тута сарсыныгар биир дьааһыгы ыыппыта. Ол кэннэ Ил Дархан уонна Бырабыыталыстыба дьаһалтатын салайааччы Георгий Михайловка эри­йэн эриллибит эт, отон, арыы ыытыаххыт дуо диэн көрдөспүтүм. Үөрүөхпүт иһин, тута биэс дьааһыгы ыыппыттара. Биир күн Москваҕа олорор биир дойдулаахтарбытын Постпредствоҕа мунньан, уустук балаһыанньаҕа сытар саха саллааттарын тустарынан кэпсээбитим. Эрдэ үс ийэ кистэлэҥинэн биир ба­­йыаска көмөлөһө сылдьар эбит этэ. Бары кыһалҕаны өйдөөннөр, илиилэрин утары ууммуттара. Ити курдук тэтимнээхтик «Саха волонтердарын» үлэлэрэ саҕаламмыта. Ийэлии махталбын аныахпын баҕарабын А.С. Федотов кэргэнигэр Клавдия Алексеевнаҕа,
А.К. Акимов кэргэнигэр Розалия Иудовнаҕа, Ф.С. Тумусов кэргэнигэр Зоя Егоровнаҕа,
А.С. Ни­колаев кэргэнигэр Людмила Валерьевнаҕа,
А.Н. Жирков кэргэнигэр Люд­мила Петровнаҕа.

Кинилэр дьиэлэриттэн ыраах эмтэнэ сытар саха саллааттарыгар сахалыы ас астаан, миин, эт буһаран госпиталларга илдьэллэр. Уолаттары кытта кэпсэтэллэр, көрсөллөр, санааларын көтөҕөллөр. Оҕолорун ыарыылыы тиийбит ийэлэргэ көмө оҥороллор. Бу муна-тэнэ сылдьар тустаах дьоҥҥо олус улахан көмө.

— Эн билигин кэмитиэти салайаҕын…

– Дойду бэрэсидьиэ­нэ Владимир Путин ийэлэри кытары көрсүһэригэр Саха сириттэн Марина Бахилина кыттыбыта. Кини икки уола байыаннай дьайыыларга сылдьаллар. Ол көрсүһүү кэнниттэн Арассыыйаҕа кэмитиэт тэриллибитэ, быйыл – биһиэхэ. Марина Константиновнаны кытары элбэхтик Москванан, Хабаровскайынан бииргэ сырыттыбыт. Сүрүн сас­­тааппытыгар 10 төрөппүт баар. Кинилэр бары байыаннай дьайыыны кытта сибээстээхтэр, онон кыһалҕаны билэллэр.

Биһиги туруорсар боп­пуруос­тарбыт араастар: сүрүннээн байыаннай дьа­йыылар кыттыылаахтарын уонна кинилэр дьиэ кэргэттэрин кыһалҕаларын быһаарсыы; «срочник» уолаттарга байыаннай дьайыы кыттыылааҕа статуһу туруорсуу; мобилизацияламмыт дьон саҥа төрөөбүт уонна хат кэргэннэрин өйөөһүн; байыаннай дьайыылар кыттыылаахтарын төрөппүттэрин, чугас дьоннорун доруобуйаларын чэбдигирдии, көрдөрүү, волонтердар статус­тарын үрдэтии; ба­­йыаннай дьайыылар кыттыылаахтарын орто уонна үрдүк үөрэх тэрилтэлэригэр үөрэнэ киирэллэригэр ураты бэрээдэги олох­тооһун, үлэнэн хааччы­йыы о.д.а.

Билигин даҕаны кыһалҕа элбэх, биир киһи оҥорорунааҕар, бүтүн кэми­тиэт көмөлөһөрө көдьүүстээх буолара саарбаҕа суох.