СҮБЭҺИТ: Аһылык дуу,  БАД дуу?

Аныгы үйэҕэ кырдьымаары, уойумаары, өр эрчимнээх сылдьаары гынар дьоҥҥо араас битэмииннэри, эбии аһылыктары оҥорон таһаарар хампаанньа үгүс. Маннык  биологическай эбиликтэри кылгатан БАД диибит. Араас хаалаах, бааҥкалаах эбиликтэр аптекаларга, маҕаһыыннарга, социальнай ситиминэн атыылыыр дьоҥҥо, маркетплейстарга  дэлэй. Ол эрээри дьиҥнээх туһалыан сөптөөх БАД-ы хайдах арааран ылабыт? Күннээҕи аһылыгы бу эбилик солбуйар дуо?

Састаабын көрөр наада

Маннык эбилик аһылыктары нутрицевтик дииллэр. Белок, аминокислота, жир, углевод, битэмиин, минеральнай бэссэстибэ эбиликтээх буолан олус туһалаахтар диэн өйдөбүл үөскээбит. Киһи күннээҕи аһылыгыттан ылар битэмиинэ, омос көрдөххө, баларга тиийбэтэ чахчы. Ыарыыны эрдэттэн сэрэтэр, эти-сиини эрчимирдэр эбиликтэргэ киһи үөрэнэн хаалыа суоҕа дуо? Хаһан даҕаны маннык эбиликтэри туһамматах киһи бастаан утаа сэрэхэдийэр. Ол эрээри БАД-тар эмп буолбатахтар, эмтиир кыахтара суох диэн Арассыыйа эспиэрэ Лия Правдина быһаарар. Үчүгэй хаачыстыбалаах БАД-тар килииникэ чинчийиитин, улахан научнай үөрэтиини ааһан баран биирдэ атыыга тахсаллар. Онон, туох састааптааҕын, дозатын барытын ааҕан, үөрэтэн баран иһэр ордук. Өскөтүн, БАД целлюлоза, мальтодекстрин, фруктоза эбиликтээх буоллаҕына, бородууксуйа хаачыстыбата мөлтөҕүн туоһулуон сөп диир эспиэр.

БАД туһата уонна аһылык буортута

Бары БАД-тар судаарыстыбаннай уорганнарга регистрацияны ааспыт уонна ол туһунан сибидиэтэлистибэлээх (СГР) буолуохтаахтар. СГР суох буолуута саарбахтары үөскэтэр. Онон атыылаһыах иннинэ БАД хаатыгар сибидиэтэлистибэтин көрүөхтээххит. Аҕыйах кэмтэн аны куар код маркировката киирэр буолбута. Бу код табаар ханна оҥоһуллубутун ыйар.

БАД — доруобуйаны чөл гынар аналлаах. Оттон күннээҕи аһылыкпыт дьайыыта хайдаҕый? Өскөтүн, күн ахсын гаастаах утаҕы, хойуу бороһуок кофены, чэйи, саахары, фаст-фуду аһыыр буоллахха, киһи аҕыйах кэм иһигэр доруобуйатыгар улахан охсууну оҥоруон сөп. Сөптөөхтүк аһааһын диэн углеводтаах аһы аччатыы, элбэх ууну иһии, клетчатканы, эти-балыгы күннээҕи остуолга элбэтии буолар. Киһи төһө элбэҕи аһаабытыттан буолбакка, төһө битэмииннээҕи уонна туһалааҕы сиэбититтэн доруобуйата тутулуктаах.

Аһылыгы көрүнүү

Киһи этэ-сиинэ эрчимнээҕэ, кини төһө синньигэһэ дуу, этиргэнэ дуу барыта аһылыктан тутулуктаах диир сыыһа. Сорох дьон куртахтара, оһоҕосторо ыалдьар буолан аһары синньигэстэр, сорохтор сүрэхтэрин, тымырдарын, гормоннарын үлэтэ мөлтөҕүттэн аһары этиргэн буолуохтарын эмиэ сөп. Өскөтүн, нуорманы таһынан элбэх углеводтаах аһылыгы сиэбэт, сөбүгэр хамсанар эрээри уойар буоллахха, БАД көмөлөспөт. Маннык балаһыанньаҕа тута эндокринолог бырааска көрдөрүнэр наада.

Хлорелла, спирулина о. д.а.

Кэлиҥҥи кэмҥэ хлорелла, спирулина састааптаах эбиликтэр үгүс дьон болҕомтотун тардар буоллулар. Балары испит киһи кыс устата тумуулаан да көрбөт үһү диэн сурахтар тарҕанан, дьон ый ахсын ыарахан сыанаҕа БАД-тары хото атыылаһар. Оттон былырыын Японияҕа хаачыстыбата суох БАД-тары иһэн биэс киһи суорума суолламмыт, 100 киһи эмсэҕэлээбит. Япония хаачыстыбалаах бородууксуйата, битэмииннэрэ биһиэхэ, Саха сиригэр, киэҥник атыыланаллар. Дьоппуоннуу сатаан аахпакка сылдьан, бытархай гына бэчээттэммит нууччалыы тылбааска итэҕэйэн балачча харчыны маҕаһыыннарга кутабыт. Онон саарбах саайтартан, маркетплейстартан чэпчэки сыаналаах БАД-тары атыылаһыы киһи доруобуйатыгар улахан охсууну оҥоруон сөп. Холобур, 2022 cыллаахха биллибэт саайтка атыыламмыт ырарга анаммыт БАД-ка наркотическай бэссэстибэни булбуттар. Ыытыллыбыт чинчийиилэр быһаарбыттарынан, маннык эбиликтэр киһини өлүүгэ да тиэрдиэхтэрин сөп. Онон ситимнээн тас дойдуттан БАД-тары киллэриини бобуу боппуруоһа көрүллэр. Арассыыйаҕа регистрацияны ааспатах эбиликтэри араас саайтар нөҥүө сакаастыыры бобоору гыналлар.

Ырыарар, эдэргэ түһэрэр эбиликтэри иһии буортута

Ырарга, тупсарга туһуламмыт эбиликтэр туох да ырысыаба суох атыыланаллар. Ырысыаба суох атыыланар буолла да хонтуруола суох иһэр диэн буолбатах. Үгүс дьон манна сыыһар эбит. Ардыгар косметологическай солуоннар, баттах оҥорооччулар араас БАД-тары сүбэлииллэр. Ол эрээри сөптөөх дозаны бэйэ этигэр-сиинигэр сатаан сөп түбэһиннэрбэтэххэ, туһалыаҕынааҕар буортута элбиэн сөп. Арассыыйаҕа киэҥник сураҕырбыт “Гербалайф” эбилик дьон ырарыгар көмөлөһөр. Бу эбилик битэмииннээх, туһалаах да эбит буоллаҕына, аһылыгы хонтуруолланыы сүрүн суолтаны ыларын умнумаҥ. Аччыктаан баран гербалайф утаҕын, ботуончугун эрэ сиэххэ сөп. Ол эрээри үйэ тухары бороһуок аһылыгынан киһи сылдьыбата чахчы. Онон аһылыгы хонтуруолланыы ырарга сүрүн миэстэни ыларын умнумаҥ.

Аһылык уонна киһи

Быраастар сүбэлииллэринэн, доруобуйаҕа туһалаах битэмииннэри биһиги аһылыктан ылыахтаахпыт. Онон аһылыкка сүрүн болҕомтону ууруу суолталаах. Киһи күҥҥэ икки лиитирэттэн аҕыйаҕа суох ууну иһиэхтээх. Онуоха, быыһыгар араас утахтары иһэн, утахпытын ханнаран кэбиһэбит. Хас биирдии утах, оннооҕор бэйэ оҥорор муоруһа саахардаах буолар. Саахардаах утахтар киһи этиттэн-сииниттэн кальцийы суурайаллар. Ырыан баҕарар, куртаҕа үчүгэйдик үлэлиир киһи сарсыарда ахсын лимоннаах, имбиирдээх ууну иһиэхтээх. Маннык утах метоболизмы күүһүрдэр уонна эти-сиини эрчимирдэр. Туһалаах эрэ дии-дии эриэхэнэн, изюмунан, лүөн сиэмэчикэтинэн, мүөтүнэн аһары үлүһүйэр эмиэ сыыһа. Ханнык баҕарар битэмииннээх уонна туһалаах аһылык барыта миэрэлээх, дозалаах буолуохтаах. Бу көстүү ордук кэрэ аҥаардарга сыһыаннаах. Аччыктаатылар да эриэхэ, хаппыт фрукта сииллэр. Киһи куртаҕа, үөһэ үчүгэй эрэ буоллаҕына, күҥҥэ оҕо ытыһын саҕа кээмэйгэ куттан эриэхэни, түөрт улахан ньуоска мүөтү сиэхтээх эбит. Эттээх соркуойу, миини, балыгы киэһээ алтаҕа диэри сиэниллиэхтээх. Бу ордук кыһыҥҥы тымныы ыйдарга аһаныллар. Оттон саас, сайын итиигэ киһи убаҕас уонна чэпчэки аһылыкка көһүөхтээх. Оҕуруот аһылыга, фрукта күннээҕи остуолга баар буолуохтаах. Ол эрээри виноград, банан киэһэ сиэниллэр буоллаҕына, киһи мантан эмиэ уойуон сөп дииллэр быраастар.

Хааччахтаныы уонна хаамыы

Бэйэни аһары хааччахтанан сөбүлүүр аһылыктан аккаастаныы ис туругу истириэстэтэр. Сөбүлүүр аһылыгы киһи эбиэккэ диэри сиэхтээх. Дьэ, ол кэннэ аһы туттунуу холкутук ылыныллар. Бэйэни аһары хааччахтаан, араас эбиликтэринэн аһылыгы солбуйуу киһи ньиэрбэтигэр, сүрэҕэр куһаҕаннык дьайыан сөп. Төһөнү аһыыгын да, оччону хамсаныахтааххын дииллэр быраастар. Хайаан да успуорт саалатыгар тиийэн эрчиллибэккэ, киһи сарсыарда, киэһэ сөрүүҥҥэ уһуну хаамыахтаах. Хаамыы киһи сүрэҕин үлэтигэр уонна сүһүөхтэригэр, настарыанньатыгар үчүгэйдик дьайар.