СҮБЭҺИТ: Дьиэ маһыгар дабархай тахсыбытын ыраастыыбыт

Мас — тутууга уонна дьиэни киэргэтиигэ биир саамай бастыҥ матырыйаал. Ол эрээри, айылҕа оҥоһуута буоларын быһыытынан, сороҕор күүппэтэх өттүттэн араас «бэлэхтэри» оҥоруон сөп. Оннук «бэлэхтэртэн» биирдэстэрэ — дабархай. Бу хаптаһын, бэрэбинэ эбэтэр буруус көстүүтүн буортулуур, илиигэ-атахха сыстар уонна кырааскалыырга мэһэйдиир кыһалҕа. Ол эрээри, бу итэҕэһи судургутук туоратыахха сөп.

Дабархай тоҕо тахсарый?

Сүнньүнэн, дабархай мутукчалаах мастарга (бэс, харыйа) элбэхтик көстөр. Бу мас бэйэтин көмүскэнэр сүмэһинэ буолар. Дьиэ иһэ ичигэс буоллаҕына эбэтэр куйаас күн, мас итийэн дабархайа таска тахсар. Бу айылҕа көстүүтэ, ол эрээри тас көстүүтүн өттүнэн киһини соччо үөрдүбэт. Дьэ, онон хайдах бу кыһалҕаны быһаарабытый? Биһиги хас да судургу, дьиэ усулуобуйатыгар толоруллар ньыманы бэлэмнээтибит.

Илиинэн ыраастыыбыт. Бастатан туран, бөдөҥ дабархай таммахтарын мастан кыһыйан ылыахха наада. Бу үлэҕэ маннык тэриллэр туһалыахтара:

• Кыра, бөҕө шпателынан дабархайы кыһыйан ыларга табыгастаах.
•  Сэрэнэн туттар буоллахха, быһаҕынан эмиэ туһаныахха сөп.

Үлэлиир кэмҥэ маһы бэйэтин алдьаппат курдук, сэрэнэн ыраастааҥ. Дабархайы кыһыйан ылар ордук. Бу ньыма лабахай сүнньүн ыраастыыр, ол эрээри бээтинэ син биир хаалар

• Химическэй ньыманан ыраастааһын. Илиинэн ыраастааһын кэнниттэн хаалбыт сыстыган бээтинэни убатар эттиктэринэн сотуохха наада. Манна тугу туттуохха сөбүй?Ацетон, уайт-спирит, скипидар: Бу эттиктэр дабархайы олус түргэнник убаталлар. Таҥас кырадаһынын этиккэ илитэн баран, дабархайдаах маһы сэрэнэн сотуҥ.
• Мэдииссинэ испиирэ: Убатар эттик суох буоллаҕына, испиир эмиэ көмөлөһүөн сөп, ол гынан баран арыый уһуннук сотоҕут. Убатар эттиктэр күүстээх сыттаахтар уонна умайымтыалар. Онон үлэни салгылатыллар хоско, уоттан тэйиччи сиргэ оҥоруҥ. Хайаан да бэрчээккитэ кэтиҥ.

Нашатырнай испиир уонна ацетон

Нашатырнай испииртэн уонна ацетонтан дабархайы убатар суурадаһыны бэлэмнииргэ, бу икки компонены 2:1 пропорциянан булкуйаллар. Оттон дабархайы ыраастыыр үлэ маннык оҥоһуллар:

• суурадаһыны таҥас кырадаһынынан хаптаһыҥҥа биһиҥ;
• күүгэн тахсыар диэри эттиги сотуҥ;
• күүгэннээх хаптаһыны 20 мүнүүтэҕэ хаалларыҥ;
• хаптаһын үрдүн ыраас сииктээх таҥаһынан сотуҥ.

Дабархайы ыраастыыр кэмҥэ мас 1-2 мм халыҥнаах араҥата кыһыллар. Ол иһин бу үлэни шлифовка кэнниттэн оҥорор ордук.

Уксуус

Ону таһынан, киһи сөбүлээбэт дабархайдаах бээтинэлэриттэн уонна тохтууларыттан мөлтөх кислоталар көмөлөрүнэн эмиэ босхолонуохха сөп. Холобур, дьиэ усулуобуйатыгар хаһан баҕарар көстөр уксуус кислотанан.   Кислотаны биһиэх иннинэ, концентрациялаах уксууһу уунан убатыахха наада. Пропорцията – 1:50.

Губканы, таҥас кырадаһынын эбэтэр суокканы суурадаһыҥҥа илитэн баран, матырыйаалы дабархайтан ыраастаныар диэри сотуҥ. Маннык суурадаһынынан матырыйаалы щелочтары туттубут кэннэ эмиэ сотуохха сөп, тоҕо диэтэххэ нейтрализация реакциятын кэмигэр уксуус ордубут реагены суох оҥоруоҕа.

Сольвент

Сольвент – бу универсальнай нитрорастворитель. Сольвент көмөтүнэн дабархайынан киртийбит сири атын растворителлэргэ маарынныыр ньыманан ыраастыыллар.

Дабархайы толору ыраастаабыт кэннэ, ол сир арыый атын өҥнөнөн хаалыан сөп. Ону тэҥниир инниттэн, куурбут сири наждачнай кумааҕынан ыраастаан биэриҥ. Дабархай хос тахсыбатын диэн, ыраастаммыт сири анал лааҕынан эбэтэр грунтовканан сотон биэрэр ордук. Бу мас хайаҕастарын бүөлээн, дабархай тахсар суолун сабар. Ол кэннэ, хаптаһыны толору лаахтыахха эбэтэр кырааскалыахха сөп.

Маска дабархай тахсыыта — улахан кыһалҕа буолбатах. Сөптөөх ньымалары туһанан, бу итэҕэһи бэйэ күүһүнэн судургутук туоратыахха сөп. Сүрүнэ — сэрэхтээх буолууну  тутуһуу. Оччоҕо эһиги маскыт өр кэм устата ыраас, кэрэ көстүүтүнэн үөрдэ туруоҕа.