СҮБЭҺИТ: Эпин үүнээйини хаһыҥтан харыстыыр…

Хоту улуустарынан букатын хас да күн хаардаата. Ол тыына киин улуустарга кытта билиннэ. Сорох сирдэринэн түүнүн -2-3 кыраадыска тиийэ тымныйда. Саха сирин ханнык баҕарар муннугар таһырдьа олордуллубут, “чэ тулуһар ини” диэбит, хаһаайкалар бүрүйбэтэх үүнээйилэрэ хаһыҥҥа хаарыйтардылар. Хаһыҥ кэнниттэн үүнээйини хайдах өрүһүйэбит?

Үүнээйибит үлүйбүт

Бу күннэргэ хаһыҥ түһэрин истибэтэх эбэтэр сүрэҕэлдьээн саппатах элбэх улуус, куорат олохтоохторун үүнээйилэрэ биир үтүө сарсыарда хаһаайыттарын ньалбайан, харааран көрүстүлэр.

Сахаларга “биир күн сылы аһатар” диэн өс хоһооно баар. Хаһаайкалар бүтүн өрөбүллэрин анаан туран таһырдьа олордубут оҕурсулара, помидордара, дьэдьэннэрэ, хортуоппуйдара сайыҥҥы хаһыҥҥа хаарыйтарда. Хайдах өрүһүйэбит?

Уопуттаах оҕуруотчут, Чурапчы улууһун С. Д. Федосеев аатынан Хадаар агро хайысхалаах орто оскуолатын исписэлииһэ Мария Лукинаҕа төлөпүөннээн хаһыҥҥа оҕустарбыт үүнээйилэри хайдах өрүһүйүөххэ сөбүн туһунан ыйыталастым.

Хортуоппуй сэбирдэҕэ хаһыҥҥа хаарыйтардаҕына

Киэҥ сиргэ олордулларын быһыытынан, хортуоппуйу хаһыҥтан харыстаан бүрүйэр хайдах да кыаллыбат. Онон саамай хаһыҥҥа оҕустарар үүнээйинэн хортуоппуй буолар.

Өскөтүн хортуоппуй сэбирдэҕэ үлүйбүт буоллаҕына бу кэккэ сүбэлэри тутуһар ордук:

Бастакытынан. Хаһыҥ кэнниттэн хортуоппуйга тута ууну кутумаҥ. Үлүйбүт сэбирдэхтэргэ уу киирэн, түргэнник ууллан, килиэккэлэрин өссө эчэтиэн сөп.

Иккиһинэн. Үлүйбүт сэбирдэхтэрин туурумаҥ. Бу — үүнээйи үлүйбэккэ хаалбыт сорох чааһын хаххалыан уонна сыыйа чөлүгэр түһүөн сөп.

Үсүһүнэн. Хортуоппуй буорун тулатын соломонон, мас көөбүлүнэн, туорпанан бүрүйүҥ (мульчирование). Бу сылааһы, сииги тутуоҕа.

Төрдүһүнэн. Хаһыҥ кэнниттэн биир нэдиэлэ буолан баран үүнээйи чөлүгэр түһэн эрэр сибикитэ билиннэҕинэ, сэбирдэҕинэн фосфордаах-калийдаах (двойной суперфосфат, суперфосфат, монофосфат калия) уоҕурдуунан эбии аһатыҥ. 10 лиитирэ ууга 20 кыраамы суурайыллар. Бу үүнээйи чөлүгэр түһэригэр көмөлөһүөҕэ.

Бэсиһинэн. Үүнээйи хаһыҥҥа төһө улаханнык оҕустарбытын быһаарар туһугар үчүгэйдик сыныйан көрүҥ.

Алтыһынан. Өскөтүн сэбирдэхтэрэ олус хараарбыт буоллахтарына сэрэнэн тууран ылыҥ.

Сэттиһинэн. Өссө да хаһыҥныах буоллаҕына, үүнээйини хаххалыыр матырыйаалынан бүрүйэр ордук.

Уопсай сүбэлэр

Мария Лукина хаһыҥҥа оҕустарбыт үүнээйини чөлүгэр түһэрии хас даҕаны түһүмэхтэн турарын бэлиэтиир.

Бастакытынан. Хараарбыт уонна олус эмсэҕэлээбит сэбирдэхтэрин, умнастарын быһыҥ.

Иккиһинэн. Сииги, сылааһы тутарын курдук үүнээйи тулатынааҕы буору бүрүйүҥ.

Үсүһүнэн. Үүнээйи чөлүгэр түһэрин туһугар фосфордаах (двойной суперфосфат, суперфосфат, монофосфат калия) уоҕурдуунан аһатар ордук.

Төрдүһүнэн. Күнтэн харыстааҥ. Сэбирдэҕэ олус эмсэҕэлээбит буоллаҕына, күҥҥэ быһа сиэппэт туһугар күнтэн хаххалааҥ.

Бэсиһинэн. Үүнээйигэ ыарыы сибикитэ билиннэҕинэ, фунгицидынан ыстарыҥ.

Алтыһынан. Хаһыҥ кэнниттэн биир-икки нэдиэлэ буолан баран, үүнээйи өрүттэн эрэрэ биллиэхтээх.

 Тугунан ыстарабыт?

Аны тугунан ыстаран өрүһүйэбит диэн ыйытыы үөскүүр. Манна хас биирдии хаһаайка бэйэтэ туттар араас ньымалардаах.

Циркон үүнээйини стресстэн таһаарар күүстээх регулятор буолар. Кини чопчу хаһыҥҥа хаптарбыт үүнээйи чөлүгэр түһэригэр көмөлөһөр аналлаах. Силиһигэр кутуллар, көмөлөһөн үлэлээн барар, номнуо 8 ч. үлэлээбитинэн барар. 10 хаапыланы 10 лиитирэ ууга булкуйан кутуллар. Холобур, таһырдьа турар помидор үлүйдэҕинэ хараарбыт сэбирдэҕин барытын быһан ылыллар уонна ол күн цирконунан ыстарыллар. Эбэтэр ол суох түгэнигэр 1 ыстакаан мас күлүн ылан 10 лиитирэ сылаас ууга булкуйан, 9% икки остолуобай ньуоска уксуһу суурайан баран кутуохтарын сөп. Салгыы тохтуу түһэн баран, монофосфат калия, двойной суперфосфат, суперфосфат, сэбирдэҕин элбэтээри кальциевай селитра эбэтэр калийнай селитра микроудобрениенан силиһигэр эбии аһатар ирдэнэр. Сэбирдэхтэрин оннулара түргэнник оһоллорун туһугар сып-сырдык, биллэр-биллибэт марганцовкалаах уунан сотуохтарын сөп. Онтон сибэккилээһинин, ас кутуутун түргэтэтэр инниттэн күл кэннэ тохтуу түһэн баран (икки хас хонугунан), борнай кислотаны 10 гр. 10 л. ууга кутан бэриллэр. Тыа сиригэр маҕаһыыҥҥа атыыланар бэлэм регулятор, уоҕурдуу суох. Ол иһин күлү, борнай кислотаны, марганцовканы туһаналлара ордук.

Эпин үүнээйини хаһыҥтан харыстыыр эбит буоллаҕына, циркон үүнээйи хаһыҥ кэнниттэн чөлүгэр түһэригэр көмөлөһөр.

Оҕуруотчуттар ортолоругар биир күүстээх препаратынан Японияҕа оҥоһуллубут НB‑101 буолар. Бу эпини уонна циркону тэҥҥэ холбообут саҕа күүстээх дьайыылаах. НB‑101 препаратынан үүнээйи сэбирдэҕин уонна үнүгэһин барытын ыстарыллар. Оннооҕор ууга ылларбыт үүнээйини чөлүгэр түһэрэр кыахтаах, сыаната даҕаны онно сөп түбэһэр диэн Мария Лукина быһаарар.

 Тымныы уунан ыстарыы

Куйаар ситимин өҥөйөн көрдөххө, хаһыҥ кэнниттэн оҕуруот аһын чөлүгэр түһэриигэ араас ньыманы бары тутталлар эбит. Олортон биирдэстэринэн тымныы уунан ыстарыы. Илиитин, атаҕын үлүппүт киһини тута сылааһынан бүрүйбэттэрин кэриэтэ, үүнээйигэ эмиэ ити ньыманы туһаналлар эбит. Маныаха пульверизатор эбэтэр көннөрү шлангаҕа бэрт кыратык ыһарын туһугар насадка кэтэрдэллэр. Букатын кыра хаапылаларынан ыһар буолуохтаах диэн чопчулууллар. Салгыы тымныы уунан ыстаран баран, таҥаһынан (нетканый материал) бүрүйүллэр. Төһөнөн халыҥ да, соччонон үчүгэй эбит. Сөрүүн паар үлүйбүт үүнээйи улаханнык оҕустарбакка, түргэнник чөлүгэр түһэригэр көмөлөөх диэн быһаараллар. Бу курдук гымматахха, салгын оонньооһуна үүнээйини эбии истириэстэтэр эбит.

Сэбирдэхтэрин быһыы

Үүнээйи хаһыҥҥа хаарыйтарбыта халлаан сылыйбытын кэннэ аҕыйах хонон баран чопчу биллэр. Онон чахчы өрүттүбэт дии санаабыт, хараарбыт сэбирдэхтэргит атыттарга ыарыыны тарҕаппаттарын туһугар, аһыммакка-харыһыйбакка быһан ылан быраҕар ордук. Син биир өрүттүбэт диэн сүбэлииллэр.