СҮБЭҺИТ: Массыына ыытыаххын баҕараҕын…

Киһи олоххо тугу барытын сатыыр буоллаҕына, көҥүл буолар дииллэр мындыр дьон. Ким да сирэйин-хараҕын манаабакка ыллыҥ да оҥороруҥ бу эн олоххо көҥүлүҥ буолар эбит. Кэрэ аҥаардар эмиэ олоххо көҥүл буолар туһуттан эр дьон сатыырын сатыырга дьулуһаллар. Ол түмүгэр билигин массыына ыытар, уһанар, бултуур кэрэ аҥаардар үгүстэр. Бүгүн массыына ыытар быраабы ылыыга үөрэнии уонна хорсун санаа туһунан биһиги сүбэбитин ааҕыҥ.

Кыһалҕа кыһарыйдаҕына

Массыына ыытар быраабы ылыы кыһалҕата үгүстүк куорат, киин сиргэ олорор кэрэ аҥаардары таарыйар. Оҕону уһуйааҥҥа, оскуолаҕа илдьии, аҕалыы, бэйэ наадаларыгар сылдьыы барыта түргэн буолууну ирдиир. Дьиэҥ таһыгар массыына турар эрээри, ыытар бырааба суоххуттан илииҥ-атаҕыҥ баайыллар эбэтэр массыыналаныаххын баҕараҕын уонна үөрэнэ барар туһунан санааны уталытан иһэҕин. Хайатыгар даҕаны эйиэхэ хорсун быһаарыныылаах санаа наадатын умнума. Кыра оҕолордоох ийэ үс ый иһинэн үөрэнэ охсон, эксээмэн туттарар үөрэх көрүҥэ олус туһалааҕын үгүстэр бэлиэтииллэр. Массыына ыытар быраабы ылыы чаҕылхай билиини уонна ураты талааны ирдээбэт. Кыһалҕа кыһарыйдаҕына, ким баҕарар үөрэнэр, эксээмэни туттарар кыахтаах.

Санааҕын сааһылаа, быһаарыныыта ылын

Бастатан туран, массыына ыытар быраабы ылыыга харчы наада. Билигин маннык кууруска үөрэнии сыаната, ортотунан, 60 тыһ. солк тэҥнэспит. Инникитин өссө үрдүөн сөп. Онон быһаарыныы ылынаргар харчыгын мунньан саҕалаа. Дьиэҕиттэн чугас, бараргар-кэлэргэр табыгастаах, олорор сиргиттэн чугас авто-оскуоланы тала сатаа. Ол эрээри, үгүс үөрэммит дьон санаатын эмиэ истэр наада. Сорох оскуолаларга харчы эрэ наада. Онон үрдүнэн-аннынан үөрэтэн баран, сибидиэтэлистибэни туттаран кэбиһиэхтэрин сөп. Үөрэнии туһунан сибидиэтэлистибэни ылбыт киһи ГАИ-га эксээмэн туттара барар. Сорохтор үөрэнэн, сибидиэтэлистибэ ылан баран, эксээмэни сатаан туттарбакка уһатан-кэҥэтэн кэбиһэллэр. Харчылара таах хаалар. Ол эрээри, санааны түһэрэр табыллыбат. Эн илиигэр сибидиэтэлистибэҥ баар буоллаҕына, үөрэнии бырагырааматын толору ааспыккын туоһулуур. Онон иккистээн хатылыыр мэһэйдээбэт. Сибидиэтэлистибэ болдьоҕо суох. Бу РФ бары муннуктарыгар үлэлиир, онон Госавтоиниспиэксийэҕэ хаһан баҕарар эксээмэҥҥэ хаттаан барар кыахтааххын. Өскөтүн, сэртипикээккин сүтэрбит буоллаххына, дубликатын үөрэммит оскуолаҕыттан көрдүүр бырааптааххын. Оттон оскуолаҥ сабыллыбыт буоллаҕына, Госавтоиниспиэксийэ, Рособрнадзор архыыбыттан көрдүүр кыахтааххын. Дааннайдардаах баазаттан эйиэхэ кууруска үөрэммитиҥ туһунан саҥа сэртипикээти биэриэхтээхтэр.

Эксээмэҥҥэ хайдах бэлэмнэнэбит?

Госавтоиниспиэксийэҕэ эксээмэн туттарыы түөрүйэни билии уонна быраактыка. Ол эбэтэр сатаан массыынаны ыытар буолуохтааххын. Манна барытыгар харчы төлөөн үөрэммит куурускар үөрэтэллэр. Бастакы сүбэ, үөрэнэр кэмҥэр атыҥҥа аралдьыйыма, эксээмэн билиэттэрдээх саҥа кинигэни таһынан төлөпүөҥҥэр эксээмэн боппуруостардаах сыһыарыыны хачайдыыр наада.

— Учуутал түөрүйэни үөрэтэр кэмигэр тугу да көтүппэккэ сурунар ордук.

— Уруок кэмигэр оҥоһуллар тургутуктары көхтөөхтүк оҥоруохха наада.

— Тугу эмит өйдөөбөт буоллаххына, үөрэх кэнниттэн учууталтан ыйытар, сүбэлэтэр наада.

— Дьиэҕэр айаннаан иһэн, иллэҥ буоллуҥ да төлөпүөнүҥ сыһыарыытыгар баар ыйытыылары хатылаа, бэйэҕин тургутан көр.

— Таксыыга, массыынаҕа олорсон иһэн айан суолугар баар бэлиэлэри болҕойон көрөр буол.

— Маннык бэлиэлэри улахан кумааҕыга уруһуйдаан баран, дьиэҕэр көстөр сиргэ ыйаа, киһи хараҕынан көрөн өйдүүрэ ордук туһалаах.

— Ханнык да ыйытыыны уустугурдума. Судургу өттүнэн көр. Эн массыына ыытарга уонна суолга сөптөөхтүк сылдьарга үөрэнэҕин, онон бэлиэлэри, светофору, суол быһа охсуһууларын өйдүүргэ кыһан.

Үгүстүк дьон трамвай, пуойас айанныыр суолларын, быһа охсуһууларыгар сыыһыахтарын сөп. Тоҕо диэтэххэ, биһиэхэ маннык тиэхиньикэлэр суохтар. Онон саамай ыарырҕатар уонча ыйытыыгын күҥҥэ үстэ хатылыыр наада.

Быраактыканы туттарыы

Эксээмэни суолга туттарыыга аһара долгуйар наадата суох. Эн хайдах үөрэммиккин тургутуу буолар. Онон саҥа да үөрэнээччи, элбэх кэм кэнниттэн дьэ өйө-санаата ситэн эксээмэн туттара кэлбит киһи бары тэҥ буолаллар. Оскуолаҕа бэриллибит эрэ чааһынан муҥурдаммакка, эбии төлөөн үөрэнэр наада эбэтэр бэйэҥ массыыналаах буоллаххына, дьоно-сэргэтэ суох сиргэ аҕаҕын, кэргэҥҥин, убайгын, бырааккын кытта ыытан илиигин-атаххын үөрэтиэххин наада. Саамай сүрүнэ, бэйэҥ өй-санаа өттүнэн бэлэм буолуоххун наада.

Суолга куттанар буоллаххына…

Массыына ыытар быраабы саҥа ылбыт киһи улахан суолга тахсарыттан долгуйар да, куттанар да. Бу ордук кини үөрэммит кэмин умна быһыытыйыытыттан, илиитэ-атаҕа тэйбититтэн тахсар. Куттанар наадата суох, ол эрээри аһара түргэнник айанныыр, дугдуҥнуур эмиэ үчүгэйи аҕалбат. Бастатан туран, массыынаҥ кэлин тааһыгар “!” диэн бэлиэни атыылаһан сыһыар. Маннык бэлиэлээх суоппары ыксаппаттар. Уруулга саҥа олорбут диэн өйдөбүллээх. Иккиһинэн, суол уҥа өттүнэн куруук сылдьа сатаа. Бастакы түөрт ый устата син биир долгуйаҕын, куттанаҕын. Ол эрээри, үөрэммит киһи буоларыҥ быһыытынан, хорсун буолуохтааххын! Киһи бэйэтин дьонтон итэҕэс сананыа суохтаах. Киһи күүстээх уонна бэйэтигэр эрэллээх буолуохтаах. Массыына ыытар быраабы ылыы дьону үтүктэн эбэтэр тугу да гынара суохтан үөрэнии буолуо суохтаах. Өскөтүн, эн харчы төлөөн үөрэммит буоллаххына, массыына ыытар быраабы хайаан да ылыахтааххын. Ону ыларга болҕомтолоох, хорсун уонна кытаанах санаалаах буолуохтааххын. Атын киһи сатыырын эн тоҕо сатыа суохтааххыный?

Сүбэ-ама

Массыына ыытар кууруска үөрэммитиҥ элбэх сыл ааспытын кэнниттэн массыына ыытар быраабы ылыахпын сөп дуо?

— Ылыаххын сөп. Оскуолаҕа үөрэммитиҥ туһунан сибидиэтэлистибэ болдьоҕо суох.

Массыына ыытар быраабы ыларга ханнык докумуоннар наадаларый?

— Эксээмэҥҥэ суруйтарыыга пааспар, СНИЛС, үөрэммитиҥ туһунан сибидиэтэлистибэ уонна 003‑в/у мэдиссиинэ ыспыраапката наада.

003‑в/у мэдиссиинэ ыспыраапката туохха нааданый, ханнык быраастарга көрдөрөбүн?

— Массыына ыытарга доруобуйа өттүнэн хааччаҕа суох буолууну туоһулуур ыспыраапка. А, А1, В, В1, ВЕ, М категориялардаах тиэхиньикэ ыытар быраабы ылыыга харах бырааһа, психиатр, психиатр-нарколог, терапевт быраастар көрөллөр.

Психиатрга, наркологка ханна көрдөрөбүн?

— Тустаах исписэлиистэр судаарыстыбаннай мэдиссиинэ килииникэтигэр бааллар. Оттон атын исписэлиистэргэ чааһынай килииникэлэргэ көрдөрүөххэ сөп.