СҮБЭҺИТ: Салгыннаабыт аһылык

Урукку сылларга холоотоххо, быйыл халлааммыт арыый сылаас. Саҥа дьыл бырааһынньыктарыгар түспүт тоһуттар тымныыны аахсыбатахха, сааскы халлаантан эрэ “сөрүүн”. Онон халлаан улаханнык тымныйбакка, ас-үөл эрдэ салгыҥҥа оҕустарар. Хайдах туһаҕа таһаарабыт?

Убаһа этэ

Эттэртэн бастакынан убаһа, сылгы этэ, хаан, ис салгынныыр. Ол иһин сы­­лаас салгын биллэн барда да тута тас өттүн мууһурдан, суулаан, дьаһайар ордук.

Эт улаханнык салгыннаабыт түгэнигэр туох да абыраабат. Оттон кыратык салгын охсубут буоллаҕына, туустаах ууга сытыаран, араастаан тума эбэн, ыһаарылаан, амтанын арыый тупсарыахха сөп.

Салгыннаабыт эт тас өттүн чап-ча­­раас гына быһан ылан быраҕыллар, эти быһа холуйан 2 см халыҥнаах гына олус улахана суох өлүүлэргэ быһыллар уонна туус, хара, кыһыл аһыы биэрэс кутан сотон, тула өттүн барытын хартыыһанан сыбаан баран,
15 мүн. курдук туруора түһүллэр уонна ип-итии духуопкаҕа угуллар. Духуопка төһөнөн итии да, соччонон эт буһуута тупсар. Саһарчы буһарын саҕана уотун кыччатан биэриллэр. Амтана ордук сыатыгар биллэр, онон быһан ылан быраҕар ордук.

Собо

Собо олус минньигэс. Дьиҥэр, салгын сиэбити ыһаарылаатахха, амтана биллибэт буолар. Ол эрээри, өрүү ыһаарылыыр соччото суох. Ол иһин фарш оҥорон кэтилиэттиир табыгастаах. Кыра собону иккитэ-үстэ мясорубкаҕа эрийтэрэн фарш бэлэмнэниллэр. Манна сымыыт, буспут ириис эбэтэр маннай куруппа, туус, сиикэйдии теркаламмыт хортуоппуй, ким тугу сөбүлүүрүнэн тума (укуруоп, хара биэрэс…) кутан биир маасса буолуор диэри булкуйуллар. Кыра арыылаах хобордооххо ньуосканан кутан эбэтэр духуопкаҕа буһарыллар.

Ынах этэ

Ынах этин эмиэ убаһа этин курдук тас өттүн быһан быраҕан баран 3 чаас курдук туустаах ууга сытыара түһүөххэ сөп. Ыраас ууга сууйан, мясорубкаҕа эрийтэрэн  баран, туматын биллэр соҕус гына элбэҕи  кутан, оҕуруот аһын эбэн кэтилиэт (мор­куоп, хаппыыста барсар), тиэптэл оҥороллор. Эбэтэр тушенка буһарыахха сөп. Маныаха эти олус кырата суох гына 50-70 г  гына кырбаныллар, миискэҕэ уган баран туус, сыттаах хара биэрэс эбэн кичэйэн булкуйуллар. Лиитирэ аҥаардаах бааҥкалары, хаппахтары оргутан баран эти онно кутуллар. Кураанах миискэ түгэҕэр соттор тэлгииллэр уонна ол үрдүгэр эттээх бааҥкалары кэчигирэччи уураллар. Бааҥка улахан аҥаа­рыгар диэри тымныы ууну кутан баран хаппахтаан уокка уураллар. Оргуйбутун кэннэ төһө кыалларынан кыра уокка туруоран, биэс чаас курдук тэптэ­рэллэр. Уута аҕыйаатаҕын аайы итии ууну эбэн биэрэллэр. Таһааран таҥаһынан бүрүйэн баран уонча чаас туруораллар.

Ынах арыыта

Аны бэрт ыарахан сыанаҕа ылбыт арыыбытын хайдах хаһаанабыт диэн элбэх киһи толкуйдуур буолуохтаах. Арыы салгыннаабатын, амтанын сүтэрбэтин туһугар маҥнай пергамент кумааҕыга, онтон салапааҥҥа суулаан хаһаанар ордук. Оттон номнуо салгын охсубут түгэнигэр тас өттүн (маҥхайбыт буолар) быһаҕынан кыһы­йан ылыҥ уонна уулларан баран куһаҕанын баһан ылан быраҕыҥ диэн сүбэлииллэр. Урут уулларыллыбыт арыыны күндү ыалдьыкка уурар эбит буоллахтарына, билигин сүрүннээн бурдук аһылыгы буһарарга тутталлар.