Сүбэһит: Сууйуу-сотуу кистэлэҥнэрэ

Балаҕан ыйын ортотугар “дьахтар сайына” диэн быстах эрээри, кэрэ кэм кэлэр. Өссө “дьахтар быттанар кэмэ” дииллэр. Ол аата, хаһаайкалар хомунар, ыраастанар кэмнэрэ. Номнуо саһарбыт сэбирдэхтэрин тамныы турар, ардаҕынан ытыыр, көтөрдөрүн соҕуруу утаарар, кыһыҥҥы уһун уутугар утуйарга бэлэмнэнэр айылҕа барахсан сааскылыы сылыйан, иһийэн ылар. Бу кэмҥэ бүппэт түбүктээх дьахталлар барахсаттар сайылыктан көһөн кэлэн, дьиэлэрин-уоттарын өрө тардыналлара, таҥастарын-саптарын бэринэллэрэ. Утуйар таҥастарын хайаан да күҥҥэ таһааран, быылын тэбээн-сахсыйан биэрэллэрэ. Аныгы да үйэҕэ ыал ийэлэрэ сууйар-сотор, тэбиир-сахсыйар үлэттэн туора турбаттар. Сууйар-тарыыр үлэ сылаалаах буолар, дьэ, онно туох кистэлэҥнэрдээх эбитий?

Моль үөскээбэтин туһугар

Сылаас, күннээх күҥҥэ кыһыҥҥы таҥас хайдах хараллан турарын бэрэбиэркэлиэххэ, салгылатан, сахсыйан-тэбээн биэриэххэ сөп. Моль үөскээбэтэҕин кичэйэн көрүөххэ наада.

Моль үөскээбэтин туһугар саҕынньаҕы, түүлээх бэргэһэни, этэрбэһи анал суурадаһынынан сотон, куурдан баран, хаатыгар уган харайыллар. Суурадаһын састааба: 1,5 лиитирэ ууга 1 ч. нь. испиири уонна 3 ч. нь. тууһу суура­йыллар.

Ыскаапка лаванда, пихта арыылаах бааталары ууруллар. Ону тэҥэ, моль табах, биэрэс, гвоздика сыттарын, дьэдьэн сыттаах мыыланы, саҥа быһыллыбыт герань сэбирдэҕин сытын сөбүлээбэт. Сэппэрээги, боҕуруоскай оту, тимэх оту мөһөөччүктэргэ уган, ыскаапка уурдахха, сытыы сыта үөнү тэйитэр.

Таҥас сиэбигэр апельсин хахтарын уктахха, чугаһаабат. Ыскаапка таҥас сууйар боро­һуогу уурдахха, моль буулаабат.

Бурдугу сиир үөннэр

Бурдукка, куруппаҕа “мукоед” диэн кыракый, 2-3 миллиметрдаах хомурдуостар баар буолаллар. Бурдугу кытта кэлсиэн сөп, үөннээх бурдугу ити­гэстии сатаабакка, тута быраҕар ордук. Тоҕо диэтэр, дьиэ иһигэр сылааска бэркэ ууһууллар, түргэнник элбииллэр. Бородууктаны буортулууллар: сымыыттыыллар, хахтарын хааллараллар, холлоллор. Бу маннык куруппаны, бурдугу сиэтэххэ, аллергия үөскүөн сөп.

Куруппаны харайар иһиттэри хаһаайыстыбаннай мыылалаах уунан үчүгэйдик суу­­йуллар. Бородуукта таҥас мөһөөччүктэргэ хараллар буол­лаҕына, сууйан баран, хойуу туустаах ууга сытытыллар, ыган баран, куурдуллар, сайҕаммат. Туус таҥаска иҥэн, үөн киирэрин бохсор.

Хомурдуостар чеснок, лавр сэбирдэҕэ, мускат эриэхэтин, уксуус сытын сөбүлээбэттэр. Лаванда арыытын сытын эмиэ туһаныахха сөп. Чеснок өлүүскэлэрин уонна лавр сэбирдэҕин куруппа үрдүгэр, иһит иһигэр ууруохха сөп. Сахсырҕалары сыһыарар лиэнтэлэри кыры­йан баран, ыскаап иһигэр уурталыахха сөп. Ыскаап иһин уксуустаах уунан сууйа-сото сылдьыллыахтаах.

Кальцинированнай суода

Бу хаһаайкаларга анаан оҥоһуллубут, экология өттүнэн ыраас, чэпчэки сыаналаах сууйар бороһуок. Ууну сымнатар буолан, таҥас суу­йар массыынаны ыраастыыр. Саһарбыт үрүҥ таҥаһы маҥхатарга туһаныллар: 1 биэдэрэ ууга 3 ост. нь. суоданы кутуллар.

Иһит сотор соттордор түргэнник киртийэллэр, көннөрү сууйдахха, бээтинэтэ барбат. Соттордору кальцинированнай суодалаах ууга үс чаас сытыарыллар, онтон массыынаҕа уган сууйтарыллар. Кальцинированнай суоданы кытта таҥас сууйар бороһуогу 2:1 кутан, сууйтардахха, бээтинэтин ордук ыытар уонна массыынаны ыраастыыр. Ону тэҥэ, бу суоданы кутан, соттордору оргуттахха, сабыс-саҥа курдук буолар.

Маннык суода муостаҕа, кафельга иҥэн хаалбыт кири үчүгэйдик ыытар. Суоданы итии уунан саба куттахха, хаппыт кири түргэнник ыытар, кып-кылабачыгас буолар. “Пемолюкс” оннугар туттан, иһити сууйдахха, ордук кылабачыйар.

Таҥаһы сөпкө сууйуу

Маҥан таҥаһы өссө маҥхатарга маннык сүбэни туһаныҥ – таҥас сууйар бороһуогу, маҥхатар бороһуогу (отбеливатель) уонна иһит сууйар массыынаҕа анаммыт табылыакканы илдьиритэн, тааска булкуйан баран, таҥаһы уган сытытыҥ. Бу кэнниттэн илии­нэн, эбэтэр, массыынаҕа уган, сууйтарыллар.

Утуйар таҥаһы сууйтарарга бороһуокка лимон сүмэһинин эбиҥ – таҥаскыт олус үчүгэй, сибиэһэй сыттаныаҕа.

Чаҕылхай өҥнөөх таҥастар өлбөөрбүт курдук буоллахтарына, сайҕыыр кэмҥитигэр чааскы аҥаара тууһу кутуҥ. Хара таҥас өҥүн сүтэрбэтин туһугар, сайҕыыр кэмҥэ хара чэйи, эбэтэр, кофены кутуҥ.

Сону, пуховигы, суорҕаны сууйтарарга массыына иһигэр теннис мээчиктэрин угуҥ. Оччоҕо түүтэ хатайдаммат уонна сайҕыырыгар бороһуок тобоҕун түргэнник ыраастыыр.

Массыына эмиэ ыраас­таныыга наадыйар. Сылга биирдэ-иккитэ уксуус кутан, итии уу эрэсиимигэр туруоран, кураанах массыынаны сууйтарыҥ.