СҮБЭҺИТ: Токсичнай эйгэттэн хайдах харыстанабыт?

Маннык эйгэлээх дьону киһи аһыныах эрэ тустаах. Тоҕо диэтэххэ, ситэ таптамматах, болҕомто ылбатах, бэйэтин итэҕэстээх сананар киһи токсичнай эйгэни үөскэтэр дииллэр уйулҕа үлэһиттэрэ.

Ханна баҕарар баар буолуохтарын сөп

Оттон күннээҕи олоххо оннук дьону киһи доҕотторун, чугас дьонун, дьиэ кэргэнин, кэллиэгэлэрин, ыалларыгар көрсүөн сөп. Куһаҕана диэн, баҕарбатах да үрдүнэн кинилэри кытта куруутун алтыһабыт, ол сылдьан ардыгар эмсэҕэлиэхпитин да сөп. Ол эрээри тус кыраныыссатын кэһэн кинини соччото суох балаһыанньаҕа киллэрэр буоллахтарына, сиэртибэ манна бэйэтэ буруйдаах дииллэр уйулҕа үлэһиттэрэ. Кини аһары сымнаҕас, барытын тулуйар буолан оннук балаһыанньаҕа киирэр. Токсичнай эйгэлээх киһи эппиэтинэһи ылартан куттанар. Кини буруйу, сэмэни туора дьоҥҥо түһэрэр, бэйэтиттэн көлбөрүтүнэр идэлээх. Буолар быһыыны-майгыны холкутук, култуурунайдык быһаарсыбат, киһи этэрин ылыммат, дьон санаатыгар утары баран эйэлээх эйгэни үөскэтэргэ кыһаммат киһини нууччалыы “неадекватнай” дииллэр. Киһи сэниэтин уонна ньиэрбэтин сиир дьону аныгылыы “токсичнай” диибит. Бу дьон туохха да ис буолбаттар, кыраҕа үөрбэттэр. Биир кэм туохтан да астыммат, тугу да сыаналаабат курдук тутталлар. Психологтар быһаарбыттарынан, ол оҕо саастан төрүттээх. Төрөппүттэриттэн куруук мөҕүллэ-этиллэ, атаҕастана-баттана сылдьыбыт оҕо улаатан баран, кыһыытын-абатын маннык майгытынан-сигилитинэн иэстэһэр эбит. Кини тус дьоло, үөрүүтэ, ситиһиитэ суоҕун туора дьоҥҥо таһаарар идэлэнэр. Онон оҕону кыра сааһыттан эйэлээх эйгэҕэ иитэргэ дьулуһуохтаахпыт. Куһаҕан сыһыантан, атаҕастабылтан уонна күлүү-элэк гыныыттан үтүө майгылаах дьон үүнэн тахсыбат.

Биир дьиэҕэ олоруу…

Уйулҕа үлэһиттэрэ маннык дьонтон туора туттарга сүбэлииллэр. Ол эрээри маннык киһи эн дьиэ кэргэҥҥэр баар буоллун… Хомойуох иһин, дойду үрдүнэн үгүс дьиэ кэргэҥҥэ маннык сыһыан баарын статистика көрдөрөр. Оттон дьиэ кэргэҥҥэ чугас, истиҥ сыһыан баар буолуохтааҕын үгүстэр өйдөөбөттөр. Ол түмүгэр эмсэҕэлээччи оҕолор буолаллар. Кинилэр улааталларын саҕана уйулҕа өттүнэн улахан итэҕэстээх (комплекс) курдук сананаллар. Маннык дьону кытта биир дьиэҕэ олоруу уустук. Өскөтүн, киһини кытта кэпсэтэн, быһаарсан, кыыһырсан баран, ис турук кураанахсыйар, кэпсэтии туохха да үчүгэйгэ тиэрдибэт буоллаҕына, бу «токсичнай» сыһыан дэнэр. Ханнык да түгэҥҥэ киһи бэйэтин санаатын истиэхтээх. Сөбүлээбэт эйгэтин тулуйа сатыа суохтаах. Ол эрээри чугас киһигэр көмөлөһүөххүн баҕарар буоллаххына, кэпсэтиини ырытыы көмөлөһөрүн ыйаллар психологтар. Оннук эйгэлээх киһиттэн көмүскэнии диэн, кини таһымыгар түспэккэ, саҥата суох хаалыы дииллэр эспиэрдэр. Ол эрээри куруук саҥата суох хаалан хомолтону уонна хоргутууну сүрэххэ мунньар доруобуйаҕа куһаҕаннык дьайарын миэдиктэр ыйаллар. Онон кэпсэтии, ырытыһыы, кыһалҕаны холкутук быһаарсыы наада. Оттон бу кыаллыбатаҕына, биир дьиэҕэ олорор туһата суох буолар.

Кэпсэтии этиһиигэ тиийэр буоллаҕына…

Киһи тугунан тыынара кини тылыгар-өһүгэр диэн бэргэн этии баар. Ол курдук, киһи өйө-санаата, ис туруга кини тылыгар-өһүгэр этиллэр. Кэпсэтэ олорор киһиҥ төһө да билиилээх буоллар, таһыма намыһаҕа, ис эйгэтэ “токсичнай” буолуута барыта кини иитиититтэн уонна култууратыттан тутулуктаах буолар. Сытыы тиэмэҕэ кэпсэтэ эбэтэр мөккүһэ олорон кыыһыран, куолаһа улаатан барар, холобур. Маннык дьонтон тэйэ тутта сылдьыы, наһаа алтыһа сатаабат ордук.

Доҕордуу, дьүөгэлии сыһыаҥҥа

Уопсай элбэх доҕордуулар, дьүөгэлиилэр быыстарыгар маннык «токсичнай» киһи баар буолуон сөп. Эдэр эрдэххэ, кини саҥата-иҥэтэ суох сылдьар. Баара-суоҕа биллибэт. Ол эрээри иһигэр туора дьоҥҥо ордук саныы, ымсыыра улааппыт майгыта-сигилитэ кэлин ситэн, тулалыыр дьонун сиир куһаҕан майгыга кубулуйуон сөп. Үөрүүлээх быһыыга-майгыга кини эрэ үөрүмүөн, тус бэйэтин эрэ кыһалҕатын өрө тутуон, суланыан, ытыан-соҥуон, айгыстыан сөбүн бэлиэтииллэр уйулҕа үлэһиттэрэ. Бу кини оҕо сааһыгар улахан болҕомто ылбатах, тапталы билбэтэх буоллаҕына, барытын бары кириитикэлии, сэмэлии, сиилии улаатар майгытын уратытыгар сытар. Маннык доҕору, дьүөгэни көннөрөр уустук.

Бэйэҕин бэрэбиэркэлэн

Үгүс дьон бэйэлэрэ оннук майгылаахтарын билиммэттэр. Онон бу тургутук бэйэни бэрбиэркэлэнэргэ көмөлөһүөҕэ. Өскөтүн, бу бэриллибит пууннартан аҕыһыгар сөпсөһөр буоллаххына, эн «токсичнай» киһигин:

— Өскөтүн, бэйэҥ эрэ кыһалҕаҥ, наадаҥ эрэ туһунан кэпсэтэр буоллаххына;

— Киһи кыһалҕатын ылыммат, аһыммат, итэҕэйбэт буоллаххына;

— Наадалаах, эйиэхэ туһалыахтаах эрэ дьону кытта билсэргэ дьулуһар буоллаххына;

— Бэйэҥ сүбэлэргин харса суох биэрэр, аһары биллээҕимсийэр буоллаххына;

— Кэпсэтиини этиһиигэ, мөккүөргэ күөртүүр буоллаххына;

— Тугуҥ эрэ табыллыбатаҕына, дьону буруйдуур санаалаах буоллаххына;

— Дьоҥҥо ордук саныыр, ымсыырар буоллаххына;

— Бэйэҥ сыалгын ситиһээри куттуур, кыыһырар буоллаххына;

— Сотору-сотору бэйэҥ тылгар киллэрээри албынныыр буоллаххына;

— Дьон туһунан ырытаргын, кэпсэтэргин сөбүлүүр буоллаххына;

— Чугас киһиҥ төлөпүөнүн көрөн, бэрэбиэркэлиир буоллаххына;

— Атын киһи кистэлэҥин сатаан туппат буоллаххына;

— Дьон туга эрэ табыллыбатаҕына, искэр үөрэр буоллаххына;

— Буолар быһыыны-майгыны аһары хонтуруоллуу сатыыр буоллаххына;

— Туохха барытыгар кэтэх санаалаах буоллаххына.

Олоххо маннык дьону кыта алтыһар олус уустук. Хас биирдии киһи судургутук, үөрэ-көтө, сэргэхтик сылдьыан баҕарар. Ол эрээри бэйэбит да билбэппитинэн, маннык эйгэҕэ киирэн биэриэхпитин сөп. Оттон бу тургутук нөҥүө бэйэҕэр билбэтэх хаачыстыбаларгын арыйан соһуйа аахпыт буоллаххына, бэйэҕэр бэйэҥ көмөлөһөр кыахтааххын. Киһи хас баҕарар сааһыгар кинини баһыйар куһаҕан хаачыстыбаларыттан босхолонуон сөп.

Хайдах быыһанабыт?

Киһи доҕотторун, чугас дьонун кытта алтыһан баран аһары сылайар, эстэн хаалбыт курдук эбэтэр тугу эрэ ситэ эппэтэх, санаатын этиммэтэх курдук сананар буоллаҕына, ый кэриҥэ бэйэтин бэрэбиэркэлэнэрэ ордук эбит. Бу дьоно суох кини холкутук сананар, сылдьар буоллаҕына, чахчы «токсичнай» эйгэлээх дьон буолуохтарын сөп диэн өйдүөн сөп. Онон киһи бэйэтин харыстанарыгар уонна быыһанарыгар куруук сөбүлүүр, киниэхэ үчүгэй настарыанньаны биэрэр, кинилэри кытта кэпсэттэҕинэ санаата көтөҕүллэр дьонугар талаһыахтаах. Киһи олоҕо биир эрэ. Сөбүлээбэт дьоҥҥун кытта алтыһыаҥ кэриэтэ үчүгэй кинигэни соҕотох олорон аахпыт ордук дииллэр эспиэрдэр. Киһи култууратын уонна иитиитин таһыма кини ис эйгэтин туруга буолар. Ис эйгэ туруга дьону кытта сыһыаннаһыыга көстөр.