СҮБЭҺИТ: Уруу-аймах быһаарыылаах тылдьыта

Share

Дойду үрдүнэн Дьиэ кэргэн, Саха сиригэр Оҕо саас сылынан бүгүн сүбэһит рубрикаҕа уруу-аймахха сыһыаннаах дьиэ кэргэн быһаарыылаах тылдьытын таһаарабыт. Ийэ тылбытын сөпкө туһаныахха, ыраастык саҥарыахха. 

  • Кэргэн (ыал) — семья;
  • Аҕа — отец;
  • Ийэ — мать;
  • Убай — старший брат (совершеннолетний);
  • Эдьиий — старшая сестра (совершеннолетняя);
  • Балыс — младшая сестра (совершеннолетняя);
  • Ини — старший брат;
  • Бии — младший брат;
  • Балты — младшая сестра;
  • Эһэ — дедушка;
  • Эбэ — бабушка;
  • Абаҕа — старший брат отца;
  • Сиэн — внук;
  • Хос сиэн — правнук.

Аҕа өттүнэн уруулар ааттара — родственники по отцовской линии

  • Аҕа — отец;
  • Аҕанан уруу — родственник по отцу;
  • Аҕа ууhа — отцовский род;
  • Бастакы аҕа — предок;
  • Аҕанан эhэ — дедушка по отцу;
  • Аҕанан эбэ — бабушка по отцу;
  • Иитэх аҕа — отец опекун;
  • Киирии аҕа — отчим;
  • Соҕотох аҕа, аҥардас аҕа — отец одиночка;
  • Абаҕа уруу — старший брат отца;
  • Улахан абаҕа — старший из братьев отца;
  • Орто абаҕа — средний брат отца;
  • Кыра абаҕа — младший брат отца;
  • Абаҕа бии — см. Улахан абаҕа;
  • Абаҕа ини — см. Орто, Кыра абаҕа;
  • Абаҕа аҕас — Редко употребляемое слово означающее старшая сестра отца.

Ийэ өттүнэн уруулар — родственники по материнской линии

  • Ийэ — мать;
  • Ийэнэн уруу — родственники по матери;
    Ийэ ууhа — материнский род;
  • Бастакы ийэ — мать прародительница;
  • Иитиэх ийэ — опекунша;
  • Киирии ийэ — мачеха;
  • Одьулуун — вторая жена или последующая, неиспользуемое слово (с 17 века и по данное время якуты моногамны);
  • Соҕотох ийэ, Аҥардас ийэ — мать одиночка;
  • Ийэнэн эhэ — дедушка по матери;
  • Ийэнэн эбэ — бабушка по матери;
  • Ийэнэн эдьиий — сестра матери;
  • Таай, ийэнэн убай — брат по матери, дядя;
  • Таайдар, Таай уруулар — дядья;
  • Улахан таай — старший дядя по матери;
  • Орто таай — средний дядя по матери;
  • Кыра (аччыгый) таай — младший дядя по матери;
  • Сыҕан — родственники по матери до 9 колена.

Күтүөт өттүнэн уруулар — сваты, родня зятя

  • Тойон уруулар — родственники зятя;
  • Аҕа тойон — отец зятя;
  • Уол тойон — брат зятя;
  • Бии тойон — старший брат зятя;
  • Ини тойон — младший брат зятя;
  • Оҕо тойон — самый младший родстенник мужского пола по линии зятя.

Хотун уруулар — женщины, родственницы зятя

  • Ийэ хотун — мать зятя;
  • Аҕас хотун — старшая сестра зятя;
  • Балыс хотун — младшая сестра зятя;
  • Кыыс хотун — самый младший родственник женского пола по линии зятя;
  • Улахан күтүөт — старший зять;
  • Орто күтүөт — средний зять;
  • Кыра (Аччыгый) күтүөт — младший зять;
  • Эдьиий бэргэн — жена старшего брата зятя;
  • Балыс бэргэн — жена младшего брата зятя;
  • Бэргэн — родственники по жене одного из братьев зятя.

Кийиит өттунэн уруулар — Свояки, родня невесты

  • Кийиит — невеста;
  • Улахан кийиит — старшая невестка;
  • Орто кийиит — средняя невестка;
  • Кыра (аччыгый) кийиит — младшая невестка;
  • Бэйэ кийиит — жена одного из братьев невесты;
  • Кылын аҕа — отец невесты;
  • Кылын ийэ — мать невесты;
  • Кылын уруулар — родственники невесты;
  • Аҕас кылын — старшая сестра невесты;
  • Балыс кылын — младшая сестра невесты;
  • Уол кылын — брат, братья невесты;
  • Кыыс кылын — сестра, сестры невесты;
  • Бии кылын — старший брат невесты;
  • Ини кылын — младший брат невесты;
  • Оҕо кылын — самый младший родственник женского или мужского пола, невесты;
  • Саҥас — старшая невеста, или жена старшего или младшего брата;
  • Саҥастыылар — невестки, жены родных братьев;
  • Бэйэ саҥас — родная сестра, которая замужем;
  • Күрэ — младшая сестра невесты;
  • Күрэ эдьиий — старшая сестра невесты;
  • Ийэ ходоҕой — младшая по возрасту из матерей мужа и жены;
  • Аҕас ийэ — старшая по возрасту из матерей мужа и жены.

Уопсай уруулар ааттара — Общее название родственников

  • Чугас уруу — близкие родственники до 4 колена;
  • Ыраах уруу — дальние родственники после 4 колена и последовательно;
  • Аймах — все родственники в общем;
  • Уруу буолуу — сватовство, сговор невесты;

Оҕону сааhынан араартыы — Возрасты ребенка

  • Кыhыл оҕо — новорожденный
  • Эhээкэй оҕо — ребенок 2-3 месяцев
  • Быйах оҕо — ребенок начинающий садиться
  • Баччыр оҕо — ребенок 4-6 месяцев
  • Сынаhалыыр оҕо — ребенок начинающий ползать (ползунок)
  • Борбуй оҕо — ребенок начинающий ходить, вставший на ноги, 8-9 месяцев
  • Эмиийдээх оҕо — ребенок с рождения до 3 лет
  • Олдьу оҕо — ребенок 4-6 лет
  • Бэдик оҕо — ребенок с 7-11 лет
  • Барҕаанча уол — мальчик 8-9 лет
  • Эрдьигэн уол, Элик уол — мальчик 10-11 лет
  • Улдьаа уол, урдус уол — мальчик 12 лет
  • Куорсун хорохой кыыс — девочка 8-11 лет
  • Тымтык саастаах оҕолор, саhарҕа саастаах оҕолор — дети 11-16 лет
  • Бөтөс уол — мальчик 15-16 лет
  • Сырбан татай кыыс — девочка 12-16 лет
  • Уолан уол — парень 17-20 лет
  • Кыыс Куо — девушка 17-20 лет
  • Уолан киhи — парень 20-25 лет
  • Куо Мэтэкэ Хотун — девушка 20-25 лет

Улахан дьону сааhынан араартыы — возрасты взрослого человека

  • Yгэн өрөгөй — мужчина 27-33 лет;
  • Орто саас — средний возраст 33-44 лет;
  • Дуоспуруннанныы саас — зрелость 40-50 лет;
  • Аҕамсыйар саас — пожилой возраст 50-70 лет;
  • Кырдьаҕас саас — старость, с 70 лет и выше;
  • Аар кырдьаҕас — долгожительство с 90 лет и выше.

Б.Н. Попов, «Ыал быhаарыылаах тылдьыта» кинигэттэн, 2001 с.

What’s your Reaction?
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
1

Recent Posts

  • Култуура
  • Сонуннар

Эдэр сааһы эргитэн

Уус Алдан улууһугар култуура бэтэрээннэрин сэбиэтэ уопсастыбаннай түмсүү (бэрэссэдээтэл А. Е.Федорова) тэрийиитинэн, араас кэмҥэ култуура…

3 минуты ago
  • Оҕо саас сыла
  • Сонуннар
  • Сүрүн

Бүгүн – Оҕо уопсастыбаннай хамсааһынын күнэ

Саха сиригэр ахсынньы 5 күнүгэр ураты бырааһынньык бэлиэтэнэр – өрөспүүбүлүкэтээҕи Оҕо уопсастыбаннай хамсааһынын күнэ. 1992…

23 минуты ago
  • Култуура
  • Сонуннар

Суоттулары «Аптаах бириэмэ» тэрээһин түмтэ

Суотту нэһилиэгэр "Кыһын Саха сириттэн саҕаланар" бырайыак чэрчитинэн харыйа уота сандааран тырымныырын көрсө бэртээхэй тэрээһин…

33 минуты ago
  • Байыаннай эпэрээссийэ
  • Сонуннар

Пригороднайдааҕы дьахтар сэбиэтэ: “Бэйэбит анал иистэнэр хостоннубут”

Бу күннэргэ Пригороднай сэлиэнньэ дьаһалтатын салайааччыта  Василий Егорович Пинигин өйөбүлүнэн дьахтар сүбэтэ бэйэтэ туспа анал…

1 час ago
  • Сонуннар
  • Спорт

ХИФУ мадьынылара Арассыыйа чөмпүйэнээтигэр кыайдылар

Сэтинньи 27 - ахсынньы 1 күннэригэр Краснодар кыраайыгар  мас тардыһыыга Арассыыйа чөмпүйэнээтэ ыытылынна. Бу күрэхтэһии…

2 часа ago
  • Сонуннар
  • Уопсастыба

Күн-дьыл туруга: ахсынньы 5 күнэ

Бу күннэргэ төһө тымныйарый? Хаардыыр дуо? Күнү-дьылы кэтээн көрөөччүлэр туох диэтилэр? Өрөспүүбүлүкэ сорох улуустарыгар, соҕуруулуу-илин…

2 часа ago