Сүөһүгүн страховкалаппытыҥ дуо?

Бүгүн тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар сүөһүнү, сылгыны, дьиэ атын да сүөһүтүн страховкалатыы боппуруоһун тула кэпсэтиэхпит. Бу тиэмэҕэ матырыйаал хомуйаары  улуустартан туоһуластым. Кистэл буолбатах, сорохтор соһуйа иһиттилэр. Сорохтор страховка туһунан истибиттэр эрээри, итинэн ким дьарыктанарын соччо билбэттэр эбит. Атыттар ону оҥорторорго тыа киһитин ордор үбэ-аһа кэмчи диэтилэр. Дьиҥэ, аныгы үйэҕэ страховка диэн дьоҥҥо  туһалаах уонна харысхал биир көрүҥэ буолуохтаах.

Тыйыс айылҕалаах Саха сирин усулуобуйатыгар сүөһүнү-аһы иитии олус уустук. Айылҕа күчүмэҕэйдэрин сэргэ, сүөһү, сылгы эҥин дэҥҥэ-оһолго түбэһиитэ куруук тахса турар. Ону тыа сирин олохтоохторо бэркэ билэллэр.

Хайа хаһаайыстыба, тэрээһиннээх уонна кэтэх да ыал буоллун, иитэр сүөһүтэ, сылгыта этэҥҥэ күөххэ үктэниэн баҕарбат буолуоҕай?

Толуйуу бу көрүҥэ айылҕа иэдээнигэр түбэһиэн сөптөөх сирдэргэ суолтата улахан. Соторутааҕыта халаантан күчүмэҕэйдэри көрсүбүт нэһилиэнньэлээх пууннары ылан көрүөххэ. Билигин Дьааҥы улууһун Суордаах нэһилиэгэр дьон сүөһүтүн страховкалаппат буолбут. Улуустан страховкалатыҥ дииллэр эбит даҕаны, тыа сиригэр хамнас кыра, үгүс ыал биэнсийэнэн олорор буолан, төһө да ити өҥөҕө наадыйдаллар, ордук-хоһу төлүөхтэрин баҕарбаттара баар суол. Нэһилиэк тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһэ Афанасий Павлович Стручков 15 сыл анараа өттүгэр дьон страховка оҥорторор этэ диир. Ол саҕана бэтэринээртэн аактаах буоллаҕына, оһолго түбэспит сүөһүгэ-аска төлүүллэрин ахтар.

Дьэ, онон Саха сиригэр сүөһүтүгэр страховка толорторбут киһини булуу сиргэ түспүт иннэни көрдүүрдээҕэр уустук буолла. Ол да буоллар, көрдөөбүт сыыһы булар дииллэринии, көрдөөн-көрдөөн страховка оҥорторбут киһиэхэ түбэстим ээ.

“Россельхозбаан” бырагыраамата

—  “Россельхозбааҥҥа” саҥа бырагыраама киирбит. “Умный фермер” диэн ааттаах. Ол туһунан бааҥҥа сырыттахпына оператор кыргыттар кэпсээбиттэрэ. Маныаха сүтүккэ, сүөһү көнньүнэн өллөҕүнэ, ыараханнык ыарыйбыт сүөһүнү бэтэринээр өлөрүҥ диэн быһаардаҕына, инфекционнай ыарыынан (сибирскай язва, сэллик) ыарыйдаҕына хапсаллар. Дьэ, итиннэ алта ыйыттан үөһээ саастаах ньирэйтэн уонна коза, бараан курдук дьиэ кыра сүөһүлэригэр 4 ыйыттан саҕалаан оҥортороллор. Хоромньу таҕыстаҕына, сүөһүгэ төлөнөр сыана 70 тыһ. солкуобай, ону сылга “Россельхозбааҥҥа” төлүүр суумаҥ – 5000 солк. Бу бааҥҥа билигин бэртээхэй аахсыйа буола турар эбит. Ол курдук, 350000 суумалаахха 6 төбө сүөһүнү толортордоххуна, 4550 солк. эрэ төлүүгүн. Ол гынан баран, усулуобуйата эмиэ судургута суох. Ол курдук, ынах дэриэбинэттэн тэйиччи мэччийэ сылдьан өллөҕүнэ, бу страховка туһаныллыбат диэн. Сэлиэнньэ иһигэр өлбүт буолуохтаах эбит, — диэн кэпсээтэ Мэҥэ Хаҥалас Хаптаҕай нэһилиэгин тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһинэн 2009 с. үлэлиир Людмила Жиркова.

Биирдэм урбаанньыт (ИП) усулуобуйатынан толорторбут Людмила Викторовна этэринэн, өссө бу бырагырааманан туһаннахха, иитэр сүөһүҥ ыалдьар түгэнигэр Москваҕа “Россельхозбааҥҥа” “ветеринар-онлайн” диэҥҥэ босхо эрийэн, сүбэ ылыахха, видеозвоногу да туһаныахха сөп эбит. Сылга үс төгүл видеозвоногунан туһанар көҥүллэнэр. Онон аныгы технологиялар сайдыбыт, сибээс баар сиригэр-уотугар  кыаллыан сөп курдук.

Сылгылар ордук эчэйэллэр      

Людмила Викторовна сүөһүнү страховкалатыы сүөһүлээх ыал ытыс соттубатын курдук уонна улахан айан суолун кытыытыгар олорор нэһилиэктэргэ олус наадалаах буолсу диэн санаалаах.  Хомойуох иһин, Хаптаҕайга быйыл сүөһүгэ хас да ыал уопсайа 12 сүтүктэммит. Нэһилиэккэ федеральнай трассаҕа массыынаҕа киирэн биэрэн, өлүүлэрэ бэлиэтэнэр. Ордук сылгылар түбэһэллэр эбит. Ол эрээри маныаха РФ сокуона баара биир өттүнэн хааччахтыыр курдук. Бу сокуон быһыытынан ынах, сылгы федеральнай суолга сылдьыа суохтаах, хайаан да бостууктаах буолара ирдэнэр. Билигин ол бостуук хамнаһын ким төлүөй, буларыҥ да саарбах. Маны өрөспүүбүлүкэҕэ олорор усулуобуйабытыгар сөп түбэһиннэрэн, уларыттарыахха сөбө дуу диэн сөптөөх ыйытыыны Л.Жиркова туруорар. Мэҥэ Хаҥаласка трасса таһыгар олорор Ороссолуода, Павловскай, Төхтүр, Төҥүлү эҥин курдук тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар нэһилиэктэр өрөспүүбүлүкэ атын улуустарыгар эмиэ элбэхтэр. Бу боппуруоһу СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕа (Ил Түмэн) эмиэ көҕүлүүрэ буоллар, бэрт буолуо этэ.

“Көтөрү иитэр фабрика” толорторбут

Дьокуускайга “Согласие” диэн страховкалыыр хампаанньа Саха сиринээҕи филиала баарын ипэтиэкэлээхтэр, ол ирдэбилинэн дьиэ-уот страховкатын оҥорторооччулар билэллэр. Салайааччылара Алексей Муксунов “Дьокуускайдааҕы көтөрү иитэр фабрика” кууруссаларыгар толорторбутун туһунан кэпсээтэ. Биир кууруссаны 500 солк. сыаналаан страховкалаппыттарыгар сылга 8-тыы солк. төлөөбүттэр. Ол эрээри толорторорго ирдэбил кытаанаҕын, хас да ыспыраапка наадатын салайааччы тоһоҕолоон бэлиэтээтэ.  Бэтэринээр ыспыраапкатын, олорор сирин уонна хаһаайыстыбатыгар эпидемиология туругун туһунан ыспыраапка биэрэллэрин үгүс хаһаайыстыбалар ыарырҕаппыттар. Сэрэйдэххэ, ыспыраапкалары ылыы эмиэ төлөбүрдээҕэ чахчы. Онон үгүстэр ыйыталаһан эҥин баран, хаалан хаалаллар. Дьиҥэ, “Согласие” нөҥүө сылгыгын 100 тыһ. солк. страховкалаттаххына – 1400 солк. төлүүгүн. Сүөһүгэ – 1,91 %, сибиинньэҕэ 3,6 % диэн олохтоммут. Хампаанньа Саха сиринээҕи филиала  улуустардааҕы тыа хаһаайыстыбатын управлениеларын кытта үлэлэһэ сатыырын бэлиэтиэххэ сөп. “Тыа хаһаайыстыбатын сүөһүтүн-аһын страховкалааһын – тумус тутуллар”, — диир Алексей Иванович.

Оттон ”Росгосстрах” СК ПАУо-ҕа  “Буренка” бырагыраама кэтэх ыаллар ынахтарын страховкалааһыҥҥа олус туһаныллар эбит. Дьон иитэр сүөһүтэ эчэйдэҕинэ, ыарыйдаҕына, айылҕа иэдээнигэр түбэстэҕинэ, бэл, уоран ыллахтарына даҕаны, бу хаһаайыҥҥа улахан ночоот. Маннык түгэннэргэ страховка полиһа хоромньуну толуйар. Онон ынахтары сэргэ оҕуһу, сылгыны уонна козаны  страховкалаталлар.

Итиннэ маннык түгэннэри киллэрбиттэр: сүөһү ыалдьан өлүүтэ, дэҥҥэ түбэһэн өлүүтэ, баһаартан, айылҕа иэдээниттэн эбэтэр уорууттан. Өссө “телеветеринария” диэн өҥөнү “Россельхозбаан” курдук киллэрбиттэр.

Дьэ, онон түмүккэ туох диэн этиэххэ сөбүй? Хоту Өлөөнтөн бу үлэ хайдах эрэ ситимнээхтик тэриллэрэ буоллар диэн баҕа санааларын тиэрдибиттэрэ. Ол курдук эттэххэ, өрөспүүбүлүкэ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ сүөһү ахсаана эбиллэрин, энчирээбэтин туһугар  толкуйдаан, туох эрэ сөптөөх суолу тобулуон, этэллэрин курдук, ситими толкуйдуон наада быһыылаах.

Оттон Саха сиригэр филиаллара баар страховканан дьарыктанар тэрилтэлэр бу үлэни дьаалатынан ыыппакка, нэһилиэнньэҕэ, хаһаайыстыбаларга киэҥник өйдөтөр үлэни ыыталлар буоллар, олус көмөлөөх буолуо этэ. Холобура, СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин тэрийэр араас тэрээһиннэригэр түгэни куоттарбакка, дьону мунньар кыах баарын туһаналларыгар баҕарабыт. Страховканан араҥаччылаах буолуу тыа сиригэр суолтата өссө дириҥээн иһиэҕэ. Онон толкуйдуурга, ыксыырга да диэххэ сөп, уолдьаста.

Хаартыска: интэриниэттэн