Сылбытын саҥалыы саҕалыахха

Саҥа дьыл олохпутун ыраас лиис кэриэтэ саҥаттан саҕалыырга саамай тоҕоостоох кэм. Саҥа соруктары туруоран иннибит диэки хардыылыырга саҥа сүүрээн, күүс ирдэнэр. Өссө биир сыл халтай ааспатын туһугар манна сыһыаннаах тэттик сүбэлэри түмэбит.

 Тоҕо Саҥа дьылтан?

Дьон саҥа саҕалааһыннары тоҕо Саҥа дьылтан саҕалыыр? Дьиҥэр, 12 чаас кэнниттэн, били, остуоруйаҕа курдук олохпут тосту уларыйан хаалбатар да, барыбытыгар даҕаны сыл түмүктэнэн, суругунан, сокуонунан бигэргэтиллибэтэҕин иһин кэтэхпитигэр саҥа сыл, кэрдиис саҕаланар диэн толкуй олохсуйан хаалбыт. Бу киһи өйүн-санаатын сааһыланарыгар, түмүк таһаарарыгар, инникитин былааннанарыгар көмөлөөх. Ол иһин дьон саҥа сылы кытта тэҥҥэ саҥа соруктары туруоран, олохторугар саҥа сүүрээни киллэрэргэ дьулуһаллар.

Ол эрээри…

Ол эрээри, туруоруллубут сыллааҕы баҕа санаа, онтон аттарыллыбыт сорук сороҕор туолбатын бары да билэн эрдэхпит. Тоҕо? Уйулҕа үлэһиттэрэ хас даҕаны төрүөт баарын ыйаллар.

Бастакытынан, киһи бэйэтэ олус баҕарбат эрээри, наада эбэтэр атыттарга баар, миэхэ даҕаны тоҕо суох буолуохтаа­ҕый диэн толкуйтан туруорбут соруга туолбат. Тоҕо диэтэххэ, кини бу туоларын туһугар күүһүн уурбат. Бу түгэҥҥэ төһө да бэйэҕитин араастаан албынныы сатаабыккыт иһит, баҕа санаа кумааҕыга эрэ хаалар.

Иккиһинэн, исписэлиистэр баҕа санаа, сорук туруоруу – бу дьыала аҥаара эрэ диэн этэл­лэр. Өскөтүн баҕа санаа туоларын туһугар чопчу бы­­лаан оҥоһуллубатах буоллаҕына, туолбакка хаалара орун­наах. Хамсаныы хардыыта ыйыллыахтаах.

Үсүһүнэн, баҕа санаа киһи бэйэтин олоҕор, кини кыаҕар сөп түбэһиэхтээх. Өскөтүн маны учуоттаабатахха, күннээҕи түбүк, үлэ баҕа санааны, соругу сарсыҥҥыга көһөрөн ыраатыннаран иһиэн сөп. Баҕа санаа тута уонна барыта биирдэ хаһан даҕаны туолбат.

Төрдүһүнэн, баҕар, кыаллыа суоҕа диэн кэтэмэҕэйдиир, саарбахтыыр санаа атахтыан сөп. Эбэтэр төттөрүтүн олус үчүгэйдик табыллар кыаҕа суох буоллаҕына, ылсыбатах ордук диэн санаа аараттан тохтотон кэбиһиэн сөп.

Соругу сөпкө туруоруу

Дьэ оччоҕо баҕа санаабытын хайдах толоробут диэн ыйытыы үөскүүр. Соругу туруорарга саамай сүрүнэ – бу чопчу туох ис хоһооннооҕун уонна эйиэхэ тоҕо суолталааҕын быһаарыы. Бастакытынан, сорук туоларын туһугар баар кыаҕы учуоттааһын. Холобур, эбии дохуот киллэрэр туһугар киһи тугу эрэ оҥорор эрээри, онтун кыайан батарбат буолуон сөп. Оччотугар бу киһи атыыһыттары кытта кэпсэтэрэ, атын дьонтон сүбэ ылара ирдэнэр. Иккиһинэн, сорук туоларыгар төһө кэм наадатын көрүү. Холобур, ипэтиэкэнэн дьиэ атыылаһыан баҕарар киһи бастаан утаа төлөнөр харчытын (первоначальный взнос) ууран биэрэр кыаҕа суох буоллаҕына, харчы мунньунарыгар хас ый ирдэнэрин суоттуох­таах. Үсүһүнэн, киһи бэйэтэ кыа­йар, ситиһэр кыахтаах соругун туруо­руохтаах.

Түмүк таһаарыы

Кэлин сыллааҕы түмүгү таһаарар муода үөдүйдэ. Ол долгунугар олорсор дьон элбэх. Омос көрдөххө, сороҕор, ааспыт сылга туох даҕаны улахан ситиһиллибэтэҕин, туох да түмүк таһаарар суохха дылы буолар. Дьиҥэр, ама хайаан 365 күн тухары туох да ситиһиллибэтэх буолуой, бэйэбит өйдөөн хаалбаппыт. Дьэ, ол иһин сыллааҕы түмүгү биирдэ оҥорбот туһугар, хас нэдиэлэ ахсын кыра да буолар тугу ситиспиккитин тэтэрээккэ сурунан иһиҥ диэн сүбэлииллэр. Уонна көрөн олорон сыл түмүгүн таһаарыллар. Хайаан даҕаны, кыра да буоллар, хардыы оҥоһуллубут буолуохтаах. Бу кэлэр сылы былааннанарга көмөлөөх.

Суруллубут – суоруллубат

Хас биирдии киһи баҕа санаалаах. Баҕа санаа туоларын туһугар киһи бэйэтэ үлэлэһиэх­тээх, кыһаныахтаах, хамсаныахтаах. Дьэ ол иһин баҕа санаа күдэрик буолан көтөн, сиик буолан симэлийэн хаалбатын туһугар сурукка, кумааҕыга тиһэр ирдэнэр. “Суруллубут – суоруллубат” диэн өс хоһоо­но бу түгэҥҥэ хаһааҥҥытаа­ҕар даҕаны сөп түбэһэр. Баҕа санаа күннэтэ харах далыгар сырыттаҕына, киһи бэйэтэ даҕаны билбэтинэн ол туоларын туһугар үлэлэһэр диэн уйулҕа үлэһиттэрэ бэлиэтииллэр. Баҕа санаа сорукка кубулуйуохтаах уонна хайаан даҕаны былааҥҥа киириэхтээх.

Баҕа санаа туолуута

Баҕа санаа туоларын ситиһэр туһугар хас биирдии киһи араас ньыманы тутуһар. Онтон киэҥник тарҕаммыт өйүктэри билиһиннэрэбит.

100 баҕа санаа. Ыраас, улахан кумааҕыга кырасыабай буочарынан эбэтэр бэчээттээн 50-100 баҕа санааны суруналлар уонна бэйэлэрэ эрэ көрөр сирдэригэр (холобур, уту­йар хос аана) ыйаан кэбиһэллэр. Туспа тэтэрээккэ бу баҕа санааларга болдьохторун (чугас кэмнээх, уһун кэмнээх), онно туох ирдэнэрин суруналлар, нэдиэлэҕэ хаста даҕаны ылан көрөллөр. Биллэн турар, сыл устата барыта туолбата биллэр. Ол эрээри, чопчу болдьох туруоруу, үлэлэһии түмүгэр элбэҕи ситиһиэхтэрэ дииллэр. Эһигиттэн тутулуга суох төрүөтүнэн кыайан туолбат түгэнигэр атын пууннаргытыгар үлэлэһиҥ, сыраҕытын халтай ыытымаҥ диэн сүбэлииллэр. Ол оннугар атын пууннар туолбуттарын кэннэ сыыйа-баа­йа төннөн кэлиэххэ сөп.

Салааларынан сурунуу. Баҕа санааларын үлэ, доруобуйа, дьиэ кэргэн, харчы, сынньалаҥ, үөрэх… диэн тус-тус­па салааларга үллэрэн, хас биирдиитигэр үстүү-биэстии баҕа санааны, соругу суруналлар. Маныаха “бу сылга ырыахпын баҕарабын” диэн уопсай өйдөбүл оннугар, “бу сылга 7 киилэни түһэрэбин” диэн чопчу сурунуҥ диэн сүбэлииллэр.

Баҕа санаа хаартата. Кэлин “Баҕа санаа хаартата” (карта желаний) киэҥник үөдүйэн, дьон толкуйун судургутук олоххо киллэрэр буолла. Тустаах хаартаны толоруу туспа быраабылалаах, болдьохтоох. Биир сүрүнэ диэн, харах далыттан тахсыбатын быһыытынан, киһи умнан кэбиспэккэ, бу туоларын туһугар кыаллары барытын оҥорорго дьулуһар.

Ханнык түгэҥҥэ сорук туруоруллубат?

Киэҥ далааһыннаах соругу былаанныырга киһи билиҥҥи туругун хайаан да учуоттуура ирдэнэр. Өскөтүн сорук туоларыгар саарбахтааһын баар буол­лаҕына, туолбатаҕына санаа түһэн атын пууннарга ол охсуулаах буолуон, киһи бэйэтигэр эрэлин сүтэриэн сөп.

Ханнык баҕарар баҕа санаа, онтон аттарыллыбыт сорук киһини кынаттыахтаах, инникигэ сирдиэхтээх. Таһаҕас, ыйааһын, санаа баттыга буолар түгэнигэр маны быстах кэмҥэ тохтотон эрэр ирдэнэр.

Түмүк оннугар

Саҥа дьыл бырааһынньыга ханнык даҕаны аптаах-алыптаах бырааһынньык буолбатах, олох бэйэтэ уларыйан хаалбат, табыллыбатах дьыала тупсан кэлбэт. Киһи бэйэтэ кыраттан саҕалаан сыратын уурдаҕына эрэ кыаллар, оннун булар. Онон күнү-дьылы халтай ыыппакка, сүүрүк хоту устубакка, биирдэ бэриллэр олоҕу сөптөөхтүк, хайдах баҕарарбытынан оло­руоҕуҥ.