Сыралаах үлэ төлөбүрэ — сыана

Дьаарбаҥкаҕа кэлбит киһи илии тутуурдаах, өттүк харалаах барыахтаах. Бу биэс күн устата төһөлөөх элбэх киһи кэлэн көрөн, атыылаһан барбыта буолуой?

Дьокуускайга бу ааспыт нэдиэлэҕэ үгэс буолбут “Ас-үөл –2025” өрөспүүбүлүкэтээҕи быыстапка-дьаарбаҥка буолан ааста. Өрөспүүбүлүкэ 14 улууһуттан уонна Дьокуускайтан 40 табаары оҥорооччу кытынна. Дьаарбаҥканы үөрүүлээх арыйыыга өрөспүүбүлүкэ тыатын хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин миниистирэ Артем Александров атыылыы-быыстапкалыы кэлбит бөдөҥ, дьоҕус хаһаайыстыбаларга, тэрилтэлэргэ туһаайан сыананы наһаа өрө таһаарбакка, сөбүгэр көрөн атыылыылларыгар сүбэлээбитэ.

Баайтаһын сүөһү этэ былдьаһык

Бу сырыыга тоҕо эрэ дьаарбаҥка бүтэһик күнүттэн сонуну саҕалыахпын баҕардым. “ЯХК” ол эбэтэр Дьокуускайдааҕы килиэп кэмбинээтэ (С. Кынакытова) астаабыт туортарын, пирожнайын 50 быр. чэпчэппитигэр халыҥ уочарат буолбута. 180‑тан тахса араас бородууксуйаны оҥорор кэмбинээт өрөспүүбүлүкэтээҕи тэрээһин түмүгүнэн гран-при хаһаайынынан уонна көһө сылдьар былааҕы ылбыта үгүһү кэрэһэлиир.

Ынах этин сыанатын бастакы күннэргэ биир киилэтин 800 солк. саҕалаан 1200 солк. тиэрпит буоллахтарына, бүтэһик күҥҥэ 700 солк. атыылаабыттара. Холобура, чэпчэки сыаналааҕы Уус Алдан этэ диэбиттэрэ. Ынах иһин — буотарагы сыанатын 100 солк. түһэрбиттэрин бэлиэтии көрбүтүм. Хата, дьон баайтаһын сүөһү этин сыанатын кэрэйбэккэ атыылаһар эбит. Мэҥэ Хаҥалас Хорообутуттан кэтэх хаһаайыстыбалаах ыал киллэрбит этин олох былдьаһыгынан ыллылар. Кырдьык даҕаны, эмиһэ да сүрдээх этэ. Таба этин тоҕо эрэ булан көрбөтөҕүм, таба түбэспэтэҕим дуу.

Бачча суол-иис ыараханыгар Булуҥ улууһуттан кэлбит МУП балык бородууксуйаны 30 быр. чэпчэтэн турара. “Хомунан бараары турабыт, түһэрэбит”,  — дэспиттэрэ. Таарыйа аҕыннахха, балыгы куорат дьоно олус атыылаһаллар. Онон даҕаны быһыылаах, балыктаах сиргэ барытыгар уочарат этэ.

“Дьиҥнээх” диэн өйдөбүл

“Саха сүөһүтэ” генопуонда тэрилтэ саха сүөһүтүн этин, иһин дэлэччи атыылаата. Эт сыаната — 1200 солк. “Итиччэ сыаналааҕа сөп даҕаны, дьиҥнээх эт буоллаҕа,  — дэһэллэр. Дьиҥнээх диэбиккэ дылы, Кэбээйиттэн кэлбит “Ворошилов” ТХПК ынаҕын арыытын: “Дьэ, бу дьиҥнээх арыы буолуохтаах, туох да буккааһа суох, буккуйуохтарын олорор сирдэрэ да ырааҕа бэрт”, — диэн толкуйдаахтар эмиэ бааллара. Ол да иһин быһыылаах, атыыһыт кыргыттар арыыбыт бэркэ барда диэн үөрэн тураллара.

“Хоту” СППК (Мэҥэ Хаҥалас) дьаарбаҥка иккис күнүгэр арыытыгар аахсыйа биллэрбитэ (1200 солк.). Маннык аахсыйаны атын кэпэрэтииптэр эмиэ оҥорбуттара. Ол курдук, атыы-кутуу үһүс күнүгэр Чурапчыттан мырылалар ынахтарын арыытын 1100 солкуобайга батарбыттара. Этэргэ дылы, ким сатаан атыылыыр — ол син биир барыстанар. Эргиэн суруллубатах сокуона буоллаҕа.

Эриллибит ынах этин (800 г.) бастакы күҥҥэ 650 солк. атыыласпыт буоллахпына, бэһис күҥҥэ фаршы 850–900 солк. атыылыы туралларын көрбүтүм.

Дьиэ сибиинньэтин этин

Аммалар куруук полуфабрикаттарынан аатыраллар. “Домашние” кэтилиэт — 780 солк., голубцы — 720 солк, фаршированнай биэрэс — 720 солк, бэлимиэннэрэ — 630–660 солк. Буһарарга бэлэм аһы куорат олохтоохторо олус атыылаһалларын бэлиэтиэм этэ. Онон бу хайысханы аммалар таба туппуттар диэххэ сөп.

Бу сырыыга сибиинньэ этигэр улахан суолта бэриллибит курдук. Тоҕо диэтэххэ, сибиинньэ иитэр биллэр хаһаайыстыбалар сабылланнар, кэлии эти атыылаһарга күһэлиннибит. Хата, дьаарбаҥкаҕа Чурапчы Бахсытыттан, Дириҥиттэн сибиинньэ этин аҕалан абыраатылар. Ол курдук, сөбүгэр сыанаҕа — биир киилэтин 650–700 солк. атыылыы тураллара. Кэтэх ыаллар бу курдук түргэнник ситэр салааҕа ылсан истэллэр бэрт буолуо эбит.

Убаһа, сылгы этэ атыыга син баара. Убаһа хаанын киилэтэ — 1800 солк., харта — 1500 солк.

Хорообуттан кэпэрэтииптэрэ бэркэ тэринэн киирбитин бэлиэтиибин. Кинилэр 5 киилэлээх арыыларын эмиэ хото атыылаатылар. Сыаналарын эҥин чуолкайдык суруйан тураллара ыраахтан харахха быраҕыллар. Ньурба улууһуттан “Сиибиктэ” үүт бородууксуйатын үгүс киһи биһириирин биллэрдэ. Чуолаан, “Снежок” диэн үүт аһын. Мэҥэ Хаҥалас Павловскайын үүтүн собуота киллэрбит үүтүн түргэн баҕайытык атыылаһан бүтэрбиттэр этэ, матан хомойбуппут.

Мүөтү оҥорууну сахалар баһылаабыттар. Нам, Горнай, Хатас уо. д. а. мүөтэ толору. Сыаналара да тэҥ соҕус. Арааһа, саҥа тахсан эрэр салаа буолан, аһара бас быстар сыаналаах буолбатах.

Айылҕа быйаҥар тохтоотоххо, дьон үксэ моонньоҕон барыанньатын сураһара. Таатта моонньоҕонун атыылыы олороллоро. Син былдьаһык буолуох эбит, ону баара аттыгар Киргизияттан аҕалбыт 5 лиитэрэлээх бытыылкаҕа кутуллубут барыанньалары тоҕо эрэ хото атыыласпыттара. Ол иһин малина, клубника барыанньалаах бытыылкалары тута сылдьааччылар аҕыйаҕа суохтара. Арааһа, быйыл уулаах отон аанньа үүммэккэ, отон атын көрүҥнэрин атыылаһан эрдэхтэрэ. Киргизия барыанньата — 2500 солк. (5 л.).

Агрооскуолалары сэргэ Мэҥэ Хаҥаластан Наахара орто оскуолата үбүлүөйүгэр бэлэмнэнэн, хортуоппуйу, атын да бородууксуйаны атыылаата. Быйыл күһүн сүүс куул хортуоппуйу хомуйан, атыыга таһаарбыттара хайҕаллаах.

Оҥорон таһаарааччылар бородууксуйаларын сыанатыгар айаннарын ороскуота эҥин (паром, массыына) барыта эбилиннэҕэ. Биэс күннээх дьаарбаҥка түмүгүнэн сылыктаатахха, эт, ынах арыытын сыаната, арааһа, быйыл кыһын бу “үрдэлтэн” түспэтэ буолуо.

Екатерина Кычкина, Дьокуускай к. олохтооҕо:

— Ааспыт субуотаҕа Комсомольскай болуоссакка тыа хаһаайыстыбатын атыы-эргиэн дьаарбаҥкатыгар сырыттым. Күнэ тымныы, тыаллаах да буоллар, дьон хото кэлбит этэ. Саха ынаҕын этэ, сибиэһэй балык, үүт ас арааһын, олохтоох мүөт баарын сэргии көрдүм. Атыылаһабын диир киһи син сөп сыанаҕа атыылаһар сыаналара. Тыа сирин дьонун сыралаах үлэлэрин төлөбүрэ буоллаҕа. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ бэркэ тэрийбит. Маннык ас-үөл дэлэйдин!