Сүрүн сыал – үрүҥ аһы элбэтии, хаачыстыбатын тупсарыы

Үөһээ Бүлүү улууһугар «Үөһээ Бүлүү» сыах – үүт ас бородууксуйатын оҥорон таһаарар соҕотох тэрилтэ. Сыах ааспыт сылтан саҥа кыаҕынан үлэлээн эрэр. 2021 с. күһүнүттэн эдэр эрчимнээх, саҥа көрүүлэрдээх салайааччы Александр Васильевич Саввинов кэлэн, күүскэ ылсан үлэлээн эрэр.

Үүттэрин кэтэх ыалтан уонна тэрээһиннээх хаһаа­йыстыбалартан туталлар, онно өрөспүүбүлүкэттэн субвенция ылаллар. Былааннара былырыын 2872 т эбит, ону 100 % толорбуттар. Салайааччы Александр Саввинов: «Тыа хаһаайыстыбатын өйүүр сыаллаах ыанар ынах төбөтүгэр 35 тыһ. солк. биэрэр буолбуттара. Ити бырагыраама икки өрүттээх, би­­һиэхэ оҥорон таһаарааччыларга ночооттоох, оттон тыа сирин дьонугар кыратык сүөһү эби­нэллэригэр, хаһаайыстыбаларын саҥардалларыгар туһа­лаах курдук», – диэн быһаарар.

Улуус 21 нэһилиэгэр арыы оҥорор сыахтаахтар. Сыах аайы сезонунан көрөн, иккиттэн түөркэ диэри исписэ­лиис үлэлиир. Сайыҥҥы өттүгэр инньэ гынан, 90-н тахса киһи буолар диэн кэпсиир сала­йааччы. Былырыын үүтү 20 нэһилиэккэ туппуттар.

«Бастатан туран, биһиги бородууксуйабыт оскуолаларга уонна оҕо уһуйааннарыгар тириэрдиллэр. Хас күн аайы сакаастыыллар. Биһиги йогурт алта көрүҥүн, арыыны, кэ­­пиири, суораты, сүөгэйи, иэдьэгэйи, сайынын быыппаҕы оҥоробут. 3,2 % сыа­лаах үс күннээх үүттээхпит. Бэйэбит айылҕабыт бэрсибит отонун тутаммыт сироп уонна барыанньа оҥорон атыылыыбыт. Быйылгыттан дьоммутун үөрэтэн «сухуой» үүтү оҥорууга киирэн эрэбит. Кыһыҥҥы өттүгэр үүппүт аҕыйыыр, ол иһин сухуой үүтүнэн оҥорон таһаа­ран эрэбит», – диэн кэпсиир Александр Саввинов.

100 % ҮҮТҮ ТУТУОХТАРА

Александр Васильевич Трудовой, Көтөрдөөх, Куду диэн учаастактардааҕын, өссө Маайга сыаҕы тутарын бы­­лаанныырын этэр. Сургуулукка эмиэ. Аны туран, «Честный знак» сыыппара маркировкатыгар киирбиттэр.

«Үүт туттарааччыларбытыгар бырагырааманан сибээс­тээн былырыын биир лиитирэ үүккэ өрөспүүбүлүкэттэн көрүллэр харчы (субвенция) 50 солк. этэ. Ону таһынан, биһиги тэрилтэбит атыылаһыллар сыанатын чааһынайдарга 15 солк. диэри таһаарбыта, оттон тэриллиилээх хаһаайыстыбаларга 10 солк. 85 харчы этэ. Ол аата чааһынай киһи төбөҕө 35 тыһ. солк. ылар бырагыраамаҕа киирбэккэ, аҥаардас үүт туттарабын диир буоллаҕына, кини 50 солк. туттарар, ону таһынан, атыылаһыллар сыанатыгар биһигиттэн 15 солк. эбии ылар. Онно эбии улуустан 2 солк. көрүллэр. Ааспыт сылга үүтү лиитирэтин 67 солк. туттарбыттара. Биирдии төбөҕө харчы ылбыт кэтэх хаһаайыстыбалаах дьон биһигини кытары эмиэ дуогабар түһэрсиэхтэрин сөп, оччоҕо атыылаһыллар сыаната 15 солк. уонна 2 солк. улуустан буолар. Ону таһынан, былырыын 10 солк. эбии өрөспүүбүлүкэ көрбүтэ. Тэриллиилээх хаһаайыстыба 50 солк., ону тэҥэ 10 солк. 85 харчы биһиги атыылаһар сыанабыт. СУС бырагырааматынан, 10-н тахса сүөһүлээх буолуохтааххын диэн туспа балаһыанньалаах. Онно 13 солк. көрбүттэрэ, онон былырыын үүт туттарааччыларбыт син барыс­таах тахсыбыттара. Ити 15 солк. атыылаһыллар сыанаҕа биһиги үүт аспытынан төлөһөбүт. Үксүн арыынан ылаллар. Күн аайы улуус киинигэр баар «Үүт ас» диэн маҕаһыыммытыгар таһаарабыт», – диэн Александр Васильевич кэпсиир.

БЫЛААН ЭЛБЭХ

Кыһыҥҥы өттүгэр сыахтары үлэлэтэр гына, кэнсиэр­бэ оҥоруутугар киирэр былааннаах, эт ас сыахтаах­таах кэпэрэтииби кытары бииргэ үлэлэһэн. Билигин чааһынай киһи эти тутан, астаан оҥорон таһаарара ыарахан, онон кыттыгастаах бородууксуйаны таһаарар курдук үлэ былааннанар диэн салайааччы этэр. Инникитин сыаҕы улахан комплекс оҥорор былааннаах. Кэнсиэрбэ оҥоруутун ха­­йаан да киллэриэхпит диэн эрэллээхтэр. «Нэһилиэктэргэ сылдьан, оҕуруот уонна сир аһын тутар курдук кэпсэтэн кэллибит. Нэһилиэнньэ саамай кыһалҕата аһын-үөлүн батарара буолар, онон итини ылыс­тахпытына, икки өттүттэн барыстаах буолуо. Ити хайысханы сайыннарарга субсидияҕа киирсээри олоробут», – диир Александр Саввинов.

Былырыын дьонноругар 134 т комбикорм аҕалан биэр­тэлээбиттэр, быйыл даҕаны ону салгыыр санаалаах. Аны туран, чааһынайдарга утары баран, наһаа элбэх анаалыс ааһабыт диэннэр, кыбаартал аайы төлөбүрүн барытын бэйэлэрэ уйуммуттар. Быйыл эмиэ оннук оҥостон олороллор. Былааннара былырыыҥҥыттан улахан эбиллиитэ суох, ол эрээри быйыл болҕомтолорун хаачыстыбаҕа уурар санаа­лаахтар.

«Биһиги үүт аһы оҥорор кэмбинээппит өрөспүү­бүлүкэҕэ биир улахан сыах буолар. Манна улахан ультрапастеризатордаахпыт. Сыахпытыгар германскай хампаанньа оборудованиета баар, ол эрэн, кыайан үлэлээбэккэ турар. Бу аппараат үлэлээтэҕинэ, алталыы ыйга тиийэр болдьох­тоох бородууксуйа оҥоһуллан уонна бакыаттаах үүт тахсыахтаах. Билигин улахан танкердарын эрэ үлэлэтэ олоробут. Онон күн аайы 800-чэ тоннаҕа тиийэ бородууксуйа оҥорон таһаарабыт», – диэн кэпсиир сала­йааччы.

КЫҺАЛҔА ДА БААР…

«Меркурий» үүт уонна үүттэн оҥоһуллар бородууксу­йаны хонтуруоллуур систиэ­мэҕэ кыһалҕа үөскээбит. Үүт туттарааччылар саастаах өттүлэрэ ардыгар бырагыраа­маҕа киирэл­лэригэр логиннарын, паролларын умнар да түгэннэрэ элбэх эбит. Ону быйыл сыл саҕаланыыта бэтэринээрийэ управлениятын уонна улуустааҕы тыа хаһаа­йыстыбатын салайааччыларын кытары нэһилиэктэринэн кэрийэ сылдьаннар үлэлэспиттэр. Быйыл итини сааһылаан, «Меркурийга» уонна «Честнай знакка» киирэр үүппүт хаачыс­тыбатын тупсарыахпыт диир салайааччы. Кини этэринэн, 5-н элбэх ынахтаах киһи үүтү туттарара барыс­таах. Ону таһынан, туттарааччы үүт атыылаһыллар сыанатыгар кыһыҥҥы арыытын буор босхо оҥостон сиир кыах­таах. Дэлэлээх үчүгэй буолуо дуо, бэйэ оҥорбут аһын сибиэһэйдии сиир. Арыы сыаната даҕаны аһара үрдүгэ суох, киилэтэ 800 солк. Сайыҥҥы өттүгэр күннээҕи үүттэрэ лаппа үрдүүр, 5 туоннаҕа диэри тахсар эбит. Быйыл нэһилиэктэригэр баар сыахтарыгар эриллибит үүтү босхо биэрэр былааннаах. Быйыл 50-60 туонна арыыны оҥоруохтаахпыт диэн олорор.

«Маннааҕы сыахпар 26 киһи үлэлиир. Эдэр дьону хому­йан, саҥалыы, эдэрдии эрчиминэн үлэлээн эрэбит. Биир маастар кыыс Бүлүү улууһуттан кэлэн үлэлии сылдьар, онтон атыттар олохтоох ыччат. Билиҥҥитэ технологпыт суох. Анал үөрэхтээх, уопуттаах киһи наада. Элбэх сиргэ технологы көрдөөтүм. Алтаайга кытары, баһаалыста, биһиэхэ кэлэн үлэлээҥ диэн. Биир да киһи дэриэбинэҕэ кэлиэн баҕарбат. Маннык кыһалҕа миэхэ эрэ баар буолбатах, элбэх оҥорон таһаарааччы маастара, технолога суох олорор. Ол иһин, бэйэм дьоммун үөрэттэрэн эрэбин. «Уфагормолзаводка» ыытан үөрэттэрэргэ кэпсэтэ сылдьабыт. Мин көрдөхпүнэ, каадырынан хааччыллыы чааһа, уопсайынан, ханна даҕаны ыарахан», – диир Александр Саввинов.

Кыһалҕаттан кыһалҕа, аны туран, бу собуот баазата, урукку, моҥкуруут барбыт «Чолбон» сыах киэнэ эбит. Онон куонкурустуур управляющай бас билиитигэр сылдьар. Ол иһин, билиҥҥитэ тугу да туттар кыаҕа суоҕун этэр. Дьиҥэ, булуус туттар былааннаах эбит, ол кыаллыбат буолан, элбэх улахан холодильнигы аҕалан туруорбут.
Өскөтүн, барыта түргэнник табыллан, силигэ ситэрэ буоллар, үрүҥ илгэ үрүлүйүө, иҥэмтиэлээх эт ас дэлэйиэ этэ диэн эдэр салайааччы эрэллээх.