Сыымахха Маҥааччыйаны робот ыаҕа …

Тыа хаһаайыстыбатыгар саҥа технологиялар олоххо киирэр кэмнэригэр олоробут. Бу соторутааҕыта диэри хотоҥҥо ынаҕы робот ыыр буолуо, үүнүүлээх бааһыналар үрдүлэринэн дроннар көтүөхтэрэ диэн түһээн да көрбөт этибит буолбаат. Кырдьык даҕаны, оннук кэм кэлбитин аҕыйах хонуктааҕыта Мэҥэ Хаҥалас Сыымах бөһүөлэгэр буолан ааспыт мунньах туоһулуур. Өрөспүүбүлүкэ тыатын хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Николай Афанасьев салайан ыыппыт мунньаҕар үгүс киһи тоҕуоруйбут. 

Олохтоохтор атах тэпсэн олорон бу бөһүөлэккэ 260 ыанар ынахтаах Инновационнай үүт комплексын тутуу туһунан кэпсэппиттэр. Саҥа комплексы үлэлэтиини “Саҥа олох” ХЭУо генеральнай дириэктэрэ Александр Березин уонна тутуутун бу тэрилтэ учредителэ буолбут “Белогривка” ХЭУо генеральнай дириэктэрэ Ильяс Гетиев дьаһайыахтара.

Судургутук эттэххэ, Иннова­ционнай үүт комплексын диэннэрэ хайдах буолуо­ҕай? Манна Вологодскайтан Голштинскай кыһыл эриэн боруо­да  ынахтары аҕалыахтара. Үүт ыаһына, сааҕын күрдьүүтэ, аһатыыта барыта робот көмөтүнэн оҥоһуллуоҕа. Дьиктитэ диэн, Маҥааччыйа диэххэ, анал хоско аһыы  киирдэҕинэ, робот синньин сууйан баран, биирдии эмии­йиттэн тус-туһунан анаалыс ылар эбит. Үчүгэй буоллаҕына, ынах үүтүн переработкаҕа ыыталлар. Мөлтөх буоллаҕына – бу ынаҕы үчүгэй буолуор диэри туспа изоляторга туруораллар. Ынах сааҕын таҥастаан, ноһуом оҥоруохтара.

Ынахтар сиир астарын ыйга биирдэ киллэрэллэр уонна ааны аспаттар-саппаттар. Сүөһүлэрин аһылыгынан быыстала суох хааччыйар туһуттан сенаж, сиилэс бэлэмниэхтэрэ. Бурдук ыһыахпыт, оҕуруот аһын олордуохпут дииллэр.  Дрон көмөтүнэн бааһына үүнүүтүн туругун тута быһаарыахтара. Ол эбэтэр үүнээйигэ туга тиийбэтэ тута биллэн, ону туоратан, өлгөм үүнүүнү ылар соруктаахтар. Онон оттооһуҥҥа, оҕуруот аһыгар  сөп буолар бааһына сирин булуу боппуруоһа турар. Сыымаҕы сэргэ Бэдьимэттэн, Тараттан, Балыктаахтан бааһына сирин түүлэһэр былааннаахтар. Ити билиҥҥитэ былаан уонна төһө гектардаах сири ылалларын чуолкайдыахтара.

Хотон ортотугар үрүҥ ас бэлэмниир сыахтаах буолуо­ҕа.  Бу сыахха оҥоһуллубут үрүҥ аһы улуус бөһүөлэктэригэр, Дьокуускайга даҕаны атыыга таһаарыахтара.

Саҥа пиэрмэ 24 бастайааннай үлэһиккэ наадыйар. Үлэлиэн баҕалаахтары үөрэттэриэхпит диэн эрэннэрбиттэр. Үлэһиттэр олороллоругар дьиэ тутар санаа­лаахтар. “Саҥа олох” тэрилтэ социальнай өттүнэн уонна суолу тутууга нэһилиэккэ көмөлөһөр баҕалаах эбит.

Тоҕо талбыттарый?

Инновационнай үүт комплексын тутуу быйыл муус устартан саҕаланыаҕа. Уонна балаҕан ыйыгар түмүктэниэ диэн эрэннэрбиттэр. Хотон силигэ ситтэҕинэ, манна бастаан 60 сүөһүнү тиэйэн аҕалыахтара, онтон сыыйа элбэтиэхтэрэ.

Бу дьикти хотон туһунан Баатара нэһилиэгин баһылыга Иван Николаевич Матвеев билиһиннэрдэ. Кини төрөөбүт дойдутугар баһылыгынан талыллыан иннинэ ДьГТХА-ҕа инженернэй факультет деканынан үлэлээбит, тиэхиньиичэскэй наука хандьыдаата. Тиэхиньиичэскэй идэлээх баһылык үлэлиир диэн манна хотону тутаары гыннахтара дуу дии санаан, Иван Николаевичтан тоҕо бу хотону Сыымахха тутарга быһаарбыттарын туоһуластым. Онуоха кини маннык хоруйдаата:

– Бастаан биһиги улууспутугар түөрт бөһүөлэккэ – Сыымахха, Бүтэйдээххэ, Сатаҕайга, Өлөчөйгө сылдьан баран, Ильяс Абухамидовичтаах балартан Бүтэйдээҕи уонна Сыымаҕы чорботон талбыттар этэ. Дьиҥэр, Бүтэйдээх гаастааҕынан табыгастаах буоллаҕа. Ол эрээри, хотон туруохтаах сирин сөбүлээн, Сыымахха тутарга диэн быһаарбыттар.

Барыта санаа курдук табылыннаҕына, Сыымахха бу иккис хотонунан буолуохтаах. Ол курдук, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Федор Попов төрөөбүтэ 100 сылыгар саха сүөһүтүгэр анаан Өргөннөөххө 100 төбө турар хотонун туппуттара. Ааспыт сылга үлэһиттэр олорор иккис дьиэлэрин киллэрбиттэрэ. Өргөннөөххө бастаан 54 сүөһүнү аҕалбыттара. Билигин хайыы үйэ  92 төбө буолбут.

Онон Сыымах сиригэр хотону тутуу боппуруоһугар анаммыт мунньахха “Экспорты өйөөһүн уонна инвестицияны тардыы ааҕыныстыбата” тэрилтэ генеральнай дириэктэрэ Анна Стручкова, улуус баһылыгын бастакы солбуйааччы Василий Михайлов, улуустааҕы тыа хаһаа­йыстыбатын управлениетын начаа­лынньыга Иннокентий Семенов кытыннылар уонна олохтоохтор сүрүн ыйытыыларыгар хоруйдаатылар.

Инновационнай комплексы тутуу хайдах ыытылларын, тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар уонна нэһилиэк олоҕор-дьаһаҕар туох оруоллаах  буолбутун туһунан сыыйа-баайа истиэхпит, билиэхпит турдаҕа….