Таатталар Манчаары оонньууларыгар бэлэмнэр

“Манчаары оонньуулара” успуорт национальнай көрүҥнэригэр XXII Спартакиада Таатта улууһун Ытык Күөл сэлиэнньэтигэр ыытыллара былааннанар буолан, быйылгы отчуокка сүрүн болҕомто саҥа тутуллар эбийиэктэргэ уурулунна.

Успуорт комплексын тутуута тэтимнээх

СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Сергей Местников салайар бөлөҕө Ытык Күөлгэ успуордунан дьарыктанар уонна доруобуйаны бөҕөргөтөр Элбэх өҥөнү оҥорор успуорт комплексын тутуутун көрдө, үлэ хаамыытын кытта билистэ. Суолталаах тутууну «Монтажник» производственнай кэпэрэтиип салайааччыта, СӨ үтүөлээх тутааччыта, Арассыыйа бочуоттаах тутааччыта Александр Ханин салайан ыытар. Эбийиэк сүрүн үлэтэ муус устарга түмүктэнэн, аны ис-тас тупсарыы үлэтэ барыаҕа. Бу тэрилтэ успуорт комплексын таһынан, Ытык Күөл соҕуруу өттүгэр 3 тыһыынча миэстэлээх стадиону тута сылдьар. Элбэх өҥөнү оҥорор успуорт комплексыгар баскетболга, мини-футболга, гимнастикаҕа, йогаҕа, тииргэ күрэхтэһиилэр уонна өбүгэлэрбит төрүт күрэхтэрэ буолуохтаахтар. Баараҕай эбийиэк Тааттатааҕы лиссиэйи сэргэстэһэ турар буолан, Ытык Күөл киэн туттуутунан буолар саҥа тутуулар улуус киинин олус киэргэтэллэр.

Чөркөөххө модульнай успуорт комплекса тутуллар

Маны тэҥэ СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Сергей Местников Чөркөөх нэһилиэгэр тутулла турар модульнай спортивнай саала тутуутун билистэ. Тутуу матырыйаала барыта тиэллэн кэлбит. Ол эрээри кэккэ төрүөтүнэн үлэ тэтимэ бытаарбыт. Бырабыыталыстыба Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы тутуу бэдэрээтчиттэрин кытта көрсөн, балаһыанньаны сиһилии билистэ. Салгыы бу тутуу хаамыыта болҕомтоҕо ылыллан, үлэ биллэ тэтимириэҕэ.

Икки улуус үс нэһилиэгэ — биир муостанан

Даайа Аммата нэһилиэк 1983 сыллаахха СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин «Кырыс уонна оһорбо сирдэри сөргүтүү» анал дьаһалынан «Таатта» сопхуос отделениетын быһыытынан тэриллибит. Өрөспүүбүлүкэ араас муннугуттан комсомольскай путевканан бастакы 50 киһилээх дэсээн кэлэн үлэтин саҕалаабыт. 1991 сыллаахха Даайа Аммата туспа нэһилиэк статуһун ылар: туспа сэбиэттэнэр, дьаһалталанар, баһылыктанар. Ол иннинэ Тыараһа нэһилиэгэр бас бэринэн олорбут. Бүгүҥҥү күҥҥэ нэһилиэккэ 255 киһи олорор (быыбардааччытын ахсаана — 160 киһи). Оскуолаҕа 38 оҕо үөрэнэр, уһуйааҥҥа 19 оҕо сылдьар. 2021 сылтан саҕалаан икки таас дьиэ тутуллан, 2022 с. үлэҕэ киирбит. Онно 13 хаарбах дьиэҕэ олорбут 98 киһи көспүт. «Билигин сүрүн кыһалҕабыт — саҥа оскуоланы тутуу. Хаарбах дьиэҕэ үлэлии, үөрэнэ олороллор. Уһуйаан эмиэ эргэрэн, дьиэтэ суох буолан, таас дьиэҕэ баар дьаһалта үлэлииригэр анаммыт кыбартыыраны онно биэрбиппит», — диэн кэпсиир дьаһалта сүрүн исписэлииһэ Полина Собакина. Отчуокка бу боппуруоска СӨ тутууга миниистирин бастакы солбуйааччы Евгений Афанасьев, Даайа Амматын 25–50 миэстэлээх оскуола-уһуйаан тутуута өрөспүүбүлүкэҕэ уочаракка 27‑с турарын иһитиннэрдэ.

Салгыы олохтоохтор Дьиэбэгэнэни туоруур мас муоста тутуутун туруорустулар. Бу муостанан Чурапчы улууһун Хахыйах (Соловьев), Мырыла уонна Таатта Даайа Амматын нэһилиэктэрэ сылдьаллар эбит. Уопсай реестргэ бу муоста тутуута киирэ илик. Онон олохтоохтор икки улуус үс нэһилиэгэ сылдьар муосталарын тутуу уолдьаспытын туруорсубуттара оруннаах.

“Үлэбитигэр — тымныы, дьиэбитигэр — тымныы…”

Быйылгы отчуокка чөркөөхтөр «үлэбитигэр — тымныы, дьиэбитигэр — тымныы, олус да тоҥнубут…” диэн туран, хочуолунайдарын туруга мөлтөҕүн туруорустулар. Кырдьык, КСК-ларыгар киһи уһуннук тулуйан олорбот тымныыта эбит. Иккис улахан боппуруостара — эргэ дьиэҕэ — култуура уонна успуорт комплексыгар дьиэлэнэн олороллор, онон саҥа тыйаатыр тутуллара уолдьаспытын эттилэр. “Тыйаатырбыт таас дьиэтэ ортолуу тулуллан испитэ салҕаныан сөп этэ, олох саҥа эбийиэк тутулларынааҕар, ортотугар диэри тиэрдиллибит тыйаатыр дьиэтин салгыы тутаргыт буоллар” диэн көрдөстүлэр чөркөөхтөр.

Сэргэх Тыараһа

760 киһи олорор Тыараһа нэһилиэгэ бэрт сэргэх олохтооҕун аҕыйах түгэҥҥэ кэлбит да киһи тута сэрэйэр. Сып-сылаас, уурбут-туппут курдук оҥоһуулаах кулуупка элбэх киһи мустан, отчуот лоп-бааччы бириэмэтигэр саҕаланна.

1969 сылтан үлэлиир Тыараһатааҕы коррекционнай оскуола дириэктэрэ Анфиса Никифорова саҥа оскуола тутуутун туһунан боппуруоһу көтөхтө. Кини «оскуола сабыллыан сөп» диэн сураҕы истэн, долгуйарын биллэрдэ. Оннук балаһыанньа үөскүүр түбэлтэтигэр, Кыйы оскуолатын оҕолорун 50 бырыһыана — коррекционнай оскуола үлэһиттэрин оҕолоро. Онон үлэ суоҕуттан төрөппүттэр көстөхтөрүнэ, саҥа таас оскуола оҕотун ахсаана аҕыйыы түһэр. Ити курдук, бэйэ-бэйэтин кытта ыкса сибээстээх боппуруос тахсан иһэр эбит.