Таксыы монополията: бас-баттах барбыт сыана…

Айан-сырыы тарыыба барыбытын долгутар, таксыы эйгэтигэр монополистар бааллар, кинилэр сыананы талбыттарынан үрдэтэллэр.

Быйыл сайын куорат иһигэр таксыы сыаната эмискэ үрдээбитин үгүстэр бэлиэтии көрбүттэрэ. Холобур, куорат киинигэр (массыынанан 5 мүнүүтэ айанныыр сиргэ) “Драйви” сыһыарыы көмөтүнэн, таксыы ыҥырабын.

200 солкуобай диэн суруйбуппар, таксыыстар 300–350 солкуобай диэн суруйдулар. 400 солкуобай диэбит киһи эмиэ баар. Ол эбэтэр, быйылгыттан куорат киинигэр чуп-чугас да айанныырга кырата 300 солкуобайдаах тарыыбы олохтообуттар эбит. Сороҕор, төһө ыраах бараргыттан, төһө массыына баарыттан, бырааһынньыктан, тымныыттан көрөн, сыаналара өссө халбаҥныыр (800–1000 солкуобайга тиийэр).

Икки сыллааҕыта куорат киинигэр тарыып 100–150 солкуобай буолар этэ. Онон сыаналарын икки төгүл үрдэппиттэр.

“Драйви” (урукку “Индрайвер”) Дьокуускайга монополист оруолун толорор диэтэххэ, сыыспаккын. Тоҕо диэтэххэ, дьиэ таһыгар чугас баар таксыыстар сакааһы ылар буолан, түргэнник, 5 мүнүүтэ иһинэн кэлэллэр, онон табыгастаах. Сыанаҕын бэйэҥ туруораҕын эрээри, ол сыанаҕар таксыыстар хаһан да сөбүлэспэттэр, үрдэтэн суруйаллар. Сыанаҕын мыыннахтарына, сакааскын ылбаттар, онон дьиэҕэр олороргор тиийэҕин. Ыксыы сылдьар киһи кинилэр эппит ыарахан сыаналарыгар сөбүлэһэригэр тиийэр.

Анаан-минээн, “Яндекс Го” сыһыарыыны хачайдаан ылан, эмиэ бу аадырыһы суруйабын. Бу сыһыарыыга, үчүгэйэ диэн, бэйэлэрэ сыанатын быһаллар уонна ол сыана халбаҥнаабат. Ону сөбүлэһэр буоллаххына, барсаҕын эбэтэр суох. Москваҕа сылдьан, эрэллээх сыһыарыы диэн, туһанар этибит. Ол эрээри, Дьокуускайга куруук “массыына суох” диэн буолар. Тоҕо диэтэххэ, чааһынай таксыыстар бары “Драйви” сыһыарыыга олороллор.

Онтон “Максим” таксыы сыһыарыытын хачайдаатым. Бу аадырыска 260 солкуобайга илдьэбит диэн таҕыста. Онон бу таксыыны куруук сакаастыырым дуу?

Монополияны утары охсуһуу

Таксыы сыаната тоҕо күүскэ үрдээтэ? Мин саныахпар, таксыыстар “орто тарыыбы 300 солкуобайга диэри үрдэтиэххэ” диэн киксибиттэрэ чуолкай. Монополистар оннук гынар идэлээхтэр. Биллэн турар, кинилэр бэнсиин, сапчаас, бэл, бородуукта сыаната үрдүүрүн иһин тарыыбы үрдэтэбит дииллэр.

Ол эрээри, сыана сыыйа үрдүөхтээх, тута икки төгүл үрдүүрэ сыыһа буолбатах дуо? Судургутук эттэххэ, инфляция 10%, уматык сыаната 10% үрдээбит буоллаҕына, тарыып сыаната эмиэ 10% үрдүөхтээх буолбатах дуо?

Төһөнөн элбэх күрэстэһээччи (конкурент) баар да, сыана халбаҥнаабакка, биир тэҥник тутуллар. Бу — ырыынак сокуона.

Оттон боростуой дьон хайдах гыныан сөбүй? Төһө баҕарар үрдэтэллэригэр сөбүлэһэригэр эрэ тиийэр дуо? Мин санаабар, биир “Драйвига” эрэ эрэммэккэ, атын таксыылар сыһыарыыларын эмиэ туһанан, тэҥнээн көрөн, солкуобайынан куоластыахтаах.

Маны тэҥэ, уруккулуу, төлөпүөнүнэн эрийэн, эрдэттэн сакааһы ылар таксыы сулууспалара эмиэ баар буоллуннар. Оччоҕо монополист диэн суох буолар, киһи талар кыахтанар.

Улуустар икки ардыларыгар

Аны улуустар икки ардыларыгар сылдьар таксыылар сыаналарын ылан көрүөҕүҥ. Былырыыҥҥа диэри Сунтаарга диэри 5 тыһыынча солкуобайга илдьэллэр этэ. Былырыын соһуччу 7 тыһыынча солкуобайга диэри үрдэппиттэрэ (эмиэ киксэн баран).

4 киһилээх биир дьиэ кэргэн Сунтаарга баран кэлэрэ төһө буоларый? Таксыыстар оҕо диэн сыанатын түһэрбэттэр, олорор миэстэнэн ааҕаллар. Оччотугар дьиэ кэргэн кэлэ-бара 56 тыһыынча солкуобайын таксыыска биэрэр.

Бу төһө оруннаах сууманый? Уматык сыаната үрдүүр дииллэр эрээри, таксыыстар бары чэпчэки сыаналаах гаас уматыкка көспүттэрэ ыраатта. Билигин суол тупсан, 12–15 чааһынан сылдьаллар.

Дьокуускайтан Ньурбаҕа диэри таксыы сыаната 5000 солкуобай, Үөһээ Бүлүүгэ диэри 3500 солкуобай, Бүлүүгэ диэри — 3000 солкуобай (эмиэ былырыын үрдэппиттэрэ). Ньурбаттан Сунтаар, дьиҥэ, чугас буоллаҕа (18 көс), оттон сыана араастаһыыта — 2000 солкуобай!

Сунтаарга “Хайс” 10 киһини илтэҕинэ, 70 тыһыынча солкуобайы ылар. Кэлэ-бара 140 тыһыынча солкуобай дохуотурар, мантан паромҥа, уматыкка ороскуотун көҕүрэттэххэ, быһа холоон, 100‑чэ тыһыынча солкуобай дохуоттанар. Ыйга уончата баран кэллэҕинэ, ыраас дохуотунан мөлүйүөнү таах оҥорор. Тыа сиригэр бу элбэх харчы. Ханнык эйгэҕэ мөлүйүөннээх хамнас баарый?

Онон өссө элбэх харчыга баҕаран, тарыыбы туохха да олоҕурбакка, үрдэтэллэрэ буолаарай?

Судаарыстыба хонтуруола суох

Оттон судаарыстыба таксыыстар тарыыптарыгар кыттыспат буолбута ыраатта. “Ырыынак ирдэбилинэн, сыананы таксыыстар бэйэлэрэ олохтууллар” диэн буолар.

РФ Бырабыыталыстыбатын 07.03.1995 сыллаах 239 №-дээх «Сыана тарыыптарын судаарыстыбаннай бэрээдэктээһин дьаһалын туһунан» уурааҕар уонна СӨ Бырабыыталыстыбатын 22.11.2007 сыллааҕы 468‑с №-дээх «СӨ сыана бэлиитикэтин судаарыстыбаннай кэмитиэтин туһунан балаһыанньаны бигэргэтэр туһунан» уурааҕар сөп түбэһиннэрэн, массыына тырааныспарынан дьону таһыы тарыыбын судаарыстыба бэрээдэктиир кыаҕа суох.

Арай улуустар икки ардыларыгар сылдьар дьону таһар уопсастыбаннай тырааныспар (оптуобус) тарыыбын эрэ судаарыстыба бэрээдэктиир кыахтаах.

Быйылгыттан бырабыыталыстыба таксыы туһунан сокуону киллэрэн, бэрээдэктии сатыыр. 2025 сыл алтынньытыттан саҥа ирдэбиллэр киириэхтэрэ: Арассыыйаҕа эрэ оҥоһуллубут эбэтэр анал инвестиционнай хантараак чэрчитинэн оҥоһуллубут массыыналар таксыыга көҥүллэнэллэр.

Сокуон барылын ситэтэ суох дииллэр. Төһө да дойдуга оҥоһуллар массыына бырамыысыланнаһын өрө көтөҕө сатааталлар, кыһалҕаны быһаарбат. Кыра куораттарга чааһынай дьон таксыыга үлэлииллэр, кинилэр омук сиригэр оҥоһуллубут массыыналарын уларыта охсоллоро саарбах.

Аны тырааныспар бары көрүҥэр видеорегистратор булгуччулаах ирдэнэрин туруорсаллар. Оччотугар, ирдэбил улааттаҕына, сүүрэр массыына аҕыйаатаҕына, тарыып өссө үрдүүр чинчилээх.

“Сыананы талбыттарынан үрдэтэллэр”

Намыына Слепцова, эдэр ийэ:

— Биирдэ, Саҥа дьыл кэнниттэн этэ, аэропорт оройуонугар барарга сакаастаабыппар, 2 тыһыынча солкуобайы көрдөөбүттэрэ. Ама да тымныытын иһин, туох ааттаах бас-баттах баралларый? Сыананы талбыттарынан үрдэтэллэр. Куораппыт, дьиҥэ, кыра ээ.

Ылдьаа Ньукулаайабыс, биэнсийэлээх:

— Биэнсийэлээх дьон биирдэ барарга 300–400 солкуобайы төлүүрбүт ыарахан ээ. Кэлэ-бара — 600-800 солкуобай. Харчыга олус хараҥарар диэн сэттээх-сэмэлээх буолар. Онон сахалар, бэйэбит дьоммутугар маннык сыһыаннаспакка, олус өрө барбакка, орто сиэрин тутуһан, өйөһөн сылдьарбыт ордук буолуох этэ.