Таксыыга «иномарка» тоҕо бобулларый?

Ыам ыйын 13 күнүгэр Госдуума дьокутааттара иккис уонна үһүс ааҕыыга таксыы туһунан саҥа  сокуон барылын ылыннылар. Ити суруналыыстар, эспиэртэр уонна суоппардар ортолоругар улахан уопсастыбаннай долгуйууну таһаарда.

Мөккүөр, этиһии төрүөтэ

Биир өрүттэр дойдубут автопромун быыһыыр саҥа наадалаах көҕүлээһининэн ааҕар буоллахтарына, атыттар таксыы эйгэтигэр үлэ миэстэтэ аҕыйыырын уонна пассажирдары таһыыга сыана инникитин үрдүүрүн сабаҕалыыллар. Итинэн сибээстээн, сокуон сыанабыла эспиэртэр уонна суруналыыстар ортолоругар эрэ буолбакка, нэһилиэнньэҕэ эмиэ үгүс мөккүөрү, этиһиини уонна айдааны таһаарда.

Сокуон иккис уонна үһүс ааҕыыга түргэнник ылыныллыбыта былаас өттүттэн көҕүлээһиннэр үрдүк суолталаахтарын көрдөрөр. Саҥа ирдэбилинэн, 2026 сыл тохсунньутуттан таксыыга куттала суох буолуу уонна экология анал ирдэбиллэригэр сөп түбэспэт омук сиригэр оҥоһуллубут массыыналары уонна тырааныспары туһаныы бобуллар. Бу уларыйыы дойдуга нэһилиэнньэ ортотугар тырааныспар бырамыысыланнаһын бородууксуйатыгар наадыйыыны үрдэтиэхтээх, дойду собуоттарыгар үлэ миэстэлэрин оннунан хаалларыахтаах диэн сабаҕаланар. Ол эрээри, чахчытыгар сокуон дьайыытын содула таксыы эйгэтигэр инникитин хайдах буолара чопчу биллибэт.

Дьокутааттар туох иһин куоластаатылар?

Саҥа үлэҕэ киирэр сокуонунан, дойдуга баар таксыы бары тырааныспара кытаанах тиэхиньиичэскэй ирдэбиллэргэ эппиэттиэхтээх. Бастатан туран, тырааныспар Арассыыйаҕа оҥоһуллубут буолуохтаах — дойдуга таҥыллыбыт эбэтэр собуот официальнайдык регистрацияламмыт, олохтоох саппаас чаастарынан (75%-тан үөһэ) хааччыллыбыт буолара ирдэнэр.

Иккиһинэн, саҥа экологическай нуормаларга сөп түбэһиэхтээх — кыра массыыналарга ЕВРО- 5‑тэн ЕВРО- 6‑ҕа диэри. Маннык ирдэбиллэргэ билигин Арассыыйаҕа аҕыйах тырааныспар маарката эппиэттиир. Сүрүннээн дойду бөдөҥ собуоттарыгар эрэ таҥыллар — ахсаана эмиэ аҕыйах.

Сокуон ааптардара быһааралларынан, дойду автопромугар наадыйыыны күүһүрдүүгэ уонна экэниэмикэ сорох көрдөрүүлэрин улаатыннарарга туһуланар. Итинэн сибээстээн, тас дойдулар сааҥсыйаларын усулуобуйатыгар дойдубут тутулуга суох буолууга өссө биир «хардыытын» быһыытынан ааҕыллар. Ол гынан баран, мэтээл атын өрүтэ эмиэ баар — билигин таксыы эйгэтигэр үлэлиир урбаанньыттар уонунан тыһыынча омук мааркалаах массыыналартан улаханнык тутулуктанан олороллор. Аны туран, хас тырааныспардаах киһи урукку сылларга чэпчэки сыанаҕа атыылаһыллыбыт иномарка тиэхиньикэлээх. Холобур, Саха сиригэр, 2025 сыл тохсунньу
1 күнүнээҕи туругунан, «Автостат» ааҕыныстыба чахчытынан, 245 тыһыынча кыра массыына регистрацияламмыт. 1 мөл. киһини арыый куоһарар нэһилиэнньэлээх өрөспүүбүлүкэҕэ, ортотунан, 1 тыһыынча нэһилиэнньэҕэ уопсайа 243 кыра массыына тиксэр. Итинтэн олохтоох автопааркаҕа саамай тарҕаммыт маарканан «Toyota» буолар, атына, 80% — араас мааркалаах омук массыыналара.

Саҥа сокуон туохха тиэрдэрий?

Сокуон көҕүлээччилэрин утарсааччылара туох дииллэрий? Билиҥҥи уустук балаһыанньаҕа биирдиилээн суоппардарга уонна хампаанньаларга саҥа тимир көлөнү атыылаһыы үп-харчы өттүнэн ыарахаттары үөскэтэр. Дойдуга таҥыллыбыт сыаналаах тырааныспарынан солбуйуу кыаллыбат балаһыанньа курдук. Ону таһынан, эрэгийиэннэргэ баар таксыы массыыналара барыта кэриэтэ омук мааркалаахтар. Аны туран, үгүс суоппардарга саҥа массыынаны аныгы кэм үрдүк бырыһыаннаах кирэдьииттиир бэлиитикэтин усулуобуйатыгар атыылаһаллара, биллэн турар, уустук.

Оттон саҥа сокуон барылын өйөөччүлэр судаарыстыбаннай суверенитет олохтоноругар тирэҕирэллэр. Госдуума дьокутаата Владимир Гутенев этэринэн, сокуон барыла дойду бырамыысыланнай кыаҕын бөҕөргөтүүгэ уонна инники сайдыытын бигэтитиигэ туһулунар. «Биһиги тутулуга суох буоларбыт туһугар, сыыйа атын омук технологияларыттан аккаастаныахтаахпыт», — диир парламентарий.

Манна биири бэлиэтиир буоллахха, Саха сирин автопаарката олус эргэ — 85,8%-на 10‑тан тахса сыллаахтар, ол эбэтэр 2015 сылга оҥоһуллубуттар. Оттон Арассыыйа үрдүнэн тэҥнээн көрдөххө, бу сыыппара 70,5% тэҥнэһэр.

Уһук Илиҥҥэ сокуон дьайыыта

Эрэгийиэннэринэн сокуон барыла аны биир сылынан үлэлиэҕэ, ол эрээри Калининград уобалаһыгар, Сибииргэ уонна Уһук Илиҥҥэ 2028 уонна 2030 сылларга диэри болдьоххо уһатыы көрүллүбүтэ. Чуолаан, Уһук Илиҥҥэ 2030 сыл кулун тутар ыйыттан үлэлиэҕэ. Сокуон күүһүгэр киирдэҕинэ, суоппары туох күүтэрий?

Бу ирдэбил ордук Уһук Илин олохтоохторугар содула улахан. Билигин Уһук Илин эрэгийиэн ырыынагар арыый да чэпчэки сыанаҕа тас дойдулартан киирэр Япония, Кэриэйэ уонна Кытай массыыналарын атыылаһаллар. Оннук буолбута ыраатта — дойдуга оҥоһуллар тырааныспартан быдан чэпчэки уонна аныгы технологиянан сэбилэммит. Саҥа уларыйыы Владивосток, Хабаровскай, Благовещенскай уонна Саха сирин олохтоохторо «перегоннаан» атыылааһынтан киллэринэр дохуоттарыттан матарыан сөп. Үгүс таксыы суоппардара «күн бүгүн саҥа массыыналарга көһөр кыахпыт суох» дииллэр. Оччотугар омук массыыналарын күүскэ туһанар таксыы сорох бөдөҥ хампаанньалара эмиэ ороскуотуралларыгар тиийэллэр.

Ханнык массыыналар саҥа ирдэбилгэ эппиэттииллэрий?

Бастатан туран, Бырамыысыланнас уонна атыы-эргиэн министиэристибэтэ оҥорбут испииһэгэр киирбит 3200‑тэн тахса баалы ылбыт тырааныспар. Билиҥҥитэ бу ирдэбиллэргэ «Лада» мааркалаах массыыналар эрэ эппиэттииллэр. Иккиһинэн, таксыы быһыытынан Арассыыйаҕа 2022 сылтан 2025 сылга диэри анал инвестиционнай сөбүлэһии чэрчитинэн оҥоһуллубут тиэхиньикэ. «Москвичтар», «Evolute» электромобиллар, «Exeed» кроссовердар, «АвтоВАЗ» тиэхиньикэлэрэ, ону сэргэ «Cһery» кроссовердар клоннара сүүрэллэрэ былааннанар. Оттон кэнники кэмҥэ аатыран, Саха сиригэр киэҥник тарҕаммыт «Һaval» мааркалаах массыыналар киирбэтилэр. Кытай хампаанньаны кытары инвестиционнай сөбүлэһии 2022 сылга эрэ диэри түһэрсиллибит эбит. Итини кытта «Автотор» собуотугар хомуллубут Кытай массыыналара эмиэ саҥа ирдэбилгэ сөп түбэспэтилэр.

ЭТИИЛЭР, САНААЛАР

Эспиэрдэр биир санаанан, саҥа ирдэбил киириитэ сыыйа ыытыллыахтаах, оттон дойду бырамыысыланнаһын өйөөһүн бэлиитикэтэ суоппардары үлэтэ суох хаалларыа суохтаах дииллэр. Таксыы суоппардарыгар тус сыаллаах субсидия, чэпчэтиилээх кирэдьиит уонна кыра бырыһыаннаах лизинг бырагыраамата оҥоһуллан киириэхтээх диэн туруорсаллар.

Сергей Петров, «Максим» таксыы суоппара:

— Бу сокуон тырааныспары оҥорон таһаарааччыларга эрэ бэрт курдук. Ол эрээри, дьиҥинэн, суоппардар бары кэриэтэ инникитин үлэлиибит дуу, атын үлэни көрдүүбүт дуу диэн толкуйга түһүөхтэрэ. Саҥа уларыйыы содула, мин санаабар, итинэн эрэ түмүктэммэтэ буолуо.

Владимир Николаев, перегонщик, Дьокуускай куорат:

— Кэнники аҕыс сыл устата Япония массыыналарын аҕалан атыылаатым. Атын үлэни көрдөөбөтөҕүм даҕаны. Дойдуга оҥоһуллубут массыыналар бас-быстар сыаналаах буолуохтара дии саныыбын. Аны туран, биһиги уустук суоллаах усулуобуйабытыгар түргэнник алдьаныахтара. Бу сокуон атыы-эргиэн, таксыы салаатын суох оҥорорго туһуламмыт быһыылаах.