Таксыыстар сыананы үрдэтэ сатыыллар. Тоҕо?

Бу күннэргэ Үөһээ Бүлүү уонна Ньурба улуустарын таксыыстара социальнай ситиминэн дьону таһар өҥөлөрүн иһин сыананы үрдэтэр туһунан суруйбуттара. Ол ис хоһооно маннык.

«Убаастабыллаах Үөһээ Бүлүү улууһун олохтоохто­ро уонна ыалдьыттара! Бэнсиин уонна гаас сыаната үрдээбитинэн итиэннэ суол-иис мөлтөҕүнэн сибээстээн, атыр­дьах ыйын 1 күнүттэн Үөһээ Бүлүү – Дьокуускай, ону тэҥэ Дьокуускай – Үөһээ Бүлүү хайыс­ханан сыана 3500 солк. буоларын иһитиннэрэбит!» диэн биллэрии нэһилиэнньэни аймаата. Ол кэннэ аны Ньурба улууһун социальнай ситимнэринэн эмиэ маннык ис хоһоон­ноох биллэрии тарҕанна. Таксыы сыанатын тоҕо үүнэ-тэһиинэ суох үрдэтэрий?

Тоҕо диэтэххэ, уматык сыанатын судаарыстыба са­­таан хонтуруоллуур кыаҕа суох, ырыынак сокуонунан эргинээччи бэйэтэ сыананы быһар. Ньиэби-гааһы хостооһунтан, таҥастааһынтан саҕалаан, собуоттан тахсыар диэри аан дойду бииржатыгар төһө буоларынан уонна акцизтар улары­йыыларыттан сыаната тутулуктанар. Бэнсиин биир­диилээн атыыга былырыын 2023 сыл от ыйыгар уонна алтынньыга эрэ сыаната үрдээбитэ. Ааспыт сыл бииржаҕа бэнсиин сыаната 2022 сылы кытары тэҥнээтэххэ, 70% улааппыта. Ол кэннэ бэнсиин сыаната уларыйбакка турарын бэлиэтиир тоҕоос­тоох. Оччоҕо тоҕо сыананы үрдэтэл­лэрий?

Сыана кэмитиэтин  эппиэтэ

РФ Бырабыыталыстыбатын 07.03.1995 сыллаах 239 №-дээх «Сыана тарыыптарын судаа­рыстыбаннай бэрээдэктээһин дьаһалын туһунан» уураа­ҕар уонна СӨ Бырабыы­талыстыбатын 22.11.2007 сыллааҕы 468-с №-дээх «СӨ сыана бэлиитикэтин судаарыстыбаннай кэмитиэтин туһунан балаһыанньаны бигэргэтэр туһунан» уураа­ҕар сөп түбэһиннэрэн, автомобильнай тырааныспарынан дьону таһыы тарыыбын судаарыс­тыба бэрээдэктиир кыаҕа суох эбит. Ол оннугар улуустар икки ардыларыгар сылдьар дьону таһар уопсастыбаннай тыраа­ныспар тарыыбын судаарыс­тыба бэрээдэктиир кыах­тааҕын суруйаллар. Сыана бэлиитикэтин судаарыстыбаннай кэмитиэтэ бу реестргэ олоҕуран оптуобустарынан дьону таһыы кээмэйин маннык ха­­йысхаларынан: Дьокуускай – Нам – Хатырык; Дьокуускай – Покровскай – Мохсоҕоллоох; Дьокуускай – Маҥарас – Бэрдьигэстээх; Аллараа Бэстээх – Чурапчы олохтообут.

Манна даҕатан эттэххэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуо­нугар олоҕуран бэйэни сала­йыныы муниципальнай оро­йуоннара уонна куораттааҕы уокуруктар бэйэлэрин сирдэригэр-уоттарыгар дьону таһыыга тарыыбы бэрээдэктиир кыах­таахтар эбит.

Онтон атыныгар, ол иһигэр тарыыбы ырыынак сокуона ыйар-кэрдэр диэн буолар. Ол биллэн турар, биэнсийэлээх, кыра хамнастаах киһи хармааныгар улахан охсуулаах буолара саарбаҕа суох.

Сыана араастаһыыта

Сунтаарга сайын былырыын 5000 солк. буоллаҕына, быйыл са­­йыҥҥыттан паром сылдьыаҕыттан 7000 солк. диэри үрдээбит, оттон Бүлүү улууһун киинигэр диэри 2000-2500 солк. эбит буоллаҕына, билигин 3000 солк. тиийдэ.

Өссө мин бу сыыппаралары хабаатыннаран аахтым, мин билэр таксыыһым 3000-4000 солк. уматыкка барар диир, оччотугар барыһа өссө улаатар.

Дьокуускайтан улуус киин­­нэригэр диэри таксыы билиҥҥи сыаната маннык буолан турар. Манна сайыҥҥы сиринэн сырыы баар улуустарын эрэ киллэрдибит. (Таб. көр).

Ааҕан-суоттаан көрдөххө

Билигин бары да таксыыс­тар гаас уматыкка көстүлэр, Дьокуускай куоракка гаас уматык от ыйын 24 күнүнээҕи туругунан, ортотунан, 1 лиитэрэ 30.50 солк. СӨ сыана бэлиитикэтин судаарыстыбаннай кэмитиэтэ сыана былырыыҥҥыттан уматыкка үрдүү илигин бигэргэтэр. Итинэн аахтахха, таксыыстар сыаналарын «искусственнайдык» эбэтэр халлаантан ылан үрдэтэллэр диир сөп курдук. Мантан салгыы Бүлүү бөлөх уонна Илин эҥэр улуустарыгар таксыыстар төһө барыстаналларын Үөһээ Бүлүү уонна Таатта холобуругар көрдөрүөм.

Холобур, Таатта улууһун ылыахха. Дьокуускайтан Ытык Күөлгэ диэри 253 км, айан үчүгэй суолга 3:12 ч. буолар, уматык А-95 – 67,00 солк., 100 км-гэ 10 л бэнсиини барыыр, ол аата 25 л барар, оччоҕо уматык уопсай суумата 1675 солк. тэҥнэһэр. Оттон таксыы кыччаабыта 7 киһини ылар, оччотугар биир сырыыга 14000 солк. буолар. Мантан бэнсиинин 1675 солк. уонна Дьокуускайтан Бэстээххэ диэри туоруур паромун сыанатын 2100 солк. көҕүрэтэбит, таксыыс биир сырыытыгар барыһа 10225 солк. тэҥнэһэр. Өскөтүн күн өрүү-өрүү дьону таһар буоллаҕына, ыйга 153375 солк. барыһырар. Биллэн турар, массыына алдьанар-кээһэнэр, онно саппаас чааһы ыларга эмиэ барыыллар.

Оттон Бүлүү бөлөх улуустарыттан Үөһээ Бүлүү улууһун киинигэр диэри быһа хо­­лоон ааҕар буоллахха, А-95 бэн­­сиин – 69 солк., 8-9 чааһынан айаннаан тиийэҕин, 100 км-гэ 10 л бэнсиини барыыр, ол аата 656 км 65 л барар, оччотугар 4485 солк. барар. Үөһээ Бүлүүгэ диэри тарыып 3000 солк., 7 киһилээх микроавтобуска – биир сырыыга 21000 солк. өлөрөр, онтон уматыгын сыанатын көҕүрэтэбит, оччоҕо 16515 солк. барыһырар. Күн өрүү-өрүү айаннаатаҕына, ыйга бу таксыыс 247725 солк. барыһырар.

Өссө мин бу сыыппаралары хабаатыннаран аахтым, мин билэр таксыыһым 3000-4000 солк. уматыкка барар диир, оччотугар барыһа өссө улаатар. Бу таксыыстар бары дьону таһар көҥүллээхтэрэ саарбах. ГАИ тохтоттоҕуна сорох суоппардар, аймахтарбытын кытары сыбаайбаҕа, үбүлүөйгэ баран иһэбит диэриҥ диэн көрдөһөр эбэтэр анал олбоҕо суох кыра оҕолору саһыара сатааһын да түгэннэрэ эмиэ баар буолааччы.

Үөһэ аахпыппыт курдук, бэнсиин сыаната былырыыҥҥыттан үрдүү  илик да буоллар, наар онуоха уонна суол куһаҕаныгар сигэнэллэр. Дьиҥэ, суол куһаҕан буол­лаҕына, тустаах эппиэтинэстээх тэрилтэттэн толуйууну ирдэһэр ордуга буолуо уонна оччо алдьанар тиэхиньикэлээх буоллаҕына, суоппар саппаас чааһыгар сыллааҕы дохуотуттан ордорунан ылыахтааҕа буолуо. Оттон биһиэнэ мэлдьи буоларын курдук сиэри таһынан.

Харчыга хараҥарыы сыанан аҕаабат

Дойдутугар биирдэ эмэ баран кэлэр билэр киһим кэпсээн турар, чугас аймаҕым өлөн,  тиһэх суолугар атаараары таксыынан айаннаан иһэн бэйэм тиһэх суоллана сыстым диэн. Таксыылар харчыны сырсаннар, түүн тиийээт ситэ сынньаммакка, сарсыарда төннөллөр, аһара түргэнник сылдьар эбит, суоппарбыт уутун хаммакка, айаннаан иһэн утуйан, саахалга түбэспиттээхпин диэн кэпсээн турар.

Киһи биирдэ олорор, доруо­буйаны да, олоҕу да атыылаһан ылбаккын. Биирдэ олорор олоххо, кэннитэ кээнчи да буоллун диэбэккэ, сиэрдээхтик сылдьыахха, олоруохха наада. Баҕар таксыылары кытары сибээстээх, үгүс элбэх суол саахала онтон тахсара буолаа­рай, таксыыстар ону толкуй­даан көрбүккүт дуо?

Бу күннэргэ «Таксыы» суһал-сэрэтэр тэрээһин, эриэй­дэ ыытыллара былааннанар. Быйылгы сыл бастакы аҥаарын түмүгүнэн, Саха сиригэр дьону таһыыны кытары сибээс­тээх 20 суол быһылаана тахсыбыта бэлиэтэммит, онно 1 киһи өлбүт уонна 26 киһи араас эчэ­йиини ылбыт. Онон бу сырыыга Суолу-ииһи кэтээн көрөр судаа­рыстыбаннай иниспиэк­сийэ үлэһиттэрэ таксыы суоппардарын эрэ буолбакка, тиэхиньикэ туругун эмиэ бэрэбиэр­кэлиэхтэрэ.

Улуус                         км                       Сыаната (солк.)
Горнай                     186                           500-1000
Бүлүү                        581                           3000
Үөһээ Бүлүү           656                           2500-3000
Ньурба                    796                           4000
Сунтаар                  964                            7000
Ленскэй                 1040                          12000
Мииринэй            1154                           8000
Мэҥэ Хаҥалас      66                              1300
Уус Алдан             127                              1500
Нам                         84                               600-700
Амма                      198                              2300
Уус Маайа             379                            5000
Таатта                    256                             2000
Чурапчы                177                             1500
Нерюнгри             809                            5000
Алдан                     534                             3500-4000
Өймөкөөн             1018                           8000