Талааннар чочуллар кыһалара

Дойду Хотугулуу-Илин өттүгэр хореографическай идэҕэ үөрэтэр соҕотох кыһа – Аксения уонна Наталья Посельскаялар ааттарын сүгэр Дьокуускайдааҕы балет оскуолата быйыл төрүттэммитэ 30 сылын туолар. Үйэ чиэппэриттэн ордук кэм устата манна чаҕылхай артыыстар, бастыҥ үлэһиттэр иитиллэн таҕыстылар.

Бастакы бэрэсидьиэн ыйааҕынан

Балет оскуолатын үбүлүөйдээх тэрээһинин бэлиэтээри, үлэһиттэр үөрүүлээх түбүк үөһүгэр сылдьаллар. “Москваттан, Екатеринбургтан тиийэ үөрэнээччилэрбит-сулустарбыт кэлиэхтээхтэр”, — диэн СӨ үтүөлээх артыыһа, оскуола дириэктэрэ Дария Дмитриева хоһугар кэпсии тоһуйар. Кырдьык, балет оскуолатын иитиллээччилэрэ Америкаҕа, Кэриэйэҕэ кытта тиийэн үлэлии сылдьаллар эбит. Чэ, нөҥүөлээбэккэ, саас-сааһынан кэпсиим.

Дьокуускайдааҕы балет оскуолата Арассыыйа, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, П. А. Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата Наталья Посельская туһааннаах дьоҥҥо кэскиллээх этиитин ылыннаран, 1995 сыллаахха ыам ыйын 30 күнүгэр СӨ бастакы бэрэсидьиэнэ М. Е. Николаев Ыйааҕынан аһыллыбыта. “Наталья Семеновна оҕолор туспа, улахаттар артыыстары кытта тэҥҥэ үҥкүүлээн ордук сайдыахтара диэн, Д. К. Сивцев‑Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет судаарыстыбаннай тыйаатырын кытта ыкса тутулларын туруорсубута”, — диэн балет оскуолатын дириэктэрэ Дария Дмитриева кэпсээнин саҕалыыр. Оҕолор куорат киинигэр үөрэнэллэр, сүүрэн таҕыстылар да уопсайдара — бу турар.

Уһуйаан саастан саҕалаан

Наталья Посельская эрдэттэн былааннаах үлэни ыытан, хара маҥнайгыттан сонун сүүрээннэри киллэриилэргэ ылсыбыт. Ол курдук, балет оскуолатын иһинэн үстэриттэн үөһэ саастаах оҕолору “Балеринка” устуудьуйаҕа эрчийэллэр. Төрөппүттэр оҕолорун куруһуокка нэдиэлэҕэ иккитэ таһаллар эбит.

“Өссө биир сонун көстүү — классическай кылаас. Оччолорго бэлэмнэнии кылааһа суох эрдэҕинэ, Наталья Семеновна бэйэтэ толкуйдаан, экспериментальнай кылааһы аспыта. Кэлин Арассыыйаҕа балет ускуустубатын идэтигэр эрдэттэн бэлэмнээһин саҕаламмыта. Күн бүгүн 1‑кы кылааһы бүтэрбит оҕолору ылан, үс сыл дьарыктыыбыт”, — диэн сэһэргэһээччим салгыы кэпсиир.

Онон тиһиктээх үөрэх дьиҥнээх холобура манна көстөр эбит. Устуудьуйа кырачаан иитиллээччилэрэ сүүмэрдэнэн бэлэмнэнии кылааһыгар, салгыы балет оскуолатыгар киирэллэр.

“5‑с кылааска эбии бастыҥтан бастыҥ, чаҕылхай оҕолору сүүмэрдиир соруктаах Оҕо ускуустубатын, уопсай үөрэхтээһин оскуолаларын кытта ыкса ситимнээхтик үлэлэһэбит, көннөрү уулуссаҕа да сылдьан бэлиэтии көрүөхпүтүн сөп.

Ускуустуба эйгэтигэр сыстыан, биһиэхэ үөрэниэн баҕалаах оҕо олус элбэх. Сүүмэрдээһиҥҥэ сүүһүнэн оҕо кэлэр, хас да түһүмэҕи туттаран киирэллэр. Быһыыларыттан-таһааларыттан саҕалаан доруобуйаларыгар, төһө имигэстэригэр, сатабылларыгар тиийэ барытын көрөбүт, ону тэҥэ, сэһэргэһиини, быраас көрүүтүн ааһаллар. Сахалар айылҕаттан мусукаалынай, үҥкүүһүт омукпут”, — диэн бэлиэтиир.

Оскуола бүгүҥҥү олоҕо

— Күн бүгүн 16 улуустан, Дьокуускай куораттан 100 оҕо үөрэнэр. Балет артыыһын идэтигэр ФГОС-нан 8 сыл үөрэнэллэр. Атын кэллиэстэр 9‑с, 11‑с кылаас кэнниттэн ылар эбит буоллахтарына, биһиги 4‑с кылаас кэнниттэн үөрэххэ ылабыт, туох баар үөрэх биридимиэттэригэр барытыгар үөрэтэбит. 9‑с кылааһы бүтэрэллэригэр сүрүн судаарыстыбаннай эксээмэни сэргэ, балекка уруоктарынан эксээмэн туттараллар. Эксээмэннэрин ааһан, аттестат ылан баран 9‑с кылаас кэнниттэн дьэ, 1 кууруска киирэллэр.

Сахалыы, хотугу үҥкүүлэри, үҥкүү ускуустубатын сайыннарар соруктаах быйыл “Артист балета ансамбля, преподаватель” идэтин сөргүттүбүт. Бүддьүөттэн 20 миэстэни (10 кыыс, 10 уол) көрдүлэр. Бу үөрэх бырагыраамата 5 сыллаах, 7‑с кылааһы бүтэрбит оҕолору ылабыт, — диэн этэр.

2019 сылтан Дьокуускайдааҕы балет оскуолата Билим Дьоҕус академиятын иһинэн хореографияҕа талааннаах оҕолору булар, өйүүр эрэгийиэннээҕи киин тирэх-үөрэтэр былаһааккатынан буолар. Бу киин чэрчитинэн сылы эргиччи лааҕырдары тэрийэн, оҕолору үҥкүүгэ дьарыктыыллар, чаҕылхай оҕолору булаллар.

Саха сирин Балетнай оскуолата үрдүк таһымҥа тахсыбытын бэлиэтии көрөн, кэлин Тыва Өрөспүүбүлүкэтиттэн тиийэ оҕолорун үөрэттэрэргэ кэпсэтии үлэтэ бара турар эбит.

“Сарсыарда эрдэттэн үлэ, үөрэх саҕаламмытынан барар. Идэбит дьиссипилиинэлээх, бэрээдэктээх, тулуурдаах, дьулуурдаах, туруоруммут соруктарын ситиһэргэ үөрэтэр”, — диэн идэ оҕоҕо туох хаачыстыбаны иҥэрэрин биир этиинэн ыйар.

Оҕолор үөрэҕи кытта үҥкүүнү тэҥҥэ дьүөрэлииллэр. Учууталлар, үөрэнээччилэр билим кэмпириэнсийэлэригэр хото кытталлар, ыстатыйалары суруйаллар, Арассыыйаҕа тиийэ миэстэлэһэллэр. Былырыын “Посельскаялар ааҕыылара” билим-быраактыка кэмпириэнсийэтигэр кыайыылааҕынан тахсан, салгыы кыттарга мэктиэлэнэн, быйыл 5‑с кылаас үөрэнээччитэ Зарина Архипова (сал. Ж. Г. Попова) Москваҕа баран Бүтүн Арассыыйатааҕы “Билимҥэ бастакы хардыылар” оҕолор айар үлэлэрин күөн күрэһигэр маҥнайгы миэстэни ылан кэлбитэ. Ити курдук, оҕолор билимҥэ ситиһиилэрэ элбэх.

Үбүлүөйдээх сылы — дьоһун ситиһиилээх

Оҕо аймаҕы ускуустуба кэрэ эйгэтигэр сыһыарар, кэрэхсэтэр, олохтоох балеты сайыннарар үлэни тустаах балет оскуолата күүскэ ыытар. 2021 сыллаахха “Үчүгэй Үөдүйээн” норуот остуоруйатыгар уонна Иван Гоголев‑Кындыл “Кыталыктар кырдаллара” остуоруйа-пьесатыгар олоҕуран, “Үүнэр көлүөнэ пуондата” бырайыагынан “Сказочная долина” оҕо национальнай балетын туруорбуттар. “Бу испэктээк Саха сирин устуоруйатыгар күн бүгүн икки аактаах, толору метражтаах, оҕолорго аналлаах, классическай бастакы уонна соҕотох национальнай балет буолар. Хореографическай училищеларга саҥа айымньыны туруоруу суоҕун кэриэтэ, онон улахан кыайыы. Композитор Кирилл Герасимов бэртээхэй муусуканы суруйбута. Биһиги оскуолабытын бүтэрбит Екатерина Тайшина хореографтаабыта. Сыанаҕа үҥкүүлээччилэр — оҕолор, көрөөччүлэр — оҕолор”, — диэн Дария Ивановна киэн тутта кэпсиир.

Аны иитиллээччилэр ситиһиилэрин ааҕан ситиллибэт. Ол курдук, түөрт сылга биирдэ Улахан Тыйаатырга ыытыллар Балет артыыстарын норуоттар икки ардыларынааҕы күөн күрэһигэр (бэрэссэдээтэл — Ю. Н. Григорович) Иван Одинцов боруонса мэтээли ылары (2022 с.), Алисия Пак дипломант буолары ситиспиттэрэ. Дельфийскэй оонньууларга, Екатерина Максимова аатынан Арассыыйатааҕы “Арабеск” (Пермь к.), “Аан дойду эдэр балета” (Сочи), “Култуура” канал тэрийэр “Большие и маленькие” тэлэбиисэринэн күөн күрэскэ кыһыл көмүс мэтээли ылбыттара, бастаабыттара, миэстэлэспиттэрэ. Италияҕа, Японияҕа, Кэриэйэҕэ, Казахстааҥҥа, Соҕуруу Африкаҕа тиийэ Арассыыйа аатын чиэстээхтик көмүскүүллэр.

Бу барыта идэлэригэр бэриниилээх үлэһиттэр сыралаах үлэлэринэн ситиһиллэр. Үтүөлээх артыыстар, норуот артыыстара, үрдүк сыанаҕа солист быһыытынан үҥкүүлээбит, билигин бэйэлэрин баай уопуттарын ыччакка иҥэрэ сылдьаллар: О. И. Абрамова, Д. Г. Иванова, Д. Н. Дмитриев, Г. В. Дулова, Д. И. Дмитриева, Г. В. Эверстова, А. К. Киргитаун, Т. В. Алексеева. Саха сиринээҕи балет оскуолатын бүтэрэн, салгыы үөрэнэн, үлэлээн үрдүк ааты-суолу ылбыт таһаарыылаах учууталлар элбэхтэр: Р. И. Хон, А. Д. Попов, А. С. Скрыбыкин, Ж. Г. Попова, о. д.а.

Үөрэх тэрилтэтэ маҥнай аһылларыгар балет артыыстарын эрэ чочуйан таһаарара. 2020 сылтан эбии преподаватель идэтигэр уһуйаллар. Сүүс бырыһыан үлэнэн хааччыллаллар. Тыа сиригэр Балет оскуолатын бүтэрээччилэр тиийэн таһаарыылаахтык үлэлии сылдьалларынан кэлэктиип киэн туттар.

Бэриниилээх үлэһит

Бииргэ үлэлэһэр биир эмэ тэрилтэҕитин бэлиэтээн ааһыаҥ буолаарай диэн ыйыппыппар, толкуйдуу да түспэккэ: “Муома улууһунааҕы Оҕо ускуустубатын оскуолатын бэлиэтиибин”, — диэн Дария Ивановна хоруйдуур, — дириэктэрдэрэ Анна Митрофановна Федорова 1970‑с сыллар ортолоругар Муома улууһугар ананан тиийэн, сөбүлээн, иккис дойду оҥостон олорор. Кини сэбиэскэй кэмтэн каадыры иитэн таһаарар. Ол кэмнэргэ мин министиэристибэ нөҥүө сүүмэрдэнэн, Новосибирскайга үөрэнэ тиийдим. Арай, тиийбитим Муома уола сылдьар. Анна Митрофановна ыкса үлэлэһэн, талааннаах иитиллээччилэрин бэйэтэ талан Новосибирскайга быһалыы сүүмэрдэтэ илдьэр эбит.

Саха сиригэр оскуола аһыллыаҕыттан күн бүгүҥҥэ диэри үөрэнээччилэрин Дьокуускайга ыыталыыр. Сааһырдым диэн быар куустан, күн-дьыл өксүөнүгэр бэринэн олорбот. Бу соторутааҕыта НХСБ Хотугу омуктар бэстибээллэригэр баран “Радость тундры” ансаамбыла күөн күрэскэ чыпчаал кыайыыны ылан кэллэ», — диэн чорботон бэлиэтиир. Киһи сэргии көрөрө — айылҕаттан талааннаах элбэх уол ордук Ньурба улууһуттан саха балетын ускуустубата сайдыытыгар айымньылаахтык опера уонна балет тыйаатырыгар үлэлии сылдьаллар, Аксения уонна Наталья Посельскаялар ааттарынан балетнай оскуолаҕа кэскиллээх бастыҥ үөрэнээччилэринэн буолаллар.