Тамара Попова – артыыс олоҕо

Саха тапталлаах ырыаһыта, ырыа айааччы, СӨ үтүөлээх артыыската Тамара Попова сыанаҕа тахсыа эрэ кэрэх, көрөөччүлэр сэгэс гына түһэллэр, ытыстарын тыаһынан көрсөллөр. Көрөөччү кинини ол курдук таптыыр, күүтэр, талааныгар сүгүрүйэр.

-Тамара Ивановна, мин ыллыахпын сөп эбит диэн хаһааҥҥыттан билбиккиний?
-Мин оҕо сааһым Сунтаар улууһун Хадан сэлиэнньэтигэр ааспыта. Оҕо сылдьан кыратык кэнэн соҕус этим. Ол гынан баран, син биир дьоҥҥо биллэр киһи буолуом диэн хайдах эрэ сэрэйэрим, онно бэлэмнэнэн барбытым. Бэйэбин өйдүөхпүттэн ырыаны өрө туппутум. Айылҕаҕа, аҕабын кытары балыктыы барыстахпына ыллаан тахсарым. Операбыт примата Анегина Ильина “Үүннүлэр өрөгөй түгэннэр” диэн ырыатын операҕа майгыннатан ыллыы сатыырым. Баҕар, онно куоласпын кыратык сайыннарбытым буолуо.
Гитараҕа бэйэм баҕабынан үөрэммитим. Ыаллыы олорор Павлов Филипка дьонноро гитара ылан биэрбиттэригэр ытыахпар диэри ымсыырбытым. Мин дьонум ылан биэрэр кыахтара суоҕун билэрим. Аҕам үйэтин тухары сопхуоска үлэлээбитэ эрээри, мэлдьи харчыта суох курдуга. Төрөппүт ийэм мин 7 саастаахпар суох буолбута. Аҕам биһигини тулаайах хаалларымаары, эдэркээн кыыһы кэргэн ылбыта. Хаппырыыс соҕус этим, тугу эмэ сөбүлээбэтэхпинэ, таһырдьа хаарга умса түһэн сытар киһи этим буоллаҕа. Тастыҥ эдьиийбэр холоон, миигин кыраһыабайа суох, уол курдук кыыс дииллэрэ. 8-с кылааска тахсыбытым кэннэ: «Уйбааммыт кыыһа маннык тубуста дуо?» — диир буолбуттара. Ол иһин: «Дьэ, чахчы ыллыыр кэмим кэлбит эбит», — диэн билбитим.

«Барбыт киһи-ии…»

-Кэргэн тахсан баран, түөрт истиэнэҕэ хаайтаран, ырыата суох олох сатаммат буолбутум. «Хайдах дьоҥҥо-сэргэҕэ ыллаабакка хаалан хаалыахпыный, олоҕум манан бүтэр дуо?» -– диэн ыксыы саныырым. Мап-маҥан күндү саҕынньахтаах, сыанаҕа кэтэр дьэрэкээн былаачыйалардаах төрөөбүт Хадаммар кэлэн кэнсиэртиирбин харахпар оҥорон көрөрүм. Ол да иһин буолуо, бииргэ төрөөбүт балтыларбын Машеньканы, Нарыйаны оҕолорбун көрдөрө ыҥыртаан баран, гитарабын туппутунан Сунтаарга күрээн кэриэтэ барарым. Сунтаарга Наташа Михалева, Людмила Спиридонова “Сааскы дьэргэлгэн” диэн наһаа үчүгэй ырыа куонкуруһун ыыталлар этэ. Икки куонкуруска кыттан баран миэстэлэспэтэҕим эрээри, анал бириис биэрбиттэрэ. Сунтаарга оччолорго соҕотох кыыс ырыаһыт Людмила Спиридонованы таптыыр, сүгүрүйэр ырыаһытым этэ. Эһиилигэр дьүөгэм Ангелина Файрушина кытын да кытын диэн, бастыырга эрэллээх кэлбитим. Арай доҕоор, сыанаҕа кып-кыһыл дьууппалаах, кып-кыраһыабай кыыс үҥкүүлүү-үҥкүүлүү тыыннаах муусуканан ыллыы сылдьарын көрбүтүм. Кимин ыйыппыппар Дьокуускайтан куонкуруска кытта кэлбит Захарова Надежда диэбиттэригэр, эмиэ кыайтарар эбиппин диэн сирэйим уһаан хаалбыта быһыылааҕа. Түмүккэ кини Кылаан бирииһи, мин 1 миэстэни ылбыппыт.
Мин ыал буолан олорор кыаҕа суох киһибин эрдэттэн билэр этим. Ырыаһыт буоларга баҕалаах киһи маннык биир сиргэ олоруо суохтаахпын, барбыт киһи дии саныырым.
-«Барбыт киһи…» диэн тыллардаах ырыалааххын дии?
-Дьэ, баар. Кэргэннии олохпут улам-улам сатарыйан барбыта, кэргэммиттэн арахсан барбытым. Ол арахсыбытым кэннэ аны биир да куонкурус ыытыллыбат буолан хаалбыта. Арай биирдэ Сунтаарга олорор эдьиийим Антонина: «Кэлэ оҕус. Чуонаҕа ырыа куонкуруһугар барыах», -– диэн төлөпүөннээн ыҥырбыта. Оо, мин онно улаханнык үөрбүтүм эрээри, биирдэ өйдөөбүтүм сыанаҕа ыллыырга кэтэр таҥаһым суох эбит. Онон, эдьиийим таҥаһын уларсан барбытым. Чуонаҕа тиийэн куонкуруска «Барбыт киһи…» диэн ырыабын толорон, Кылааан кыайыылаах буолбутум.
-Кырдьык, ити кэмтэн ыла Тамара Попова диэн ырыаһыт быһыытынан биллэн-көстөн барбытыҥ ээ.
— Арыылаах кулуубун дириэктэрэ Валерий Евсеев бу куонкуруһу тэрийэн, салайан ыытар этэ. Уруккуттан да биир эмэ ырыаһыт кыыһы киэҥ эйгэҕэ таһаарыан баҕалаах киһиэхэ мин кэлэн биэрбит этим. «Эйигин баччааҥҥа диэри хайдах ким да көрбөккө сылдьыбытай?» -– диэн сөхпүтэ. Дьиктиргиэм иһин, ырыаларбын салгыбакка истэрэ уонна хайгыыртан соло буолбата. Салгыы миэхэ продюсер буолбута. Айыыһыттарым араҥаччылыыллара дуу, миэхэ суолум итинник бэйэтэ арыллан иһэр түгэннэрэ баар буолааччылар. Ол курдук, ити кэмҥэ сопхуос ыһыллан хаалбыта. Бу иннинэ пиэримэҕэ ыанньыксыттыы сылдьан, ыанньыксыттаан бастыҥнар ахсааннарыгар киириэм, аатырыам диэн үлэлээ да үлэлээ буолар этим буоллаҕа…
Олоҕум тосту уларыйбыта. Продюсербын уонна Мииринэй култуураларын кытары гостуруолларга сылдьар буолбутум. Гитаранан ыллыы сылдьыбыт киһи фонограманан дойдубар ыллыы тахсыбытым. Били ыра санаам туолан, этэргэ дылы, биир сарсыарда биллэр-көстөр киһи буолан турбут курдугум. Валерий 10 ырыабар 30 мүнүүтэлээх килииби оҥорбута. Оччолорго итинник килииби бэл, Дьокуускайга да оҥорботторо. Сунтаарга хас да айар кэнсиэрпин тэрийбитэ. Ити 1995 сыллаахха этэ.

«Кэлбит киһи-ии…»

-1996 сыллаахха куоракка кэлбиппит. Бу иннинэ кэргэммиттэн арахсарбар кэргэним улахан кыыспытын Юлияны бэйэтэ илдьэ хаалбыта, сууттаһа сатаабытым да кыаллыбатаҕа. Саамай кэмсинэрим ити. Кырачаан Инессабын Муусука үрдүкү оскуолатыгар 4-с кылааска биэрбитим. Урутаан эттэххэ, кэлин куоракка тыйаатырым уопсай дьиэ биэрбитин кэннэ Юлиябын аҕатыттан күрэтэн аҕалбытым.
Түөрт сылы быһа продюсербыныын Чуонаҕа куонкурус тэрийбиппит, Тамара Попова бирииһигэр өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкурустаах этибит. Сылы быһа гостуруоллаабыт харчыбытынан бириис ылар этибит. Итинник үлэлии-хамсыы сырыттахпытына, Валерий бу олохтон хомолтолоохтук туораабыта…
Мин Эстрада судаарыстыбаннай тыйаатырыгар үлэҕэ киирбитим. Тыйаатыр кэлэктиибэ миигин наһаа үчүгэйдик көрсүбүтэ. Ол саҕана үлэлии сылдьар Наталья Трапезникованы, Юрий Платоновы, Сергей Поповы уо.д.а. ытыктыы-убаастыы көрөрбүт.
Бу үлэлии сырыттахпына Владимир Татаринов «Иэхэй-чуохай» диэн бөлөҕөр ылаары төһө туойарбын ыйыппыта. Сунтаар буолла да, туойуохтаах, оһуокайдыахтаах дии санаабыта буолуо. Ону сатаан туойбат киһини сахалыы тойукка, матыыпка, үнүстүрүмүөҥҥэ оонньуурга үөрэппитэ. Мин бу иннинэ наар таптал туһунан иэйиилээх ырыалары айа, толоро сылдьыбыт киһиэхэ бастаан ыарахан соҕус этэ. Сахалыы матыыптаах ырыалаах буоллаххына, солистыаххын сөп диэбиттэриттэн эрдийэн, «Кыыс кэтэһэр ыһыаҕы», “Һэггээ, һэггээ сэгэрим…” уонна биир эбээннии ырыаны айбытым уонна толорбутум.
Олохпор элбэх охсууну ылбыт буоламмын, аны биир да эр киһини чугаһаппаппын, оҕолорбунан уонна үлэбинэн олоруом диэн бигэ санаалаах курдугум да… Мин аттыбар Владимир Семенович баар буолан хаалбыта. Гостуруолларга, сынньалаҥнарга миэхэ болҕомтотун уурара биллэн барбыта.

«Турбут киһи-ии…»

-Эн оччолортон да сыанаҕа туттар-хаптар майгыгынан, сытыыгынан-хотуугунан, ол эрэн бэйэҥ хайдах бааргынан сылдьаргынан уратылааххын.
-Тугу этээри гынаргын сэрэйдим быһыылаах. Сыанаҕа сытан ыларбын, көрөөччүлэргэ тахсан эр дьон тобугар олорорбун этэҕин дии. Бэйэм да билбэппинэн, ыллыы туран уобараска киирэн хаалабын быһыылаах. Көрөөччүлэр сыанаттан бэйэлэрэ тардан ылар, ыҥырар курдук буолааччылар. Ол иһин, саалаҕа түһэн илиибин биэрэн көрөөччүлэрдиин эҕэрдэлэһэр эҥин этим. Дьиҥэр, оннук былааннаммат этим да, бэйэтэ бэйэтиттэн тахсар этэ. «Туох эрэ уратыны гынан дьону тардыахтаахпын» диэн сүрэҕим сибигинэйэр курдук буолааччы.
-Ырыа матыыбын айаргар хоһоон тылларыгар болҕомтоҕун уурар буолуохтааххын. Күн-дьыл ааһан истэҕин аайы ырыа тылларыгар сыһыаныҥ, көрүүҥ эмиэ уларыйара буолуо?
— Билигин, урукку курдук, таптал туһунан ырыаны олох айбаппын. Эдэр саас кэмэ ааһар. Ырыам барыта таптал туһунан этэ буоллаҕа. “Барбыт киһи”, “Кэлбит киһи» диэн тыллардаах ырыалардаах буоллахпына, бу кэнсиэрпэр “Турбут киһи” диэн саҥа ырыабын толоруоҕум. Мария Ларионова-Хотуйа Сиэнэ диэн хоһоонньут тыллара. Уопсайынан ырыа миэнэ буоларын тута билээччибин уонн ылынааччыбын. Холобур, Борис Павлов “Мин эрдииһиппин” диэн хоһоонун сарсыарда ыыппытыгар миэнэ диэн тута таайбытым, Сайа эмиэ миэнэ эрэ буолар хоһооннору төрөөбүт күммэр бэлэхтээччи.
Билигин толорор ырыаларым тыллара-өстөрө наһаа уларыйда. Баҕар, сүтүгүм наһаа улахан буолан эбитэ буолуо. Оҕобун Инессаны сүтэриим — хаһан да оспот баас. Санаабатах күнүм диэн суох. Оҕом туһунан кэпсэтээри гынным да, харах уута суох санаабаппын. Наһаа талааннаах этэ, бу олоххо уларсык кэлбитэ биллэр курдуга. Кэнсиэрим бастакы чааһыгар кыысчааммар анаабыт ырыаларбын толоруоҕум. Үбүлүөйдээх кэнсиэрпэр кыыспын ахтан-санаан ааһыахпын баҕарабын. Кыыһым аата-суола, олорбут олоҕо дьон өйүттэн-санаатыттан симэлийэн хаалыан баҕарбаппын. Көрөөччүлэрим, бука диэн ону баалаамаҥ…
Артыыһы өйдүүр киһи өйдүүр. Мин олохпор Владимир Семеновиһы көрсүбүппэр дьылҕабар махтанабын. Бэйэтэ артыыс буолан, үлэлээн сылайан кэлэрбин өйдүүр, гостуруоллартан кэллэхпинэ ханна да олордуон, сытыарыан билбэт үлүгэрэ буолар. Дьиҥнээх эр киһи быһыытынан, тугу баҕарбыппын толорор. Кини көмөтүнэн дьиэ-уот ылынан олоробут. Кэргэмминиин наар сүбэнэн сылдьабыт, харчы туһугар хаһан да мөккүспэппит. Наһаа мындыр, миигин олус элбэххэ үөрэттэ. Хаһан да кыыһырбат, аймахтара бары кыыһырар диэни билбэттэр, наһаа үчүгэй бырааттардаахтар, балтылардаах.
Тыйааатырбар биир да күн өрөөбөккө, больничнай да ылбакка, 25 сыл тухары үтүө суобастаахтык үлэлээн кэллим дии саныыбын. Онон кэнсиэрпин үбүлүөйдээх сааспар уонна айар үлэм 30 сылыгар аныыбын. Кэнсиэркэ мин ырыаларбын атын артыыстар эмиэ толоруохтара. Гостуруоллуу барыахтаахтарын биир күн тохтоппуттарыгар тыйааатырым кэлэктиибигэр махтанабын.
Биэс сыл буола-буола сольнай кэнсиэрпин оҥорон кэллим. Арай кыыспын сүтэрбиппинэн уонна хамсыгынан сибээстээн, 55 сааспар кэнсиэртээбэтэҕим.
-Бу кэнсиэркиттэн төһө долгуйаҕыный?
-Наһаа утуйааан киһи үчүгэйдик утуйбатаҕым ыраатта. Миэхэ үлэлиир дьону сордуубун быһыылаах, эрий да эрий буолабын. Ол аайы: “Тамара, долгуйума, барыта под контролем”, — диэхтииллэр.
—Тамара, киһи эйиэхэ хайдах да 60 сааһы биэрбэт ээ. Бэл, «Хагдарыйбат Хадааана» диэн хоһоон анаан тураллар. Ол кистэлэҥэ тугуй?
— Мин санаабар, дьиэ кэргэҥҥиттэн наһаа тутулуктаах. Ити дууһа ыарыытын билбэтэҕим буоллар, баҕар өссө чэгиэн сылдьыам эбитэ буолуо дии саныыбын. Ол гынан баран, олохпор үчүгэйи эрэ саныы сатыыбын. Кыысчааным ол дойдуга дьоллоохтук сылдьар диэн бэйэбин албыннанабын. Кимиэхэ да ымсыырбаппын. Олох тугу биэрэринэн күннээҕинэн олоробун, кыраттан үөрэбин уонна утуйааммын. Утуйбатахпына ыалдьабын. Ол иһин Владимир Семенович: “Сынньан уонна утуй” диэн биир тыллаах.
-Сотору буолуохтаах «Мин артыыс олоҕум» кэнсиэркэр ситиһиилэри баҕарабыт.

Хаартыскалар: Тамара Попова дьиэтээҕи альбомуттан