ТАҤНАРЫЫ. Сэмэн Ермолаев-Сиэн Өкөр драматынан “Эйиэхэ сибэкки биэрээри” киинэ туһунан

Киинэ сюжета судургу. Дэриэбинэ уолаттара үс доҕордуу Бааска, Сааска уонна Бүөккэ эргэ кулуупка көрсөллөр. Олохторун саныыллар.

Кинилэр төрдүө этилэр – табаарыстыы. Онтон ол киһилэрэ куоракка кэргэн ылбыт, сыбаайбалаабыт, ол гынан баран кинилэри үөрүүтүгэр ыҥырбатах. Ити уолаттарга дьиҥнээх “шок”, олоро түһүөхтэригэр диэри охсуу буолар. Атастыылар түүнү быһа суулаһа сылдьан арыгы иһэллэр, оҕо саастарын, бэйэлэрин дьылҕаларын сыымайдаан, ыйдаҥардан көрөллөр.
Киинэттэн тахсан истэхпинэ икки дьахтар: «Ити аата тугу көрдөрдүлэр? Арыгыһыттары дуо?” – диэн кэпсэтэллэрин иһиттим. Биллэн турар арыгы диэн – омсолоох көстүү. Социальнай иэдээн. Ол эрээри ханнык баҕарар үчүгэй айымньы идеяттан, айар киһи төбөтүгэр буспут, оҥорон көрбүт санаатыттан үөскүүр. Улахан суруйааччылар араас быһылааны ылан баран онтон дьон, норуот олоҕун туһунан улахан санааны этэн кэбиһэллэрэ баар буолар. Онно кинилэр олох мөкү өртүгэр теманы көрдүүллэрэ элбэх. Горькайы санаан көрүөххэ, кини үксүн “босяктары” – уопсастыба алын араҥатын дьонун суруйара. Ол гынан баран хайдахтаах бөлүһүөктэрий, кини геройдара? Биһиги кэммит биир талааннаах драматура, “Сибиир Чехова” диэн ааттаммыт  Байкал уола Александр Вампилов: “Мин сатамматах уонна табыллыбатах дэммит дьону сөбүлүүбүн, тоҕо диэтэххэ кинилэр киһини албынныыры сатаабаттар” диирэ. “Олоххо икки суол баар. Биирэ сүүрүк устун, иккиһэ – суобаһы утары” – ити эмиэ кини эппит тыллара.
Сэбиэскэй кэмҥэ дойду үрдүнэн пьеса да, киинэ да буолан көстүбүт “Старший сын” диэн айымньыта билигин классика. Бары өйдүүргүт буолуо, ис хоһоонун. Икки улдьаарбыт уол атын дэриэбинэҕэ кэлэн оптуобустарын куоттаран хаайтаран хаалаллар. Хонор сирдэрэ суох буолан ыксаан билбэт ааннарын тоҥсуйаллар, биирдэрэ аҕаларыгар мин эн көрсүүттэн уолуҥ буолабын, хонноруҥ диэн албынныыр. Билсэн, бу ыал кыһалҕатыгар киирэн, өйдөһөн бүтэһигэр дьиҥнээх улахан уол курдук буолан хаалар. Итинэн кини оҕо-аҕа, убай-быраат буолуу киһини аймах оҥорбот, киһини өйдөһүү, киһилии сыһыан аймах оҥорор диэн улахан санааны этэн кэбиһэр.
Киинэни режиссер Василий Слепцов туруорбут. Бастакы киинэм диэбит, ол гынан баран ааптар идеятын өйдөөбүтэ, ис хоһоонун арыйбыта хайҕаллаах. Онно  контраһы туттубута олус күүстээх. Икки олох – биирэ кинилэр сыбаайбаҕа ыҥырыллыбыттара буоллар хайдах курдук маанытык таҥнан тиийиэхтэрэ, үөрүөхтэрэ-көтүөхтэрэ, алгыс тылларын этиэхтэрэ этэй, иккиһэ – кинилэр эргэ кулуупка арыгылаан, суланан, буккулла-тэккиллэ сылдьаллара. Оруолларга Павел Ченянов, Дьулус Софронов, Альберт Алексеев, Сергей Баланов, Владислав Никаноров, Алексей Михайлов, Александр Борисов, Сандаара Федотова, Жанна Ксенофонтова-Федорова талааннаахтык оонньоотулар. Уопсайынан саха кинематограба ханнык да теманы “тулуппат” буолбута киһини үөрдэр.
Киинэ бүтэһигэр геройдар бэйэлэрин дьылҕаларын өйдөөбүтэ буолан, олохторун уларытар, бэл, Бааска матасыыкылынан куоракка “дьол көрдүү” барар өйгө киирэллэр. Ол гынан баран ол кылаабынай буолбатах. Кылаабынайа – кинилэри таҥнардылар. Буолаары буолан бииргэ үөскээбит доҕордоро. Саамай эрэммит киһилэрэ…

Борис Павлов, суруйааччы, Россия литературнай бириэмийэтин лауреата