Төлөбүр кээмэйэ 2017 сылтан уларыйбакка турар

Өрөспүүбүлүкэҕэ идэлээх сойуустар үлэ кэлэктииптэрин кытта ыкса ситими тутар буолан, үлэ дьоно туруорсар сытыы боппуруостарын бастакынан билэн, үлэ бырааба кэһиллибэтин хонтуруоллуур, кэккэ боппуруостары былаас уорганнарыгар тириэрдэн, тэҥҥэ быһаарсар соруктаахтар. Онон, быйылгы Педагог уонна уһуйааччы сылыгар өрөспүүбүлүкэ учууталлара туруорсар сүрүн боппуруостарын түмэн олороллор.

Саха сирин учууталларын туох долгутарын, ханнык мунаахсыйар боппуруостаахтарын биһиги СӨ Идэлээх сойуустарын федерациятын бэрэссэдээтэлэ Николай Дегтяревтан туоһуластыбыт.

– Үлэ дьонун хаһан баҕарар, ханна баҕарар хамнас боппуруоһа долгутар. Хамнас төлөбүрүн бэлиитикэтэ, хамнас таһыма уонна үлэһит ноҕуруускатыгар, сүктэриллибит эппиэ­тинэскэ эп­­пиэттиирэ – бу хайа да салаа­ҕа үлэ дьонун сүрүн боппуруоһа. Учууталларга да эмиэ оннук. Биир сытыы боппуруоһунан биһиги кэккэ категория оскуола үлэһиттэрин хамнаһа намыһаҕын ааттыыбыт. Бары билэҕит – оскуолаларга логопед-учуутал, педагог-психолог, тьютор, социальнай педагог, педагог-бибилэтиэ­кэр, дефектолог диэн уонна да атын категория улахан эппиэ­тинэскэ сылдьар үлэһиттэр бааллар. Бу үлэһиттэр РФ Бэрэсидьиэнин ыам ыйынааҕы ыйаахтарыгар хабыллан, тус сыаллаах диэн ааттанар категорияларга киирсэллэр, онон хамнастара эмиэ онуоха ыйыллыбыт таһымҥа буолуохтаах этэ. Ол эрээри бүгүҥҥү күҥҥэ бу үлэһиттэр үөрэх салаатыгар саамай намыһах хамнас­таах үлэһиттэринэн буолаллар – хамнастарын таһыма үөрэх салаатыгар көрдөрөр статистическэй чахчыларга эппиэттэс­пэт, бары оскуолаларга хамнас алын кээмэйигэр эрэ диэри өрө тардан төлөөн олороллор. Онон өрөспүүбүлүкэ идэлээх сойуус­тарын федерациятын аатыттан СӨ Үөрэх, билим итиэннэ Үлэ уонна социальнай сайдыы министиэристи­бэлэригэр бу категория үлэһиттэр хамнастарын уопсай үөрэхтээһин са­­лаатыгар олохтоммут орто хамнас таһымыгар тиэрдэр боппуруоһу көрөр туһунан этии киллэрбиппит. Хамнаһы ааҕар-­суоттуур үлэни ылсыһан үлэлээтэххэ, биир да нэдиэлэнэн оҥорон, судаарыстыбаннай бүддьүөккэ педагогическай үлэһиттэр хамнастарын үрдэтии иккис түһүмэҕэр киллэрэн, хамнаһы бу сыл балаҕан ыйыттан да үрдэтэр кыах баар. Быйылгы сылы аһардыбакка боппуруос быһаарыыны эрэ­йэр.

УОПСАЙ УОННА ОСКУОЛА ИННИНЭЭҔИ ҮӨРЭХТЭЭҺИН САЛААЛАРА

– Хамнаска сыһыан­наах иккис боппуруос – уопсай үөрэхтээһин уонна оскуола иннинээҕи үөрэхтээһин педагогтарын хамнастарын таһыма. Быһааран эттэххэ, статистикаҕа этиллэр хамнас таһымыттан өрөспүүбүлүкэ учууталлара илиилэригэр ылар хамнастара намыһах диэн биһиги этэбит. Биһиги Нам, Хаҥалас, Горнай улуустарыгар уонна Дьокуускай куорат оскуолаларын учууталларын кытта көрсүһүүбүт түмүгүнэн уопсай үөрэхтээһин учууталлара, ортотунан, 50-65 тыһ. солкуобайы, оттон оскуо­ла иннинээҕи үөрэхтээһин педагогтара – 44-50 тыһ. солкуобайы илиилэригэр ылалларын быһаарбыппыт. Оттон статистика чахчыларын таһаа­рарга учуутал биир, балтараа эбэтэр икки ыстаапкаҕа үлэлии­рэ учуоттаммат. Онон үөрэх са­­лаатыгар орто хамнас үлэ кээмэйэ элбээбитин, эбии үлэлээбиттэрин, ноҕуруускалара элбээбитин ааҕан туран олохтонор. Ону ааһан, статчахчыларга учууталларга көрүллэр хомунаалынай өҥө төлөбүрэ, онтон да атын хамнас систиэ­мэтигэр киирсибэт төлөбүрдэр ааҕылла сылдьаллар. Онон бу эбии төлөбүрдэри аахпакка, учуутал биир ыстаапкаҕа үлэтэ тус сыаллаах (целевой) көрдөрүүлэргэ сөп түбэһэрин ситиһэр наада. Бу боппуруостары быйылгы Педагог уонна уһуйааччы сылыгар сөп түбэһиннэрэн быһаарар тоҕоос­тоох буолуох этэ.

– Хамнас боппуруос­тарын таһынан, биир кэлим эксээмэни ыытыыга үлэлээбит учууталларга боруостааһын (компенсация) кээмэйин боппуруоһун эмиэ туруорсааччылар.

– Маннык боппуруоһу былырыын СӨ Идэлээх сойуус­тарын федерациятын күннэрин ыытарбытыгар үгүстүк көтөҕөн тураллар. Сүрүннээн үлэһиттэр бу кээмэй кыратын этэллэр. Өрөспүүбүлүкэҕэ биир кэлим эксээмэни ыытыыга үлэлээбит педагогическэй үлэһиттэргэ боруостааһын төлөбүрүн бэрээдэгин уонна кээмэйин туһунан балаһыанньа 2017 сыллаахха ылыллыбыта. Бу докумуоҥҥа боруостааһын кээмэйэ индексацияланыахтааҕын туһунан балаһыанньа көрүллүбэтэх. Онон төлөбүр кээмэйэ 2017 сылтан ыла уларыйбакка турар. Оттон ас-таҥас сыаната үрдүү турар – 2017 сыллааҕы сыананы 2023 сылы кытта тэҥнээтэххэ, сүрүн ас-таҥас сыаната 38,85% үрдээбит, хамнас алын кээмэйэ Саха сиригэр 2017 сылга 17 388 сол­куобай эбит буоллаҕына, быйыл 40 605 солкуобайга тэҥнэһэн турар. Манан сибээстээн Идэлээх сойуустар федерациялара өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатыгар биир кэлим судаарыстыбаннай эксээмэни ыытыыга үлэлэһэр педагогическэй үлэһиттэргэ көрүллэр боруостааһыны сыллата индексациялыыр туһунан этии киллэрбитэ. Индексацияны, маны таһынан, тыа сиригэр, оробуочай бөһүөлэктэргэ олорор педагогическэй үлэһиттэргэ көрүллэр хомунаалынай өҥө төлөбүрүгэр олохтууру эмиэ туруорсабыт. Күн бүгүн өрөспүүбүлүкэҕэ төлөбүр 1200 солкуобайга тэҥнэһэр. 2018 сыллаахха СӨ Конституционнай суутун уураа­ҕар бу кээмэй ыйыллыаҕыттан, өрөспүүбүлүкэҕэ хомунаалынай өҥө тарыыптар быһа холоон 80% үрдээбиттэр. Онон индексацияланан, быйыл боруостааһын кээмэйэ 2160 солкуобай буолуохтаах.

УЧУУТАЛЛАР ОТЧУОТУ ОҤОРОРТОН СОЛО БУОЛБАТТАР

– Учууталлар биир туруорсар ыарыы­лаах боппуруостара – кэмэ суох ахсааннаах араас отчуоту толорууну быһаа­рыы идэлээх сойуустар бэбиэскэлэригэр киирэн турар дуо? Манна туох этиилээххитий?

– Бу, кырдьык, биир сытыы боппуруос. Хайа да көрсүһүүгэ хайаан да ахтыллар кыһалҕа. Учууталлар отчуоту толороллоро элбэҕэ, дьиҥэр, болҕомтоҕо ылыллан, билиҥҥитэ офи­циаль­най ирдэнэр отчуот ахсаа­на 5-кэ тиийэ аҕыйатыллан турар. Ол эрээри бу биэс булгуччулаах отчуоту таһынан завучтар уонна кэккэ учууталлар федеральнай, эрэгийиэннээҕи, муниципальнай, биэдэмистибэннэй диэн ааттанар араас отчуоту толоро олороллор. Онон учууталлар үөрэх хаамыытыгар ордук болҕомтолорун уонна бириэмэлэрин аныылларыгар туһаайан, бары отчуоту үөрэтэн көрөн, төһө кыалларынан отчуот ахсаанын аҕыйатар сорук турар.

ПЕДАГОГТАРГА ЭБИИ УОППУСКА

– Педагогическэй үлэ­һит­тэргэ эбии уоппус­ка көрүллүөхтээх диэн «Учуутал туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуонугар ыйыллар. Бу төһө тутуһулларый?

– 1995 сыллаахха ылыллыбыт Учуутал туһунан Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуонугар кэккэ учууталларга өрөспүүбүлүкэтээҕи үөрэҕирии уорганын быһаарыытынан 30 хонуктаах эбии уоппуска көрүллүөхтээх диэн этиллэр. Уоппуска кэмигэр хамнас кээмэйэ оннугар хаалыахтаах, учуутал маннык сынньалаҥы саҥа үөрэх бырагыраамаларын, учуобунньуктары, үөрэх босуобу­йаларын оҥорорго диэн ылыахтаах. 2014 сыллаахха ылыллыбыт «Об образовании в РС(Я)» диэн өрөспүүбүлүкэ сокуонугар бу эбии уоппуска туһунан балаһыанньа эмиэ ыйылла сылдьар. Ол эрээри дьыалатыгар эбии уоппуска бэриллибэт эбит. Онон сокуоҥҥа ыйыллыбыт учууталлар идэлэрин сайыннарарга анаан олохтоммут эбии уоппусканы биэрии бэрээдэгин олохтуур наада диэн ыйабыт.

Ньургуйаана ХАПТАСОВА.