Төрүттэргэ төннүү: «Кыыс Кыыдаан» олоҥхо-испэктээк

Норуот ырыаһыта, олоҥхоһут Сергей Зверев‑Кыыл Уолун аатынан Үҥкүү национальнай тыйаатыра быйылгы 46‑с сезонун балаҕан ыйын 24–25 күннэригэр арыйда. Тыйаатыр сезонун арыйыыга «Кыыс Кыыдаан» (Кынчарҕаннаах харахтаах кырыылаах сутуруктаах кыыс) диэн пластическай олоҥхо-испэктээк мээнэҕэ талыллыбатах.

Ол курдук, олоҥхо-испэктээк быйыл төрөөбүтэ 125 сыла бэлиэтэнэр Сергей Зверев кэпсээбит олоҥхотугар олоҕуран туруорулунна (тыйаатыр кини аатын сүгэр). Ону сэргэ, саҥа испэктээги Саха сирин ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ, «Кыһыл көмүс мааска» тыйаатыр национальнай бириэмийэтин лауреата Сергей Потапов 50 сааһын көрсө туруорда.

Пластическай испэктээккэ көстөрүнэн, Үөһээ дойду айыылара Кыыс Кыыдааҥҥа (балет артыыһа Саина Каратаева) аллараа дойду абааһыларын кытары охсуһарыгар тимир илиини биэрэллэр. Кырдьыга да, сир симэҕэ кэриэтэ нарын-намчы кыыс ити итэҕэли толоруо дуо, олоҥхоҕо кыыс бухатыырдар тоҕо элбэхтэрий диэн толкуйдаан ылаҕын. Ол эрэн, артыыстар оонньууларын иһигэр киирэн истэҕин аайы саха норуотун эпоһа олус киэҥ хабааннааҕын, олоҥхоттон тугу баҕарар күүтүөххэ сөбүн өйдүүгүн.

Дьикти-дьиибэ туруорууга Сергей Потапов кимиэхэ да маарыннаабат истиилэ, соһуччу көрүүлэрэ баалларыгар саарбахтаабаккын. Ол гынан баран, кини төрүт матырыйаалтан туораабатаҕын тоһоҕолоон этэр.

Бастатан туран, «Кыыс Кыыдааҥҥа» аныгы хореография уратытын бэлиэтиир хайаан да наадалаах. Артыыстар дьоруойдарын эмоцияларын биир тыла суох, аҥаардас имигэс хамсаныынан итэҕэтиилээхтик тириэртилэр. Сахалыы ыраахтан эҥсиллэн иһиллэр тойук (Олоҥхо тыйаатырын артыыстара Дмитрий Иванов уонна Юлия Санникова толордулар) хас эмэ хаттыгастаах дойдуну нөҥүөлээн, көрөөччүнү үс дойдуга сиэтэн илдьэ турар. Испэктээк устатын тухары «Кыл Саха» тыыннаах доҕуһуола холбоһон, испэктээк дьоруойдарын кытары биир салгынынан тыынаҕын, кинилэри кытары тэбис-тэҥҥэ «айанныы» сылдьар курдуккун. Манна барытыгар олоҥхо-испэктээги, үгэс курдук, тыйаатыр сыанатыгар буолбакка, артыыстары кытары биир саалаҕа олорон көрүү «көмөлөстө» быһыылаах. Ол туһунан С. Зверев‑Кыыл Уолун аатынан Үҥкүү тыйаатырын дириэктэрэ Саргылаана Борисова:

«Бу испэктээк сыанаҕа олох атыннык көстүө этэ. Суруналыыстарга испэктээги эрдэ көрдөрөрбүтүгэр эрэпэтииссийэлиир сүрүн былаһааккабытын туһанныбыт. Манна испэктээк төрөөн тахсыбыта, артыыстар күн аайы бэйэлэрин уобарастарыгар үлэлээбиттэрэ. Ол иһин, эһиги хайыы үйэ бэлэм үлэни көрөр буолбакка, тыыннаах дьайыыны — тыйаатыр тыынын, эрэпэтииссийэлэр тэтимнэрин, ап-хомуһун үөскүүр эйгэтин бэйэҕитинэн билиэххитин баҕарбыппыт. Биһиги инникитин бу былаһааккабытын көрөөччү испэктээк эйгэтигэр киирэр, олоҥхону уонна өбүгэлэрбитин кытары ситимниир эйгэ быһыытынан туһанар былааннаахпыт. Оччотугар көрөөччү испэктээги көрөрүн сэргэ, хас биирдии дьоруой туһугар санаарҕыа, тэҥҥэ «ыалдьа» олоруо этэ»,  — диэн олоҥхо-испэктээк сонун көстүүтүн туһунан санаатын үллэһиннэ.

Көрөөччүлэр үгүстэрэ Сергей Потапов «Кыыс Кыыдааны» туруоруутун төрүттэргэ төннүү уонна саха норуотун былыргы кистэлэҥ куодун көрдөөһүн курдук ылыннылар.

Манна былыргы, умнуллубут араас көстүү ойуун кыырыытын, тойугу, тыыннаах муусуканы уонна аныгы хореографияны кытары кинилэр харахтарыгар тиллэн кэлэргэ дылы буолла. Кэрэ кыыс-дьахтар бухатыырга кубулуйара, үрүҥ уонна хара охсуһуута, таптал талыытын билэргэ дьулуһуу, мүччүргэннээх сырыылар уо. д. а. пластическай хамсаныы нөҥүө итэҕэтиилээхтик тириэрдилиннилэр.

«Кыыс Кыыдаан» устуоруйата

— Бу олоҥхону өр кэмҥэ сүппүтүнэн аахпыттара. 1943 сыллаахха Сергей Зверев Ньурба тыйаатырыгар үлэлиир кэмигэр толоруллубут;

—«Кыыс Кыыдаан» аан бастаан быйыл бэс ыйыгар Сунтаар улууһугар Кыыл Уолугар аналлаах үбүлүөйдээх Ыһыахха сүрэхтэннэ;

— Үҥкүү тыйаатырын 46‑с сезонун арыйда;

— Алтынньы саҥатыгар Санкт-Петербурга «Балтика дьиэтэ» тыйаатыр норуоттар икки ардыларынааҕы 35‑с бэстибээлэ «Кыыс Кыыдааан» олоҥхо-испэктээгинэн арыллыаҕа.

Саргылаана Борисова, Үҥкүү тыйаатырын дириэктэрэ:

— Биһиги бу испэктээгинэн Кыыл Уолун нэһилиэстибэтигэр эргилиннибит. Сэдэх олоҥхо диэххэ сөп. Өр сылларга тыытыллыбатах олоҥхону туруоруу Сергей Потаповка ытыктыыр-убаастыыр биир дойдулааҕар өйдөбүнньүк уонна кинини кытары аһаҕас кэпсэтии буолбута буолуо дии саныыбын. Режиссер олоҥхону атыннык дьүһүйэн, үҥкүүнэн, хамсаныынан, тыыннаах доҕуһуолунан туруорда.

Биһиги испэктээк саҥа формата диэбэппит, режиссер хайдах көрбүтүнэн турда, пластикаҕа эдэр туруорааччылар үлэлэстилэр, ол иһигэр биһиги тыйаатырбыт артыыһа Егор Жирков уонна балетмейстер Евдокия Софронеева. Бу кинилэр бастакы улахан үлэлэрэ.

Сергей Потапов, «Кыыс Кыыдаан» режиссера:

— Олоҥхоҕо Орто дойдуну көмүскүөхтээх бухатыыр уобараһа мэлдьи баар буолар. «Кыыс Кыыдааан» олоҥхо дьоруойа — нарын-намчы, кэрэ көстүүлээх кыыс. Кини эмискэ улууканнаах сорудаҕы, эппиэтинэһи бэйэтигэр ылынар. Биһиги испэктээккэ абааһылары тыыннааҕымсытарга, киһититэргэ холоннубут, кинилэр хомолтолорун, тапталларын, муҥнарын-сордорун көрдөрө сатаатыбыт. Кинилэр иэйиилэрэ киһи аймах киэнинээҕэр күүстээх буолан таҕыста. Биир тылынан эттэххэ, саха омук үгэс буолбут култуурата аныгы хореографияны кытары дьүөрэлэһэн сонун үлэ көрөөччү дьүүлүгэр таҕыста.