Тоҕо “Тимир” диэний?

Саха киинэтин режиссердара талбыт идэлэригэр тус-туспа ыллыктарынан кэлэллэр. Николай Корякин-Айдын Атэ киинэни устан саҕалаабыт суола эмиэ олох туспа. Маҥнайгы толору миэтэрэлээх уус-уран лиэнтэтэ эмиэ туспа көрүүлээх, атын ааптар үлэтин кытта тэҥнэммэт моһуоннаах буолбут. “Тимир” киинэни көрөн баран, тугу өйдөөбүппүн үллэстэн көрүүм.

“Кириитикэлиир буоллаххына, оҥорон көрдөр!”

Бу режиссеру тус бэйэм биир идэлээхпинэн ааттыахпын сөп. Айдын Атэ дьоҥҥо бас­­таан киинэ ыры­тааччы быһыытынан биллибитэ. Бэйэм блогпар, хаһыаттарга киинэ уонна тыйаатыр туһунан ырытан суруйбутум син ыраатта. Оттон Айдын, аныгы киһи, видеоблог ньыматын талан, аан дойду, Арассыыйа уонна Саха сирин киинэлэрин ютубка ырытар блогер буолбута. Ыччат кини ырытыыларын олус чугастык ылынарын тыһыынчанан сурутааччылааҕа туоһулуур.

Олоҕу уларытар олук түгэнинэн “Дыгын Дархан” киинэни ырытыыта буолбута. Уол ырытыытын “тоҕо бу киинэ табыллыбата?” диэн киирии тылтан саҕалаан, Никита Аржаков саҥа айымньытын саас-сааһынан цветокоррек­циятыттан саҕалаан, сценарийга, режиссураҕа тиийэ итэҕэс­тэрэ дии санаабыт өрүттэрин 15 мүнүүтэ устата кэпсээбитэ. Айдын Атэ блога киинэни умсугуйан көрөр дьоҥҥо анаммыт буолан, үгүс көрөөччү өйдөөн көрбөт, устуу ньыматыгар, киинэни оҥоруу түгэннэригэр сыһыаннаах ымпык­тары-чымпыктары ырыппытын сорох сурутааччылара “хойох хостооһун”, бириинчиктэһии курдук сыаналаабыттара. 300-тэн тахса суруллубут кэ­­мэнтээрийгэ сорохтор “уол сөпкө этэр”, сорохтор “Аржаков таһымыгар тиийэн баран кирии­тикэлээ!” диэн атааннаһыы моһуоннаах мөккүөр үөскээбитэ. Сөпсөспөт бөлөх уопсай санаа­та “Кириитикэлиир буол­лаххына, бэйэҥ оҥорон көр ээ!” диэн кими баҕарар кыһытар модьу­йуу курдук буолбута. Айдын Атэ этэринэн, бу дьон “кыаххын дакаастаа!” диэн санаатын киирсиигэ ыҥырыы курдук ылыммыт.

Үтүктэр араастаах

Айдын Атэ “атын ааптар үлэтин кытта тэҥнэммэт” буочардаах диэн этиим Саха сиринээҕи ааптардарга сыһыаннаах. “Убаһа этэ”, “Убаһа этэ-2” диэн ааттаабыт кылгас киинэлэригэр кини аан дойду киинэтин таптаан көрөрө, улуу маастардар туттар ньымаларын үөрэппитэ тута харахха быраҕыллар. “Зимний” бэстибээлгэ “Бастыҥ режиссура” номинацияҕа кыайбытын кэнниттэн Арассыыйа кириитиктэрэ Айдын Атэ бу үлэтэ туох да саарбаҕа суох Уэс Андерсон устар ньыматын үтүктэр диэн суруйбуттара. Дьиҥнээх тулалыыр эйгэттэн ураты оҥоһуулаах сир-­уот, дьэрэкээн таҥастаах туспа туттуулаах дьон-сэргэ, үөрү­йэх устууттан туспа көрүүлээх камера, барыта киһини үөрдэр эрээри, үөрүйэх көрүүттэн тэ­­йитэн өйүнэн өйдөммөт долгуйууга угуйар. Маннык “хартыынаны” Саха сиригэр өссө биир даҕаны режиссер көрдөрө илигэ эрээри, аан дойдуга “Уэс Андерсон истиилэ” диэн туспа араарыллар сүүрээн баар буол­бута ыраатта диэххэ сөп.

Дьиҥэр, Айдын Атэ үлэтин бу өрүтүн кистээбэт, холобур, “Говорит не Москва” диэн саайт­ка биэрбит интервьютугар аһаҕастык ““Тимир” киинэни Андерсон истиилигэр олоҕуран устубутум” диэн этэр.

Ол аата, Айдын киинэтэ көннөрү үтүктүү дуо? Биллэн турар, оннук буолбатах. Айар эйгэҕэ маастардар араас ньымалары тургутан көрөллөр. Биир ньыманы атын сиргэ туһаннахха, олох туспа айымньы үөскүүр. Уэс Андерсон эмискэ Саха сиригэр кэлэн устан көрдөҕүнэ даҕаны, түмүгэр “Тимиртэн” олох туспа тыыннаах, көрүүлээх киинэ тахсыа эбитэ буолуо. Истиили тутуһуу, көннөрү үтүктээһин буолбатах. Бэйэҥ иннигэр эбии усулуобуйаны, ирдэбили ту­­руоран эбии уустугурдуу курдук ааҕыахха сөп.

Ис хоһооно судургу?

“Тимиргэ” кэпсэнэр сэһэн үрдүгэр сытар араҥата киһи өйдүүрүгэр судургу. Арахсыбыт дьиэ кэргэн оҕото, Тимир, ийэтиниин куоракка олорбут. Ийэтэ күн сириттэн арахсыбытын кэнниттэн, аҕатыгар кэлэргэ күһэллэр. Аҕата уруккута эр бэрдэ киһи буор иһээччи буолбут, аны саҥа кэлбит оҕону оскуолаҕа олох­тоох уолаттар эккирэтэ сылдьан сордууллар. Соҕотохсуйбут уол дэриэбинэ бөх кутар сиригэр иччини көрсөр, доҕордоһор. Араас иһинээҕи атааннаһыылары, өйдөспөт түгэннэри туораан Тимир уларыйар, аҕатын уларытар, олоҕо тупсар.

Ол эрэн, судургу кэпсээни кытта режиссер киинэ ньымаларынан түгэх санаалары кистээбитэ көстөр. Холобур, тоҕо киинэ “Тимир” диэн ааттаҕый? Сүрүн дьоруой аатынан ааттаммыт киинэ аҕыйаҕа суох эрээри, бу киинэҕэ уол аата ис түгэхтээх. Хачаайы, бэ­­йэтин сатаан көмүскэммэт уол тимир курдук чиҥ майгылаах диэбэккин. Аны туран, киинэ устатын тухары кини ууттан куттанара, сатаан харбаабата ахтыллар. Суос-соҕотох, ийэ-аҕа көмүскэлэ суох хаалбыт уол ууга быраҕыллыбыт ыт оҕото курдук булумахтанар, кытылы булуо дуо? Киинэ биир сүрүн толкуйдатар ис хоһооно өлүүгэ сыһыан туһунан буоларын өйдөөтөххө, киинэ аатыгар бэрт тыйыс “тимир эбэтэр харбаан таҕыс” диэн санаа кистэммитэ көстөр.

Бүгүҥҥү кэмҥэ оҕо иитии­тэ эмиэ таарыйыллыбыт. Оҕо көрөрүгэр оскуола уһуйааччылара биир сирэйдээх, туох да дириҥ билиини биэрбэт дьон курдук (Альберт Ноговицын хас даҕаны киһи оруолун чаҕылхайдык толорбут). Оттон кини оҕо дьылҕатын туһугар ыалдьар эрээри, сөптөөх туттунууну булбат, оҥорбот улахан дьон көстөллөр. Ити курдук араас кыра ымпыктары-чымпыктары кичэйэн көрдөххө, бэрт элбэх кистэммит өйдөбүллэри булуох­ха сөп быһыылаах.

Саха киинэтин эйгэтэ

“Убаһа этэ” тахсыбытыгар киинэ эйгэтигэр үлэлиир дьон ортотугар санаа хайдыһыыта тахсыбыта. Сорохтор “быдьар тылынан үөхсүү, түктэри быһыыны сыымайдааһын” чэпчэки суолу көрдөөһүн, түргэнник аат оҥосто сатааһын буолар диэбиттэрэ. Атыттар “киинэҕэ олох бары өрүттэрин көрдөрүү сөптөөх суол” диэн саҥа режиссер диэки буолбуттара. Бүтэр уһугар кыайыы­лааҕынан иккис санаа тахсыбыта көстөр. Айдын Атэ толору миэтэрэлээх үлэтин оҥороругар күүстээх продюсердар, улахан артыыстар көмөлөспүттэрэ, өйөөбүттэрэ. Киинэ биир күүстээх өрүтүнэн үчүгэйдик оонньуур артыыстар кыттыбыттара буолар. Ол курдук, Жанна Ксенофонтова, Георгий Бессонов, Роман Дорофеев, Дмитрий Алексеев “Тимиргэ” идэтийбэтэх артыыстары кытта тэҥҥэ оонньоон үрдүк таһымнаах оонньууну көрдөрдүлэр. Киинэ сүрүн дьоруойун оонньуур Альгис Данилов уонна Айдын Атэ куруутун устар артыыһа Владислав Никаноров кинилэртэн тугунан да хаалсыбакка оонньууллар. Онон аатыр­быт Саха сирин киинэһиттэрин бэйэ-бэйэлэрин өйөһүүлэрэ бу киинэҕэ чаҕылхайдык көһүннэ.

Түмүккэ

Николай Корякин-Айдын Атэ бу бырайыагар кириитик даҕаны режиссер буолуон сөбүн дакаастаата. Биллэн турар, ханнык баҕар блогер, суруналыыс эмискэ режиссер буолар кыаҕа суох. Үлэттэн куттаммат, салайааччы талааннаах, санаммыты сөптөөхтүк былааннаан олоххо киллэрэр дьоҕурдаах киһи бэйэтин киинэтин устан, экраҥҥа тиэрдиэн сөп. Манна өссө айар иэйии аргыстаһыахтаах.

“Тимир” курус ис хоһоонноох, уустук оҥоһуулаах кэмиэдьийэ. Киһини күллэрэр эрээри, толкуйдатар, бэрт сатабыл­лаахтык ыпсарыллыбыт айымньы.