«Тойук» норуодунай ансаамбыл үбүлүөйүн бэлиэтээтэ

Улуу Кыайыы 80 сылыгар “Тойук” норуодунай фольклор ансаамбыла тэриллибитэ  45 сыллаах үбүлүөйдээх кэнсиэрэ үөрүүлээхтик ыытылынна.

1980 сыллаахха Саха Өрөспүүбүлүкэтин Норуот айымньытын дьиэтин дириэктэринэн  Софронов Гаврил Гаврильевич, фольклор салаатын салайааччытынан Толбонова Надежда Семеновна, фольклор салаатын методиһынан Евсеева Мария Гурьевна үлэлээбиттэрэ. Толбонова Надежда Семеновна көҕүлээһининэн, Саха сирин улуу ырыаһыттарыттан У.Г.Нохсоороптон, С.А.Зверевтэн-Кыыл Уолуттан ырыаҕа, тойукка уһуйуллубут норуот ырыаһыта Чарпыкова Елена Николаевна уонна Өрөспүүбүлүкэтээҕи норуот айымньытын дьиэтин фольклорга методиһа Евсеева Мария Гурьевна салалталарынан Дьокуускай куоракка олохтоох, араас идэлээх норуот талба талааннаахтарыттан “Тойук түмсүү” тэриллибитэ.

 Чарпыкова Е.Н. тойук түмсүүнү биир сыл салайсан баран, “Сайсары” кэллэктииби салайбыта. Өрөспүүбүлүкэтээҕи норуот айымньытын дьиэтин  салайааччыта Толбонова Надежда Семеновна өйөбүлүнэн “Тойук түмсүү” 1981сыллаахха “Тойук” норуодунай ааты ылары ситиспитэ. Улуу Кыайыыны уһансыбыт сэрии, үлэ бэтэрээннэрэ  норуоттан тахсыбыт олоҥхоһуттар, оһуокайдьыттар, ырыаһыттар, тойуксуттар: Михаил Алексеевич Тутукаров, Петр Петрович Кумечко, Роман Алексеевич Егоров, Петр Владимирович Харитонов, Петр Гаврильевич Алексеев, сэрии, тыыл бэтэрээннэрэ, сэрии сылын оҕолоро: Елена Николаевна Чарпыкова, Мавра Петровна Захарова, Татьяна Семеновна Свинобоева, Татьяна Васильевна Пинигина, Анна Ивановна Баишева, Александра Филипповна Никифорова, Прокопьий Алексеевич Абрамов, Петр Яковлевич Гуляев саха ырыата, тойуга сайдарыгар күүскэ үлэлээбиттэрэ.

Олоҥхо тыйаатырын  артыыстара: олоҥхоһут, оһуокайдьыт, ырыаһыт, тойуксут Валентин Гаврильевич Исаков, олоҥхону толорооччу, оһуокайдьыт, ырыаһыт, тойуксут Николай Егорович Баишев, норуокка биллэр оһуокайдьыттар: олоҥхоһут, оһуокайдьыт Владимир Дмитриевич Данилов-Бэһиэлэйдээх Болуодьа, ырыаһыт, оһуокайдьыт Степан Яковлевич Яковлев-ырыа Ыстапаан, ырыаһыттар, тойуксуттар: Екатерина Ивановна Местникова, Екатерина Гаврильевна Бурцева, Ульяна Николаевна Романова, Баян-Слу Николаевна Васильева, Мария Дмитриевна Осенняя, Иустинья Алексеевна Варламова уонна да атыттар  “Тойук” норуодунай ансаамбылыттан үүнэн, сайдан тахсыбыттара.

  Мария Евсеевна Гурьева кэнниттэн “Тойук” ансаамбылы Елизавета Егоровна  Варламова, Зоя Григорьевна Сысолятина, Галина Гаврильевна Федорова, Екатерина Афанасьевна Григорьева, Валентин Гаврильевич Исаков,  Любовь Егоровна Шишигина, Михаил Николаевич Винокуров, Дмитрий Семенович Иванов, Алексей Алексеевич Потапов, Айсен Михайлович Федоров салайан үлэлэппиттэрэ. Бурцева Екатерина Гаврильевна  “Тойук”  ансаамбылга  1997-2017 сылларга,  тохтоло суох 20 сыл устата старостанан үлэлээбитэ.

Салайааччылартан Галина Гаврильевна Федорова 1988 сыллаахтан саҕалаан, саха төрүт дорҕоонун кылыһахтаах тойугун өрө тутан, олоҥхону,   сиэри-туому, өбүгэ үтүө үгэстэрин сөргүтэн, элбэх сыратын биэрэн, “Тойук” ансаамбылга улахан дьоҥҥо салайааччы, СГУ устудьуоннарыгар преподаватель быһыытынан уһуннук үлэлээбитэ.  Галина Гаврильевна туһааннах үлэтин сэргэ СГУ үлэһиттэригэр “Айылҕан” ансаамбылы, куорат оскуолаларын оҕолоругар “Сыккыс” оҕо ансаамбылы тэрийэн, элбэх ырыаһыты, тойуксуту үөрэтэн, үүннэрэн таһаарда. Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ Галина Гаврильевна Федорова-Туом Хотун үгүс көлүөнэ дьону өбүгэ үтүө үгэстэригэр сиэргэ-туомҥа иитиигэ үлэлээн кэллэ. Бэйэтин баай уопутуттан кыһыҥҥы, сааскы, сайыҥҥы, күһүҥҥү ыйдарынан сиэри, туому толоруу туһунан “Үгэс утума” диэн иитэр, үөрэтэр суолталаах хаһыаты, “Оҕону туойарга үөрэтии” диэн методичкалары таһаартарда. Галина Гаврильевна бочуоттаах сынньалаҥҥа олордор даҕаны,  “Тойук” норуодунай фольклор  ансаамбыл  ырыаһыттарыгар настаабынньыктыыр.

Семенова Людмила Григорьевна салайааччылаах “Тойук” фольклорнай ансаамбыл айымньылаах кэллэктиибэ: Басыгысов Юрий Николаевич, Дакаярова Сардана Иннокентьевна, Дегтярева Клара Николаевна, Иванова Ксения Ивановна, Матвеева Мария Егоровна, Платонова Любовь Иннокентьевна, Романова Ульяна Николаевна, Романова Александра Яковлевна, Соколова Валентина Николаевна, Семенов Сергей Афанасьевич, Степанова Надежда Николаевна, Шишигина Марфа Васильевна саха фольклорун жанрын: ырыаны, тойугу, олоҥхону, чабырҕаҕы, үгэни, оһуохайы, хомуһу дэгиттэр баһылааннар, ансаамбыл ыам ыйын 15 күнүгэр 2023 сыллаахха “Тойук” норуодунай фольклор ансаамбыла диэн ааты чиэстээхтик көмүскээбитэ. «Тойук норуодунай фольклор” ансаамбыла төрүттэммитэ 45 сылыгар аналлаах үбүлүөйдээх кэнсиэр 2025 сыллаахха сэтинньи 6 күнүгэр Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин ыалдьыттары көрсөр саалатыгар үөрүүлээх быһыыга-майгыга  ыытылынна. Урут ансаамбылга салайааччынан үлэлээбит уонна ырыаһытынан сылдьыбыт ытык-мааны кырдьаҕастарбыт ыҥырыыбытын ылынан кэлэннэр, үөрэ-көтө сэргэстэһэн олороммут, арыылаах алаадьынан, сылаас үүттээх чэйинэн күндүлэнэн, уруккуну-хойуккуну кэпсэттибит, ахтылҕаммытын таһаардыбыт. СӨ үлэ бэтэрэннэ, ветеринария үтүөлээх бырааһа, ветеринария  билимин хандьытаата, норуот ырыаһыта, “Тойук” ансаамбыл бэтэрээн тойуксута Ульяна Николаевна Романова  “Тойук” ансаамбыл тэриллибитэ 45 сыллаах үбүлүөйдээх кэнсиэрин алгыс тойугунан арыйда.

Араас сылларга салайааччынан үлэлии сылдьыбыт талба талааннаахтарбыт: Валентин Гаврильевич Исаков, Дмитрий Семенович Иванов, Михаил Николаевич Винокуров ырыанан, тойугунан кэнсиэрбитин киэргэттилэр, үөрүүбүтүн үрдэттилэр!

“Тойук” норуодунай фольклор ансаамбыл тойуксуттарын бөлөҕө П.А.Ойуунскай суруйбут “Дьулуруйар Ньургун боотур” олоҥхотуттан “Айыыһыты атаарыы” сиэр-туом ырыатын, ансаамбыл ырыаһыта Любовь Платонова суруйбут “Буойуҥҥа махтал тойуга” хоһоонун күргүөм тойугунан, А.Е.Кулаковскай суруйбут “Былыргылыы алгыс” хоһоонун хомуур тойугунан туойдулар. Биирдиилээн тойуксуттар: ансаамбыл старостата Валентина Соколова норуот тылыгар “Күндүттэн күндү тыл”, Марфа Шишигина С.А.Зверев-Кыыл Уолун тылыгар “Мин сүрэҕим” диэн тойуктары ситиһиилээхтик толордулар. Норуот ырыаһыта Иннокентий Васильевич Колесов суруйбут “Сэрии айгыраппыт олоҕун чөлүгэр түһэрсибит, чэрдээх илиилээх холкуостаах хоодуоттар тустарынан” чабырҕахтарын чабырҕахсыттар бөлөхтөрө үөрэ-дьүөрэ, үөрэ-көтө толордо, чабырҕахсыт Вера Мандарова сытыы чаҕылхай тылынан чабырҕахтаан чаҥыйда. Хомусчуттар ансаамбыллара Ольга Матвеева туруоруутугар “Күн эргиирэ” композицияны хомуска оонньооһуннара, “Тымтык” айар бөлөх суруйбут “Бөссүөнэп саада“ диэн хоһоонугар “Тойук” ансаамбыл ырыаһыта, мелодист Сергей Семенов-Сэгэй бэйэтэ айбыт мелодиятыгар ырыата, А.Бэрияк тылыгар “Тойук” ансаамбыл кэллэктиибэ “Сайын” диэн ырыанан композицията, ”Гиркилен” үҥкүү ансаамбыла үҥкүүнэн киэргэтиитэ, үҥкүүнү салайааччы Анастасия Куличкина, итини сэргэ кэнсиэр үгүс нүөмэрдэрэ көрөөччүнү, истээччини сэргэхситтилэр. “Тойук” ансаамбыл үбүлүөйдээх дьоро күнүгэр кылыһахтаах ырыа кылыгырыы кутулунна, дорҕоонноох тойук доллоһуйа дуорайда, чабырҕах чаҥыйда, олоҥхо ырыата оҥолуйда, кэнсиэр кэнниттэн Дмитрий Иванов үҥкүү тылын этэн, эһиэкэйдээн эҥээриттэ. Дьэ, доҕоттоор! Оонньууну оройуттан туттубут, көрү көҕүлүттэн ыллыбыт! Саха ырыата саргыта салалынна!

“Тойук фольклор” ансаамбыла төрүттэнэригэр түөрэх түһэрбит, төлкө олордубут, сайдар саргытын салайбыт, ытыктабыллаах салайааччыбыт Толбонова Надежда Семеновна,  араас сылларга ансаамбылы салайан сылдьыбыт күндү салайааччыларбыт:  Сысолятина Зоя Григорьевна, Федорова Галина Гаврильевна, Иванов Дмитрий Семенович, Исаков Валентин Гаврильевич, Винокуров Михаил Николаевич, Шишигина Любовь Егоровна, Потапов Алексей Алексеевич уонна “Тойук норуодунай фольклор” ансаамбыл бары кыттыылаахтара Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин “Бочуотунай грамотатынан” наҕараадаланнылар.

“Тойук норуодунай фольклор” ансаамбыл салайааччыта Семенова Людмила Григорьевна уонна ансаамбыл уус-уран тэрийэр хамыыһыйатын чилиэнэ Платонова Любовь Иннокентьевна “Саха Өрөспүүбүлүкэтин уус-уран айымньытын сайыннарыыга сэмэй кылаатын иһин» диэн бочуоттаах бэлиэнэн наҕараадаланнылар.

“Тойук” ансаамбыл бэтэрээн ырыаһыттара, тойуксуттара: Басыгысов Юрий Николаевич, Дегтярева Клара Николаевна, Матвеева Мария Егоровна, Романова Ульяна Николаевна, Соколова Валентина Николаевна, Шишигина Марфа Васильевна  “Саха Өрөспүүбүлүкэтин уус-уран самодеятельноһын бэтэрээнэ” диэн түөскэ анньыллар бэлиэнэн наҕараадаланнылар.

“Тойук” ансаамбыл ырыаһыттара, тойуксуттара:  Иванова Ксения Иванова, Романова Александра Яковлевна, Степанова Надежда Николаевна, Семенов Сергей Афанасьевич Саха Өрөспүүбүлүкэтин Норуот айымньытын уонна социальнай-култуурунай технологиятын дьиэтин Бочуотунай грамотатынан наҕараадаланнылар. “Тойук норуодунай фольклор” ансаамбыл үбүлүөйдээх кэнсиэрин актыыбынай кыттыылаахтара: Васильева Светлана Федоровна, Мандарова Вера Егоровна, Исаков Валентин Гаврильевич, Иванов Дмитрий Семенович, Винокуров Михаил Николаевич Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин “Махтал суругунан” наҕараадаланнылар.

 Любовь Иннокентьевна ПЛАТОНОВА,           «Тойук норуодунай фольклор» ансаамбыл уус-уран самодеятельноһын тэрийэр хамыыһыйатын чилиэнэ, СӨ култууратын туйгуна, Дьокуускайдааҕы Олоҥхо салаатын салайааччыта