Трамп Европаҕа “тымныы сэриини” биллэрдэ

Бу күннэргэ АХШ национальнай куттал суох буолуутун саҥардыллыбыт стратегията таҕыста. 33 илиистээх докумуоҥҥа АХШ Евросойуустааҕы “урукку атастарын” улаханнык хооруйбут.

“КЫРДЬАҔАСТАРЫН” КЫЫҺЫРДЫБЫТТАР

ЕС дьаһалынан, миграннар сабардааһыннарыттан, цензураттан, оҕо төрөөһүнэ аччаабытынан, национальнай өйү-санааны сүтэрииттэн Европа “цивилизацията эстэн эрэр”, ЕС норуоттарын булкуйан атын суолунан илдьэ баран иһэр итиэннэ онтон тахса сатыырыгар Украина иирсээнин туһана сатыыр диэбит. Вашингтон бэйэтин тирэхтэринэн Киин, Илиҥҥи уонна Соҕуруу Европа дойдуларын ааттаабыт, ол оннугар саамай сабыдыалы оҥорор арҕааҥҥы, хотугу судаарыстыбалары ахтыбатах.

Эбиитин, бу оҥорбут хааһыгытыгар бэйэҕит буккуллуҥ, Эмиэрикэни онно кытыннарымаҥ диэн муос-­таас курдук эппит. Ол быыһыгар Европа норуоттарын Евросойуус куһаҕан бэлиитикэтин “утары туруҥ” диэн ыҥырбыт. Уопсайынан, АХШ Европа билиҥҥи лиидэрдэрин туһата суохтарынан национал-­консервативнай өйдөөх-­санаалаах дьоҥҥо уларытар сыаллааҕа көстөр, ол кэнниттэн, биллэн турар, бэйэтэ талбытынан бачаачайдыан баҕарар. Таарыччы Кытайы кытта атыытын-­эргиэнин тупсарар соруктаах. “Эбиитин … тэп диэбиккэ” дылы, Илон Маск ЕС билиҥҥи систиэмэтэ бүүс-­бүтүннүү бүрүкүрээттэринэн бүрүллэн олорор, онон Еврохамыыһыйаны ыһан баран быыбардыыр уорганы оҥоруҥ итиэннэ ЕС бэрэсидьиэнин быһа куоластааһынан талыҥ диэн уокка арыыны кутан биэрдэ.

Саҥа стратегияҕа АХШ Арассыыйаны кутталлаах дойду быһыытынан аахпат, ол иһин Европаҕа «салгын» уларыйдаҕына, кинилэр кэккэлэригэр киллэриэн баҕарар. Итиэннэ Москва аан дойду бэлиитикэтигэр биллэр-­көстөр оруолу ылыа суохтаах диир. Украина иирсээнин түмүктүү охсон баран, Арассыыйалыын оҥорсуохтаах “сделката” элбэҕин ахтар.

Ол гынан баран, биһиги дойдубут национальнай бэлиитикэтэ хайыы үйэ уонунан сылларга оҥоһуллубута. РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин “2036 сылга диэри Арассыыйа Федерациятын судаарыстыбаннай национальнай бэлиитикэтин стратегиятын туһунан” ыйаахха илии баттаан турар.

АПЧАРЫЙЫАХ БАҔАЛАРА БАҺААМ

Акыйаан уҥуор олорор “кырдьаҕастара” ити үлүгэр бириигэбэри таһаарбытын кэнниттэн бу күннэргэ Европа лиидэрдэрэ буккулла-­тэккиллэ сылдьаллар. Биир өттүнэн Украина иирсээнин тохтотуохтарын баҕарбаттар, иккис өттүнэн АХШ-­ка өстөөх буолартан туттуналлар. Аны ол иирсээҥҥэ угуллубут үтүмэн үп таах хаалла, онон туох эрэ тутуурдаах тахсыбыт киһи диэн булумахтана түстүлэр. Биллэн турар, оботтоох харахтара Арассыыйа “тоҥоруллубут” үбүгэр туһаайылынна.

Дьэ онон Бельгия премьер-миниистирэ Барт Альберт Лилиане де Веверга судургута суох күннэр-­дьыллар үүннүлэр. Кинини да өйдүөххэ сөп, буруйдаах Моттойонон ким буолуон баҕарыай. Кини да өчөһөр төрүөттээх эбит, ол курдук, Арассыыйаҕа Брюссель Euroclear депозитарийын 16 млрд еврота харалла сытара билиннэ. Онон Еврохамыыһыйа РФ “тоҥоруллубут” үбүн ылар түгэнигэр депозитарий бу харчытыттан эмиэ малыйар кутталлаах, диэн тэрилтэ үпкэ гендириэктэрэ Гийом Элие AFP интервью биэрдэ.

Уопсайынан, Брюссель партнердарын олох эрэммэт, былаас уларыйда да, ол судаарыстыба саҥа былааһа тугу туойуо биллибэт уонна Арассыыйа харчытын көрүлэппиттэрин көрөн, аны ким да итэҕэйэн биһиэхэ уурдарыа суоҕа диэн. Онон “харчыны биэр” диэн кинини аҥаардастыы ыгар-хаайар Европа лиидэрдэригэр “иэстээх хааһаҕы” тэҥҥэ сүксэллэригэр ыҥырбыта. Ол иһин ЕС дойдулара Бельгияҕа мэктиэ буолар солуогу аҥаардаһар итиэннэ Украинаҕа Арассыыйа харчытын биэрэр былааны оҥорбуттара: биэс сыл устата 115 млрд евроны Украина оборуонатын бырамыысыланнаһын үбүлүүргэ, оттон 50 млрд евроны бүддьүөтүн саптынарыгар, өссө 45 млрд евроны G7 былырыын биэрбит кирэдьиитин сабарыгар диэн, бэрт үчүгэйдик 210 млрд евроны “үллэрэн” кэбиспиттэрэ. Атын дьон харчытын үллэрэртэн ордук судургу суох диэн итини этэн эрдэхтэрэ. Ол гынан баран, ЕС дойдуларыгар билиҥҥи туругунан мэктиэ буолар харчы баара саарбах. Аҥаардас Германия, Франция, Италия, Испания холбоон бүддьүөттэрин дэписсиитэ бу сылга 400 млрд евроттан таҕыста. Атыттар тустарынан кэпсэтии да барбат. Ол иһин Арассыыйа үбүн Украинаҕа биэриэхпит диэн сылтаҕынан ЕС бэйэтин экэниэмикэтигэр куду анньыан баҕарбыт быһыылаах.

Ол былаан тохтор кутталланан, чугастааҕы күннэргэ Арассыыйа үбүн болдьоҕо суох «тоҥорор» сокуону ылына охсорго туруна сылдьаллар. Маннык миэрэни ылыннахтарына, Венгрия бобуута күүһүн сүтэрэр эбиитин АХШ-ы кытта кэпсэтиилэргэ ыйааһын быһыытынан туһанар соруктаахтар, диэн суруйар FT. Ордук Германия канцлера Фридрих Мерц дьорҕойоро иһиллэр. Ол эрээри Трамп да холкутук Ороһуоспалыан баҕарар, онон сэрэдэҕэ “евротройка” лиидэрдэрин кытта кытаанахтык кэпсэппит.

УКРАИНА ЭППИЭТИН БИЭРДЭ

Ааспыт субуотаҕа Трамп бэрэстэбиитэллэрэ Владимир Зеленскэйгэ Вашингтон эйэлээх сөбүлэһиитин Ороһуоспаҕа диэри ылын да сабаас диэн муос-­таас курдук эппиттэр. “Украина сиригэр-­уотугар сыһыаннаах модьуйууну кыайан ылыммакка, ону тэҥэ АХШ ирдиирин аккаастыыр кыаҕа суох буолан батыллан олорор”, — диэн Financial Times хаһыат источниктарга олоҕуран суруйар.

Зеленскэй бу кэнниттэн Лондоҥҥа Британия, Германия, Франция лиидэрдэрин кытта көрсүбүтэ да, улахан тыас онтон тахсыбата. Арай “муҥур уһукка ыктарбыт киһи хаһыытыгар” тэҥнээх сайабылыанньаны оҥордо. Онно 60-­90 хонук иһигэр быыбары ыытарын, Крымы ылар кыахтара суоҕун, НАТО-­ҕа ылбаттарын эттэ. Энэргэтиичэскэй эйэлэһии ыыта сатаабытын Арассыыйа ылыммата. Зеленскэйгэ өссө атырдьах ыйыгар бу эйэлэһиини этэ сатаабыттара, ону аккаастаан турар. Билигин кыһын Арассыыйа “эппиэтэ” быдан улахан хоромньуну оҥорор кэмигэр, хойутаан хоботун тыаһата олордоҕо.

Ахсынньы 10 күнүгэр Киев Вашингтоҥҥа иирсээни тохтотор саҥардыллыбыт былааныгар эппиэти биэрдэ, диэн Axios хаһыат суруйбутун “Российскай газета” суруйар. Вашингтон Пост суруйарынан, былааҥҥа Украинаны ЕС чилиэнинэн 2027 сылга ылыы уонна кирбии дьураатынан демилитаризованнай зонаны тэрийии баар. Ону таһынан, куттал суох буолуутугар АХШ мэктиэлэрэ уонна сир-­уот мөккүөрүн Кэриэйэ сценарийынан ыытыы эмиэ дьүүллэһиллэр. Дьэ онон, туох диэн быһаарсыы буоларын кэлиҥҥи күннэр-­дьыллар көрдөрүөхтэрэ.

ТАИЛАНД-КАМБОДЖА ИИРСЭЭНЭ СӨҔҮРЭЭБЭТ

Бу сайын Таиланд-­Камбоджа кыраныыссатыгар буолбут иирсээн эмиэ күөдьүйэн таҕыста уонна, билиҥҥи туругунан, тохтуур аата суох. Бэйэ-­бэйэлэрин эйэлэһиини кини кэстэ диэн буруйдаһаллар. Билигин Таиланд-­Камбоджа кыраныыссатын устунан сэриилэһии бара турар. Кэнники чахчыларынан, Таиланд байыаннайдара Камбоджа кыраныыссатын аттынааҕы сирдэргэ саба түһүүлэриттэн 54 500-­тэн тахса киһи дьиэтиттэн куотарга күһэллибит. Оттон Таиландка уопсайа 400 тыһыынча олохтоох эвакуацияламмыт.

Алтынньыга икки дойду премьер-­миниистирдэрэ АСЕАН 47 саммитыгар АХШ бэрэсидьиэнэ Трамп баарыгар эйэлэһэр туһунан декларацияҕа илии баттаан тураллар. Ол эрээри Tһe Nation хаһыат суруйарынан, Таиланд премьер-­миниистирэ Анутхин Чанвиракун оннук декларация баарын өйдөөбөппүн диэн саайбыт. Онон хайыаҕай, Трамп эрийэн, ити дьону эмиэ тохтоторбор тиийдэҕим диэбит. Бу күннэргэ АХШ национальнай куттал суох буолуутун саҥардыллыбыт стратегията таҕыста. 33 илиистээх докумуоҥҥа АХШ Евросойуустааҕы “урукку атастарын” улаханнык хооруйбут. 2 Аан дойдуну анааран