“Туймаада” эко-пиэрмэ сүөһүлэрэ күөххэ этэҥҥэ үктэннилэр

Бу күннэргэ ынах сүөһү чысхаан кыһыннаах тымныыны этэҥҥэ туораан, күөххэ үктэнэр, мэччирэҥҥэ тахсар үтүө кэмэ үүннэ. Өрүс нөҥүө сайылыыр субай, ыанар ынах сүөһү олох сирин булбута ыраатта. Үгүстэрэ бу нэдиэлэ бүтэһигэр көһүөхтэрэ. Онон сотору кэминэн сайылык аайы түптэ күөх буруота унаарыаҕа, бостуук уонна ыанньыксыт сайдыыр саҥата тыа иһин толоруоҕа.

Быйылгы күөххэ үктэнии кэмигэр Тулагы-Киллэмҥэ баар сылы эргиччи үлэлиир «Туймаада» эко-пиэрмэҕэ тиийэн, күннээҕи үлэни-хамнаһы билистим.

«Туймаада» агрохолдинг иһинэн үлэлиир «Бөртө» сылгы собуота» ХЭУо, «Өлүөхүмэ кыладабыайа» ХЭУо, «Хатастааҕы сибиинньэ комплекса» ХЭУо, “Нерюнгритааҕы көтөр паабырыката», “Сайсары» АУо, Мииринэйдээҕи «Новай» сопхуос» ХЭУо уонна «Туймаада» ҮАПК» АУо өрөспүүбүлүкэ бастыҥ көрдөрүүлээх хаһаайыстыбаларыттан «Туймаада» эко-пиэрмэ» ХЭУо биир бастыҥнара буолар.

Пиэрмэ сүөһүтэ – үс сиринэн

Тэрилтэ салайааччыта Егор Егоров ыраах Удмуртияҕа уопут атастаһа сылдьар кэмэ эбит. Онон дириэктэри солбуйааччы Иннокентий Семеновы кытта ирэ-хоро кэпсэттибит.

— »Туймаада эко-пиэрмэ» ХЭУо “Нөмүгү” агро-пиирмэ уонна «Сахаплемобединение» АУо баазатыгар олоҕуран, «Туймаада» агрохолдинг састаабыгар 2019 сылтан киирэн үлэлиир. Тэрилтэбит үрдүк үүт бородууксуйаны биэрэр “голштинскай” уонна “чернопестрай” боруода сүөһүгэ идэтийэр. Икки улууһунан — Хаҥалаһынан, Намынан уонна Дьокуускай куорат Киллэминэн тарҕанан үлэлиир. Хаҥалас улууһун биир бөдөҥ хаһаайыстыбата — «Туймаада эко-пиэрмэ» ХЭУо ыанньык уонна субай сүөһүтэ Нөмүгүгэ турар (уруккута «Нөмүгү» агро-пиирмэ). Манна австрийскай симэнтээл сүөһү боруодатын тутабыт. Боруодалары буккуйбаппыт, ол иһин араас сирдэринэн тарҕанан тураллар.

Иккис хаһаайыстыбаны — Нам улууһун Хамаҕаттатыгар баар пиэрмэни былырыын бааһынатын кытта атыылаһан ылбыппыт. Онно субай сүөһүбүтүн тутабыт. Марха куорат кыраныыссатыгар киирэн, биһиги Киллэмҥэ “сыҕарыйан” биэрбиппит. Онно баппакка, эбии Нам Хамаҕаттатын пиэрмэтин атыыласпыппыт. Онон быйылгы төрүөхтэрбитин ыйдара туолла да, Намҥа субай сүөһүлэргэ утаарабыт.

Бүгүҥҥү күҥҥэ ньирэйдиин, субайдыын, ыанар ынахтыын 1134 төбө ынах сүөһүлээхпит. 600‑чэ ыанар ынахтаахпыт. Нөмүгүгэ 300‑тэн тахса ынах баар. Сүөһүбүтүгэр эбии аһылыгы (сиилэс, сенаж) бэйэбит үүннэрэбит. Намҥа, Нөмүгүгэ уонна Киллэмҥэ бэйэбит бааһыналардаахпыт. Онон эбии аһылыгынан, хантан да туораттан тиэйбэккэ, бэйэбит хааччынабыт.

Билигин тыа хаһаайыстыбатыгар каадырынан хааччыллыы төһө да уустугун иһин, үлэһиппит ахсаана тиийэр. Хамнас хойутаабат, ыйга иккитэ биэрэ олоробут. Дьоммут толору хааччыллыылаах дьиэлэргэ олороллор. Мархаҕа уопсай дьиэ баар, Киллэмҥэ — сайыҥҥылыы даача дьиэлэр, — диэн үлэ-хамнас туһунан билиһиннэрдэ дириэктэри солбуйааччы Иннокентий Семенов.

Араас быыстапкаларга, граннарга, уопут атастаһыннарар тэрээһиннэргэ төһө кытталларын интэриэһиргээбиппэр Иннокентий Николаевич “түгэн көһүннэр эрэ, барытыгар кыттабыт. Ол курдук, тэрилтэбит дириэктэрэ Егор Егоров бу күннэргэ Удмуртияҕа эбии аһылыгы бэлэмнээһин боппуруостарыгар уонна ынаҕы электрическэй ыаһын тэриллэрин быыстапкаларыгар Саха сирин дэлэгээссийэтин кытта анаан көрө-истэ, уопут атастаһа сылдьар” диэн кэпсээтэ.

Көрдөрүү үчүгэй

Мин “Туймаада” эко-пиэрмэ турар сиригэр Киллэмҥэ киэһээҥҥи ыамҥа тиийдим.

Биригэдьиир Татьяна Иванова үлэһиттэрин кытта тэҥҥэ үлэни-хамнаһы үмүрүтэ сылдьара. Бостууктар 200‑тэн тахса ынаҕы ыамҥа үүрэн аҕалбыттар этэ. Кэрэхсэбиллээҕэ баар, үс сыллааҕыта тутуллубут пиэрмэ турар сирэ олус табыгастаах эбит. Мэччирэҥнэрэ чугас буолан, ыанньык ынах хотонуттан ырааппат. Былырыын сайын алтан от сибэкки хото үүнэн, үчүгэй мэччирэҥнээх өҥ сайын буолбут. Аны күһүн ынах сүөһү ыраах сайылыктан кэлэ сатаабакка, тута хотонугар киирэн хаалар эбит. Онон, сүөһү сылы эргиччи хотонуттан ырааппат.

“Туймаада” эко-пиэрмэ биригэдьиирэ Татьяна Иванова бу хаһаайыстыбаҕа үлэлээбитэ тохсус сыла.

— Билигин Киллэмнээҕи пиэрмэбитигэр икки ыанньыксыт, үс бостуук, биир үүтү тутар учуоччук үлэлиир. Кыһыннары-сайыннары үлэлиир буолан, биир сиртэн арахсыбаппыт. Билигин күөх от тахсыар диэри сүөһүбүтүн кыһыҥҥылыы аһата турабыт. Ыан баран, далга таһааран аһатабыт. Былырыын мэччирэҥ үчүгэй буолан, ынахтарбыт дэлэй үүтү биэрбиттэрэ. Быйыл да былырыыҥҥы тэтими ыһыктыбат инилэр диэн эрэнэбит. Ынахтарбытын күҥҥэ иккитэ ыыбыт — сарсыарда 6 чааска уонна киэһэ 6 чааска. Үүппүт эбиллэн эрэр. Ол курдук, кыһын 1,5–2 туоннаны ыыр буоллахпытына, билигин күҥҥэ — 3 туонна. Ынахтарбытын таһырдьа таһаарбыппыт иккис нэдиэлэтэ. Быйыл 250 ынах этэҥҥэ кыстаата. 200‑чэ ынах төрөөтө. Өссө 19 ынах төрүөхтээх, былырыыҥҥытааҕар көрдөрүүбүт үчүгэй. Онон этэҥҥэ төрүөххэ былааммытын толорон эрэбит. Биһиэхэ ыанньык эрэ ынах турар буолан, саҥа төрүөҕү ый курдук тутан баран, Хамаҕаттаҕа субай сүөһүлэргэ атаарабыт. Онтон хас да сылынан бу ньирэйдэрбит биһиэхэ ыанар ынах буолан төннөн кэлэллэр. Ынахтарбыт “гольштиннар“ уонна “чернопестрай” боруодалар буолан, үүттээх ынахтар. Үүппүтүн куорат үүтү астыыр собуотугар уонна “Туймаада” производственнай тэрилтэҕэ туттарабыт. Сарсыарда аайы кэлэн ылаллар. Онон ыаммытынан сибиэһэй үүтү “Илин Эҥэр” маҕаһыыҥҥа бэйэҥ кэлэн куттан барыаххын сөп.

Нөмүгү субай сүөһүлэрэ сайылыктарын булбуттара

Мин пиэрмэҕэ сылдьар кэммэр икки ыанньыксыт икки сиринэн аҕыстыы ынаҕы киллэрэн, барыта 16 ынаҕы тэҥҥэ электрическэй “дуойканан” ыан барбыта.

— Бүгүҥҥү киэһээҥҥи ыамҥа 230 ынах ыанан тахсыаҕа. Онтон далга киирэн эбии аһылыгынан үссэнэн баран, сарсыарда 6 чааска диэри мэччирэҥҥэ барыахтара. Бостууктар үлэлэрэ сарсыардаттан саҕаланар, — диэн кэпсэтиибитин түмүктээтэ биригэдьиир Татьяна Иванова.

Нөмүгүгэ баар 210 субай сүөһү ыам ыйын 11 күнүгэр нэһилиэктэн 50 км ыраах Таһычча учаастакка сайылыы тахсыбыттар. Аара баран иһэн, эргэ сайылыкка хонон ааспыттар. Ыанньык ынах ыам ыйын 20 күнүттэн сайылыкка тахсыахтаах.

Ити курдук, “Туймаада” эко-пиэрмэ Хаҥалас Нөмүгүтүгэр, Нам улууһун Хамаҕаттатыгар уонна Дьокуускай куорат Киллэмигэр баар сүөһүлэрэ быйылгы күөххэ этэҥҥэ үктэнэн, аны күһүҥҥэ диэри күүс-уох эбинэн, өлгөм үүтү биэрэн, быйылгы сайыннарын атаарарга бэлэмнэр.