“Туймаадалар” дьоллоро – аптаах илиилээх Светлана Иванова

Аатырбыт-сураҕырбыт, норуот тапталын ылбыт  “Туймаада” судаарыстыбаннай вокальнай ансаамбыл дириэктэрэ, уус-уран салайааччыта, СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ  Светлана Павловна Иванованы билбэт, кини талааныгар, дьаныарыгар, ырыаҕа бэриниитигэр сүгүрүйбэт киһи суоҕа буолуо.

-Светлана Павловна, култуураҕа сүрүн оруоллаах ускуустуба биир көрүҥэр – муусукаҕа хайдах кэлбиккиний?

—Кыра эрдэхпиттэн ырыаны иһиттим да,  тута өйбөр тутар дьоҕурдаах эбиппин. Нуучча ырыаларыгар туох ылланарын өйдөөбөтөрбүн да, тылын барытын билэрим —  хаартыска курдук түһэрэн ылар үһүбүн. Мэҥэ Хаҥалас Хорообутун оскуолатыгар ырыа учуутала  Елена Николаевна миигин уонна аймах балтым Дуняны үчүгэйдик ыллыыллар диэн хайгыыра. Биир көрүдьүөстээх түгэн баара: төрдүс кылааска бииргэ үөрэнэр кыыһым Александра Андреевалыын сыанаҕа ыллыы тахсыбыппыт. Христофор Максимов “Үрдүк мыраан кэтэҕэр” ырыатын толоро туран биирдэ өйдөөбүтүм, кыыһым ыллаһа туран сыанаттан баран хаалбыт. Ону дьэ, өйдөөн көрөн: “Оо, дьэ-ээ!” диэн баран, ситэ ыллаабакка кыыспын батыһан тахсыбыппар саала иһигэр бары күлэн тоҕо барбыттар. Ол да буоллар, ыллыырбытын сөбүлээннэр, аны чугас сытар  Харбалаах диэн дэриэбинэҕэ гостуруолга илдьэ барбыттар. Онно эмиэ ити күлүүлээх хартыына хатыламмыт.

Аҕам Хорообукка учууталлыыра, мин алта саастаахпар Мас Булгунньах диэн сиртэн дэриэбинэ барыта Хорообукка көһөн кэлбитэ, чугас нэһилиэктэртэн кэлэн үөрэнэллэрэ, бастаан начаалынай, онтон 8 кылаастаах, кэлин орто оскуола буолбута. Билигин Хорообут таас оскуолалаах улахан дэриэбинэ.

Кыра оҕо сылдьан ырыаһыт дуу, мусукаан дуу буолуом диэн санаа суох курдуга. Муусука үнүстүрүмүөннэрин да, толорооччулары да көрбөтөх-истибэтэх дэриэбинэ оҕото хантан билиэм баарай? Хата Христофор Максимов кэлэн, кулуупка байаанынан кэнсиэртээн барарын өйдөөн хаалбыппын. Ол гынан баран, аҕам миигин быраатым Алешаны кытары Дьокуускайга мусукаалынай оскуолаҕа  (өрөспүүбүлүкэҕэ бастакы мусукаалынай оскуола этэ) көрдөрө-иһитиннэрэ киллэрбитэ. Ол эрээри, сүүмэрдээһин хайыы үйэ бүппүт этэ, онон эһиил кэлэрбитигэр эппиттэр. Аҕам аһара дьаныардаах эбит, эһиилигэр бэйэбин эрэ соҕотохтуу “истиигэ” тиэйэн киллэрбитэ.  Өрөспүүбүлүкэттэн талыллан кэлбит уонтан эрэ тахса талааннаах  оҕо иһигэр киирсэммин, Джержинскэй уулусса  3 нүөмэрдээх дьиэтин олбуоругар баар мусукаалынай оскуолаҕа ылбыттара. Ити олбуор иһигэр оскуолабыт, олорор интэринээппит, мусукаалынай училище уонна преподавателлар олорор дьиэлэрэ  бааллара. Кыргыттардыын куорат 2 №-дээх оскуолатыгар баран үөрэммиппит. Саха оскуолата гынан баран,  саха тылын биридимиэтэ  эрэ сахалыы уонна барыта нууччалыы этэ. Мусукаалынай оскуолаҕа эмиэ, ол  иһин оҕолор бары интэринээккэ нууччалыы эрэ санарар этилэр. Онон, тыаттан кэлбит оҕо нууччалыы тылынан баран хаалбыппым.

Дьиэбин-уоппун ахтарым, аҕам кэлэ сылдьан ас аҕалара. Кыһыҥҥы уонна сайыҥҥы өрөбүллэргэ ахтылҕаннаах дьиэбэр Хорообукка барарым. Майаттан 30-ча килэмиэтири айаннаан, Хорообукка киирэргэ наһаа кэрэ нэлэмэн сир бу тыргылла түһэрэ, оччоҕо дууһабар куруук туох эрэ муусука дорҕооно кутуллара. Оскуолаҕа да, училищеҕа да үөрэнэ сылдьан наар дойдубар кэлэрбэр, оннук иэйиилээх турукка киирэрим. Билигин да айанныыбын эрээри, оҕо эрдэҕинээҕим курдук муусука киирбэт…

Мин төрөппүттэрбэр аҕыс оҕоттон бэһис оҕо, кыра кыыстара этим.  Ол иһин буолуо, ааҕам миигин наһаа атаахтаппыт. Кыра балтым мин кэннибиттэн уонча сылынан күн сирин көрбүтэ. Наһаа атааҕым иһин, аҕам бииргэ үлэлиир учууталлара: “Бу кыыһын тугуй, көмүстээх дуо?” —  диэн “көмүстээх  кыыс” диэн  ааттаабыттара.  Ийэм аҕабар: “Кыыскын наһаа атаахтатыма”, —  диэтэҕинэ: “Дьиэтигэр аҕыйахтык кэлэр  оҕону дьиэ үлэтинэн ноҕуруускалаамаҥ”, – диэн тугу да үлэлэппэт этилэр. Балтараа сыл аҕа эдьиийим Рая дьиэ ис-тас үлэтин барытын сатыыра. Мин кинини кэнниттэн батыһа сылдьан, ону-маны оҥорбута буоларым да, дьиэбэр туох ханна баарын, сорох мал-сал сахалыы хайдах ааттанарын да билбэт буолбут этим. Кэлин ийэбэр: “Ийээ, мин судаарыстыба ииппит оҕотобун”, — диэбитим. Кырдьыга да, интэринээккэ атаххыттан төбөҕөр диэри таҥыннараллара, утуйар таҥаспытын да сууйбаппыт, бэлэм аһы остолобуойга толуонунан аһыырбыт. Ол курдук, тыа олоҕуттан    тэйэн, тугу да сатаабат, олоҕу билбэт  буола улаапыппын.

8-с кылааска үөрэнэ сырыттахпына,  биирдэ интэринээппэр кэлбиппэр   арай сыттыгым үрдүгэр наһаа үчүгэй кып-кыһыл өҥнөөх түүлээх куопта уонна  лодочка-түүппүлэ сытара. Саамай улахан эдьиийим Клара тыаттан кэлэ сылдьан  кэһиитин аҕалбыт этэ. Ол түүппүлэни  күн бүгүҥҥэ диэри күндүтүк саныыбын. Улаханнык ханна да сылдьыбат этибит эрээри, биирдэ педучилещеҕа кыргыттардыын үҥкүүлүү барбыппыт. Онно “лодочкабын” кэтэн тиийбитим уонна үҥкүү былаһын тухары биир сиргэ туран түүппүлэбин манньыйа одуулуу турбуттаахпын. Оттон ол куоптабын эмиэ хойукка диэри кэппитим. Интэринээт таҥаһа боростуой уонна бары соммут,  бачыыҥкабыт, бэргэһэбит барыта биир буолан, инкубатор оҕолоро курдук этибит.

Мусукаалынай оскуолаҕа мин фортепианоҕа оонньуурум. Дьиҥэр, аан бастаан  виолончель кылааһыгар киллэрбиттэрэ. Ленинградтан үлэлии кэлбит учууталым биир сыл үөрэммитим кэннэ Ленинградка төннөр буолан,  миигин  Ленинград анал мусукаалынай   оскуолатыгар илдьэ бараары гыммыт. Ону интэринээт иитээччитэ: “Кини 8 оҕолоох ыал оҕото, онон кэлэрин-барарын кыаныахтара суоҕа”, —  диэн аккаастаабыт. Кэлин санаатахпына, аҕам, арааһа, көҥүллээн ыытыа этэ. Тоҕо диэтэххэ, мусукаалынай оскуолаҕа үөрэнэ сырыттахпына, сайын кэлэн дьарыктаныа диэн, биир үүттээх ынаҕын атыылаан баран, миэхэ фортепиано атыыласпыта. Ол фортепиано баччааҥҥа диэри Хорообукка соҕотох үнүстүрүмүөн буолан турар. Оннук толук уурбут киһи, бу да сырыыга сүөһүтүн барытын да атыылаан туран, миигин Ленинградка үөрэттэрэ ыытыа этэ дии саныыбын. Ол учууталым барбытын, мин 5-с кылааһы бүтэрбитим кэннэ байаан кылааһыгар көһөрбүттэрэ да, байааны олох сөбүлээбэт этим.  Теорияҕа, атын уруоктарга барытыгар “5”, байааҥҥа “2” сыана турара. Сыылкаҕа кэлбит ньиэмэстэр оҕолоро Даувальтер Адольф Адамович диэн наһаа үчүгэй учууталлаах этим.  Төһө да кыһаллыбым иһин,  байааны  ылымматаҕым.

Училищеттан консерваторияҕа

-Мусукаалынай оскуолабытын интэринээттэн  4 кыыс бүтэрэн, тутуспутунан мусукаалынай училищеҕа киирбиппит. Байааҥҥа киирэрбиттэн аккаастанан, дирижердары ханна көрбүтүм-билбитим буолла, симфонист-дирижер буолабын диэн санаа киирбитэ. Эмиэ Ленинградтан кэлбит преподавательбыт Виктор Яковлевич Птицын 14-15 саастаах кыыс куолаһым алдьаммыт кэмэ кэлбитин учуоттаабатах эбит. Ол курдук, сатаан ыллаабат диэн хоровой отделениеҕа ылбатах, эмиэ байааҥҥа бэлэмнэнии кууруһугар ылбыттара. Онон фортепианоҕа бэйэм үөрэммитим. Онтон кыһын хоровой отделениеҕа көһөрбүттэрэ.

Училищены дирижер-хоровик идэлээх бүтэрдим. Уопсайынан,  мусукаалынай оскуолаҕа үөрэммит базалаах буоламмын, училищеҕа чэпчэкитик үөрэммитим. Ленинградка консерваторияҕа үөрэнэ барар буолбутум.

Консерваторияҕа тиийэн, эксээмэҥҥэ дирижердуу турдахпына, тохтотон кэбиспиттэрэ. “Миигин сөбүлээбэтилэр быһылаах” диэн икки аан икки ардыгар ытыы турдахпына, биир бэрэпиэссэр кэлэн: “Салгыы эксээмэннэргин туттарыаҥ”, — диэн уоскуппута. Тохтоппут төрүөттэринэн мин бэлэмин мөлтөҕө эбитэ буолуо. Тоҕо диэтэххэ, консерваторияҕа Ленинград аатырбыт-сураҕырбыт хоровой училищетын бүтэрбит уолаттар кэлэн үөрэнэллэрэ. Биһиги училищебытыгар оннук күүстээх оҕолору кытары тэҥнэһэр курдук үөрэппэтэхтэрэ өйдөнөр буоллаҕа. Ол оҕолор бары пианист курдук оонньууллара, теоретик курдук бэлэмнээхтэрэ. Ол да буоллар, ол бэрэпиэссэрим: “Манна талааннаах оҕо баар, кинини вокалистар курдук   туспа бэлэмниэххэ наада”, — диэн Москваҕа министиэристибэҕэ суруйан, миэхэ туспа миэстэни көрдөһөн ылбыта. Онон, миигин бэлэмнэнии кууруһугар ылбыттара. Онтон бэйэм  дьаныарбынан, дьулуурбунан, 3-с кууруска оҕолору барыларын сиппитим. Дипломмар 50-чэ биридимиэккэ икки эрэ “3” сыаналаах бүтэрбитим. Онон, мин курдук бэйэтэ күүскэ, элбэхтик дьарыктаммыт киһи суоҕа буолуо. Консерваторияҕа миигин, 20 эрэ саастаах кыыһы,  балтын курдук көрөр-истэр, бүөбэйдиир Галя Тесленко диэн Хабаровскай кыыһа баара (билигин да билсэбит, суруйсабыт).  Мин бастаан киирэн баран, куттанан, консерватория  истиэнэтин  кыйа хаама сылдьар киһини Галям:  “13-14-тээх кыра оҕо курдук  этиҥ”, —  диирэ.  Интэринээккэ иитиллибит, улахан олоххо бэлэмэ суох буолан, наһаа кэнэн, итэҕэйимтиэ,   кыра оҕо курдук этим.

Уопсайынан, мусукаалынай оскуолаттан саҕалаан, консерваторияҕа тиийэ үөрэнэрбэр наһаа элбэхтик  бэйэм дьарыктанарым. Муусукаҕа ис дууһабыттан бэриниилээҕим. Үҥкүүгэ да, атын да тэрээһиннэргэ аралдьыйбакка, консерватория-филармония-кэнсиэртэр-тыйаатырдар маршрутунан олорбутум. Биир бэрэпиэссэргэ латыынныы кинигэлэри сахалыы, нууччалыы тылбаастаан биэрбитим. Миигин бэйэтэ үлэлиир тыйаатыр уонна киинэ факультетын  режиссураҕа отделениетыгар ыҥыра сатаабыта. Кэлин санаатахха, икки факультекка тэҥинэн үөрэнэн хаалыахтаах эбиппин. Сыыспыппын.

“Туймаада” ансаамбылы ааттатаары…

-“Туймаада” судаарыстыбаннай ансаамбыл көрөөччүлэргэ тахсыар диэри үтүмэн үлэни ыытаргыт буолуо. Биһиги, көрөөччүлэр тугу билбэппитий?

-Биһиги ансаамбылбыт уратытынан сахалыы ырыаны  элбэх куолаһынан ыллааһын буолар.  Ансаамбыл репертуарыгар киирбит ырыалары  үксүн бэйэм оҥорбутум. Ырыалары талан баран, ансаамбылым ырыаһыттарыттан ыйытабын. Сороҕор сөбүлэһэллэр, сороҕор соччо сөбүлээбэттэр. “Туймаада” аан бастаан 1987 сыллаахха  мусукаалынай училище базатыгар вокальнай ансаамбыл быһыытынан тэриллибитэ, 1993 с. СӨ бырабыыталыстыбатын Ыйааҕынан  судаарыстыбаннай вокальнай  ансаамбыл статуһун ылбыта. Онтон ыла биэстии сыл буола-буола нуоталаах хомуурунньук таһааран испитим. Репертуар мунньуллар, онон хомуурунньугу туһанан үлэлиир олус табыгастаах. Бастаан ырыалары талабын, ырыаҕа тылын-өһүн көрөбүн.  Урут нуоталаах ырыалар суохтара, ол иһин барытын бэйэм нуоталыырыым. Ансаамбылы тэрийээччи быһыытынан, режиссердары, хореографтары кытары үлэлиирим. Фонограмма оҥорооччулары кытары эмиэ  бииргэ олорон айабыт-тутабыт. Уус-уран салайааччы быһыытынан репертуар эрэ оҥорор буолбатаххын, саҥаттан саҥа бырайыагы толкуйдуургар тиэмэтин, ис хоһоонун талаҕын, режиссердары, сценографистары, уоту-күөһү оҥорооччулары кытары тэҥҥэ үлэлиигин.

Онтон кыргыттары, уолаттары кытары тус-туспа эрэпэтииссийэлэрбит саҕаланаллар. Киэһэ дьиэбэр кэлэн аһаан баран, аны ырыаларбын оҥоробун.  Больничнайга, уоппускаҕа   бардахпына уонна бырааһынньык кэмигэр ырыаларбын оҥоробун. Үйэм тухары оннук. Кэлэктиибим оҕолоро бу сотору буолуохтаах кэнсиэри хайдах ааттыылларыгар сүбэлэтэллэр. Ону мин “Рабство в “Туймааде” более 30 лет” эбэтэр “В плену “Туймаады”” диэн күлэ-оонньуу этэбин. Кырдьыга да, тус олохпун, атын олоҕу умнан, “Туймаадаларбынан” олох олорон кэлбиппин эбит. Ханнык баҕарар үлэҕэ ылыстым да, тиһэҕэр тириэрдэрбин сөбүлүүбүн, ырыалары оҥорорбор ураты турукка киирэбин. Үксэ бэйэм оҥорбут ырыаларым буолан, сороҕун эрэпэтииссийэ кэмигэр да көннөрөбүн, ситэрэбин. Ардыгар “Ама, бу мин оҥорбутум дуо?” диэн бэйэм да соһуйабын. Кыргыттарым-уолаттарым: “Светлана Павловна илиитэ аптаах” дииллэр. Тоҕо диэтэххэ, ханнык баҕарар ырыаҕа бэлэмнэнэллэригэр бэйэм илиибинэн салайабын, салгынныыбын, тыыннарабын, ону артыыстарым наһаа сөбүлүүллэр. Артыыстарым дууһаларын ууран туран, ырыаҕа уобарастары арыйан ыллыыр, уус-уран хартыынанан биэрэр буоланнар, ырыаны табан толороллор. Ханнык баҕарар ырыаҕа ааптар тугу этиэн баҕарбыта, ис кистэлэҥэ биллиэхтээх уонна арыйыллыахтаах. Муусука киһи тылынан сатаан эппэтин тириэрдэр күүстээх!

-Хаһан эрэ “Мин наһаа тапталга ылларар идэлээхпин” диэн таайтаран эппиттээҕиҥ.

 —Бэйэм да наһаа тапталга ылларыгаспын, талааннаах дьону барыларын кэриэтэ таптыыбын, кинилэргэ тардыһабын.  Казах ырыаһыта, композитора  Димаһы  сөбүлээн, хас киэһэ аайы кинини көрбөккө-истибэккэ утуйбат  буола  сылдьыбытым.

—Хайа баҕарар сааска киһи кэннин хайыһан көрөр. Арай, ол хайыһан көрбүтүҥ?

-Мин олоҕум үтүө кэмнэрэ уу сүүрүгүнүү устан  ааспыттарын өйдөөтүм, билигин кыратык сынньана түһүөхпүн, бэйэм туспар олоруохпун баҕарабын. “Туймаада” ансаамбылга салайааччынан үлэлии кэлэрбэр 37 саастааҕым. Кыргыттарым “Японка курдук кыраһаабысса кэлбитиҥ, бары эн курдук буолуохпутун баҕарар этибит”, — диэн тапталларыгар билинэллэр.

Билигин баҕа санаам диэн, биһиги ырыаларбытын симфоническай аркыастыр доҕуһуолунан толоруохпутун баҕарабыт. Ансаамбылбытыгар куолас ахсаана тиийбэт. Аккорду тэҥнииргэ дьиҥэр 9 уол, 9 кыыс баар буолуохтаах.

ХААРТЫСКА HTTPS://SAKHADAY.RU/ СААЙТАН уонна С.ИВАНОВА АРХЫЫБЫТТАН ТУҺАНЫЛЫННА.